Dokumenty, zdjęcia, stary różaniec, listy, których nigdy nie wyrzuciłam, choć dawno przestały mieć adresata. I jeszcze kubek w niebieskie kwiaty, bo człowiek na starość potrafi zabrać kubek tak, jakby to była część domu.
Córka stała w drzwiach i uśmiechała się szeroko. Tak szeroko, iż aż miałam ochotę uwierzyć, iż naprawdę tego chce.
Córka powiedziała: „Mamo, będziesz u nas. Na ostatnie lata. Już nie będziesz sama”.
Ja odpowiedziałam: „Nie chcę być ciężarem”.
Ona odparła: „Przestań. Jesteś moją mamą. To naturalne”.
Słowo „naturalne” brzmiało wtedy jak obietnica. Jak ciepły koc.
Pierwsze dni były choćby dobre. Dawała mi pokój z oknem na podwórko, przynosiła herbatę, pytała, czy czegoś nie potrzebuję. Wnosiła moje rzeczy do szafy tak starannie, jakby chciała pokazać, iż w tym domu jest dla mnie miejsce.
Powtarzała: „Odpocznij. Już dość się w życiu napracowałaś”.
I ja odpoczywałam, ale w środku miałam czujność. Bo kiedy człowiek całe życie był odpowiedzialny, odpoczynek nie jest odpoczynkiem. Jest czekaniem, aż ktoś powie, iż już wystarczy.
Po tygodniu zaczęły się drobne sygnały.
W kuchni stałam chwilę za długo, próbując znaleźć swoją ulubioną łyżeczkę. Córka weszła i powiedziała z uśmiechem, który nie sięgał oczu: „Mamo, nie przestawiaj niczego, dobrze? Ja tu mam swój porządek”.
Powiedziałam: „Oczywiście, kochanie”.
Potem zostawiłam drzwi do łazienki uchylone. Usłyszałam: „Mamo, zamykaj. To mój dom”.
Mój dom. Nie nasz.
Zaczęłam mówić „przepraszam” częściej niż „dzień dobry”.
Po miesiącu przestała pytać, jak się czuję. Zaczęła pytać, co zrobiłam.
Córka mówiła: „Wzięłaś leki?”. „Zjadłaś?”. „Nie ubrudziłaś?”.
Nie pytała: „Jak spałaś?”. „Czy coś cię boli?”. „Czy tęsknisz?”.
A ja robiłam się mniejsza. Jakby ktoś wciągał mnie z powrotem do roli dziecka, które ma być ciche, żeby nie przeszkadzać.
Jej partner też zaczął pojawiać się częściej. Młody, uprzejmy, ale z tym spojrzeniem, które mówi: tu jest za dużo osób jak na jedno mieszkanie. Starałam się nie wchodzić w drogę. Sprzątałam po sobie. Zmywałam naczynia. Ścierałam blaty. choćby kiedy mnie bolały plecy, choćby kiedy nogi puchły.
Raz, kiedy myłam talerze, usłyszałam, jak rozmawiają w pokoju. Nie podsłuchiwałam. Po prostu dźwięki w mieszkaniu niosą się inaczej, kiedy ktoś jest „tym dodatkowym”.
Partner powiedział: „To na długo?”.
Córka odpowiedziała: „Nie wiem. Miało być na spokojnie, ale…”.
Zamilkli, jakby wyczuli, iż stoję za ścianą.
Od tamtego dnia zaczęłam chodzić ciszej. Jakby moje kroki były problemem do rozwiązania.
Minęły trzy miesiące.
Trzy miesiące to niewiele, a jednak człowiek potrafi w tym czasie całkiem zapomnieć, gdzie jest jego miejsce. Ja już nie wiedziałam, czy mam prawo otworzyć lodówkę bez pytania. Czy mogę włączyć telewizor. Czy mogę usiąść w salonie, kiedy oni są razem.
Pewnego wieczoru córka powiedziała: „Mamo, porozmawiamy?”.
To zdanie wraca w moim życiu jak zapowiedź czegoś, co zawsze boli.
Usiadłyśmy w kuchni. Ona nie zrobiła herbaty. To był znak. Kiedyś zawsze robiła.
Córka spojrzała na mnie długo, jakby układała w głowie słowa tak, żeby brzmiały ładnie, choć będą brzydkie.
Córka powiedziała: „Mamo, ja chcę mieć życie”.
Ja odpowiedziałam ostrożnie: „Masz życie. Masz pracę, masz…”.
Ona przerwała: „Nie takie. Ja chcę szczęście. Normalność. Ja nie mogę tego zbudować, kiedy ty tu jesteś”.
Słowa wbiły mi się w klatkę piersiową.
Zapytałam: „Ja przeszkadzam?”.
Ona westchnęła, jakby to była oczywistość, którą ja powinnam dawno zrozumieć.
Córka powiedziała: „Mamo, ty stoisz mi na drodze. Ja mam swoje plany. My chcemy… my chcemy zamieszkać razem na serio. My chcemy prywatności”.
Prywatności. Czyli moja obecność była jak hałas.
Ja wyszeptałam: „Przecież mówiłaś, iż to na ostatnie lata”.
Córka wzruszyła ramionami.
Powiedziała: „Nie wiedziałam, iż to będzie takie trudne. Myślałam, iż będziesz… bardziej samodzielna. Że nie będę musiała ciągle myśleć o tobie”.
Nie byłam chora. Nie leżałam w łóżku. Chodziłam. Sprzątałam. Gotowałam sobie zupę, żeby jej nie zawracać głowy. A mimo to byłam ciężarem, bo byłam.
Zapytałam: „To co mam zrobić?”.
Ona spojrzała w dół, po czym powiedziała najgorsze, najzimniejsze zdanie, jakie kiedykolwiek usłyszałam od własnego dziecka.
Córka powiedziała: „Musisz przyspieszyć decyzję”.
Ja nie zrozumiałam.
Powiedziałam: „Jaką decyzję?”.
Ona podniosła wzrok i powiedziała to wprost, jakby mówiła o wyborze kafelków do łazienki.
Córka powiedziała: „Gdzie chcesz umrzeć”.
W kuchni zrobiło się cicho. Lodówka mruczała. Zegar tykał. A ja miałam wrażenie, iż świat się przesunął, jakby ktoś podciął mi nogi.
Powiedziałam: „Co ty mówisz?”.
Ona odparła: „Mamo, nie dramatyzuj. Każdy kiedyś umiera. Ty musisz to poukładać. Dom opieki, hospicjum, cokolwiek. Ja nie mogę być twoim rozwiązaniem”.
Rozwiązaniem.
Ja, jej matka, byłam problemem do rozwiązania.
Poczułam, iż łzy napływają mi do oczu, ale nie chciałam płakać. Bo płacz w takim momencie brzmi jak prośba. A ja nie chciałam prosić o miejsce w życiu własnego dziecka.
Powiedziałam: „Myślałam, iż mnie kochasz”.
Córka powiedziała szybko, jak ktoś, kto chce mieć czyste sumienie: „Kocham. Ale mam też siebie. Ja nie chcę zmarnować życia. Ty rozumiesz?”.
I wtedy, w tej kuchni, zrozumiałam coś strasznego.
Że ona mówi o swoim szczęściu tak, jakby moje istnienie było przeszkodą. Jakby moja starość była winą.
A ja przez całe życie myślałam, iż miłość do dziecka jest czymś, co zawsze wraca. Że jeżeli dajesz, to kiedyś dostaniesz choćby szklankę wody i ciepły koc. Nie luksus. Tylko odrobinę miejsca.
Wstałam powoli. Kręgosłup bolał mnie jak zawsze, ale teraz bolało mnie wszystko inne bardziej.
Powiedziałam: „W takim razie ja ci ułatwię”.
Ona podniosła głowę, jakby poczuła ulgę.
Córka zapytała: „To kiedy?”.
To „kiedy” było jak nóż.
Odpowiedziałam: „Teraz nie wiem. Ale dziś w nocy nie będę spać w twoim domu”.
Ona otworzyła usta, jakby chciała coś powiedzieć, ale tylko wzruszyła ramionami. Jakby to nie była matka, tylko lokatorka.
Poszłam do swojego pokoju. Tego „mojego”, który w rzeczywistości był pokojem gościnnym z moją walizką w kącie. Wyjęłam z szuflady dokumenty, te same, które przywiozłam jak tarczę. Wzięłam różaniec. Wzięłam zdjęcia. Wzięłam kubek.
Najgorsze było pakowanie ubrań, bo każde z nich pachniało teraz cudzym domem. A ja chciałam pachnieć sobą.
Kiedy wychodziłam, ona stała w przedpokoju.
Córka powiedziała: „Nie rób scen. Możesz się zastanowić. Tylko przyspiesz to, dobrze?”.
Powiedziała to tak, jakby prosiła o szybkie załatwienie sprawy w urzędzie.
Spojrzałam na nią i zobaczyłam w niej dziecko, które kiedyś tuliłam, kiedy miało gorączkę. Któremu śpiewałam, kiedy bało się ciemności. Któremu mówiłam: „Ja zawsze będę”.
Teraz ona mówiła mi: „przyspiesz, gdzie umrzesz”.
Powiedziałam tylko: „Obyś nigdy nie usłyszała tego od własnego dziecka”.
I wyszłam.
Na klatce schodowej było zimno. Światło jarzeniówki migało. Usiadłam na schodach z walizką przy nodze, bo nie miałam dokąd pójść. Noc. Telefon w dłoni. Lista kontaktów. Imiona ludzi, którzy mają swoje życie, swoje mieszkania, swoje łóżka.
Wtedy zrozumiałam, jak wygląda prawdziwa samotność.
Nie wtedy, kiedy człowiek mieszka sam.
Tylko wtedy, kiedy ktoś obiecuje ci dom, a potem mówi, iż twoja śmierć powinna być bardziej zorganizowana.
W końcu zadzwoniłam do znajomej z dawnych lat.
Powiedziałam: „To ja. Przepraszam, iż tak późno. Czy mogę… czy mogę u ciebie przenocować?”.
A kiedy ona odpowiedziała „oczywiście”, rozpłakałam się tak mocno, iż nie mogłam złapać oddechu. Nie dlatego, iż znalazłam dach nad głową.
Tylko dlatego, iż ktoś obcy potrafił być cieplejszy niż moje własne dziecko.
Tej nocy, z walizką w ręku i kubkiem w niebieskie kwiaty, po raz pierwszy pomyślałam, iż „ostatnie lata” mogą być nie w czyimś domu, tylko w mojej godności.
I iż jeżeli mam gdzieś umrzeć, to nie tam, gdzie jestem przeszkodą.
Tylko tam, gdzie jeszcze jestem człowiekiem.
