Wsie podhalańskie blisko Zakopanego

Kościelisko

Wieś leżąca na zachód od Zakopanego, położona na wysokości 850-1183 m u podnóża Tatr Zachodnich. Skałda się z wielu osiedli rozrzuconych głównie na południowych stokach Gubałówki i Palenicy oraz pod reglami (Nędzówka i Kiry). Do centrum wsi należą Szeligówka, Pitoniówka i Wojdyłówka.

Kościelisko istnieje od 1790 roku, ale oddzieliło się od sąsiedniego Zakopanego jako osobna gmina dopiero w 1845-46 roku. Nazwa Kościelisko wywodzi się od Starych Kościelisk w Kościeliskiej Dolinie. Wieś pierwotnie nazywano Polany, ponieważ składała się z rozrzuconych polan, które niegdyś zamieszkiwali pasterze i górnicy. Z czasem miejsca te zamieniły się w stałe osiedla. Są one często identyczne z nazwami dawnych polan paserskich np. Karpielówka, Sobiczkowa, Sywarne, Butorów, Blachówka, Gronik, Kiry, Roztoki i wiele innych.

We wsi znajdują się zabytkowe chaty i budynki gospodarcze z XIX wieku. Niezwykle ciekawie wygląda drewniany zabytkowy kościół pw. św. Kazimierza wybudowany w stylu regionalnym. We wsi urodziło się wielu znakomitych narciarzy, ratowników i przewodników tatrzańskich.

Ze względu na piękne położenie i widok rotaczające się na tatrzańskie szczyty Kościelisko jest dobrym miejscem na wypoczynek oraz jako baza wypadowa w Tatry Zachodnie. Przez Kościelisko biegnie popularna droga, która można dojechać z Zakopanego do wylotu Doliny Kościeliskiej w Kirach.

Witów

Spora podhalańska wieś, położona na wysokości 770-850 m, rozłożona wzdłuż zachodniego brzegu Czarnego Dunajca. Rzeka powstaje nieopodal osiedla Roztoki z połączenia Kirowej Wody (płynącej z Doliny Kościeliskiej) i Siwej Wody (wypływającej z Doliny Chochołowskiej).

Nazwa wsi pochodzi od nazwiska starosty nowotarskiego, Stanisława Witowskiego, który założył wieś na początku XVII w. z zamiarem przeniesienia tu siedziby starostwa. We wsi zachowało się budownictwo typowo podhalańskie, zabytkowe zagrody, kuźnie oraz drewniana dzwonnica pochodząca z 2 połowy XIX wieku.

Poza dość gęsto zabudowanym i długim centrum wsi znajdującej się po obu stronach szosy biegnącej z Zakopanego do Czarnego Dunajca, Witów posiada boczne osiedla takie jak wspomniane Roztoki. Na uwagę zasługuje Płazówka, niezwykle malowniczo położone miejsce na słonecznym zboczu. Tutaj znajduje się pochodzący z 1891 roku zabytkowy drewniany kościółek pod wezwaniem św. Anny.

Witów swoim zasięgiem obejmuje dwie doliny tatrzańskie – Lejową i Chochołowską oraz północno-zachodnie stoki Magury Witowskiej na granicy ze Słowacją.

Chochołów

Jedna z najbardziej znanych wsi podhalańskich położona nad Czarnym Dunajcem, na północ od Witowa. Znajduje się tutaj skupisko kilkudziesięciu drewnianych chałup zbudowanych z grubych drewnianych bali na przełomie XIX i XX wieku. Na uwagę zasługuje schowana nieco na uboczu chałupa z jednej Jedli.

Wieś ma charakter zwartej ulicówki z domami usytuowanymi szczytami do drogi. Od lat 50 XX wieku Chochołów jest objęty ochroną konserwatorską.

Centrum wsi stanowi placyk naprzeciwko wyniosłego kościoła. Neogotycka murowana świątynia pochodzi z II połowy XIX wieku. W zakrystii są malowidła Walerego Eljasza Radzikowskiego z 1871 roku. W jednym z drewnianych domów naprzeciwko kościoła znajduje się Muzeum Powstania Chochołowskiego.

Nieopodal kościoła rozpoczyna się szlak turystyczny im. Powstania Chochołowskiego, poprowadzony głównie bezleśnymi polami z Chochołowa przez Ostrysz, Gruszków Wierch i Gubałówkę do Poronina. Chochołów leży blisko granicy polsko-słowackiej, biegnącej równolegle do wsi na niedużym grzbietem, na którym leży, po słowackiej stronie, wieś Sucha Hora.

Dzianisz

Wieś usytuowana na wysokości 850-1100 m północno-zachodniej stronie Pasma Gubałowskiego. Leży w ciągnącej się ok. 11 km, szerokiej dolinie Dzianiskiego Potoku, prawego dopływu Czarnego Dunajca.

Nawa wsi wywodzi się od potoku, a ten prawdopodobnie od wołoskiego Dzea-nysz — rzeka w dolinie. Dzianisz sąsiaduje z Witowem, Cichem, Nowem Bystrem i Kościeliskiem.

Wieś oficjalnie lokowana w 1619 roku, dawniej była siedzibą dworu znanego z okrucieństwa barona Kajetana Borowskiego. Wieś o typowo rolniczym charakterze posiada liczne stylowe zagrody góralskie z początku XX wieku. Drewniany kościół powstały w latach 1932-37 nawiązujący swoim wyglądem do stylu regionalnego oraz witkiewiczowskiego. Na uwagę zasługuje kamienna figura św. Barbary z 1772 roku. Dzianisz szczególnie warto odwiedzić wczesną wiosną, gdy okoliczne polany porastają fioletowe dywany krokusów.

Ząb

Duża wieś leżąca na wysokości do 1013 m, obok Bukowiny Tatrzańskiej najwyżej położona miejscowość w Polsce. Leży na północnym stoku pogórza Gubałowskiego. Nazwa Zębu wywodzi się prawdopodobnie od nazwiska, jednego z pierwszych osadników. Miejscowość z początku nazywano Zubów lub Zub, później wspólnie z Suchem tworzyła Zubsuche. Roztacza się stąd rozległa panorama na Tatry oraz Babią Górę i Gorce. We wsi kościół nawiązujący do stylu zakopiańskiego z ładnymi drewnianymi rzeźbami oraz ołtarzem głównym wykonanym przez Wojciecha Brzegę.

Ząb składa się z szeregu osiedli, do których należą: Ligasówka, Zagrody, Słodyczki, Kule, Dudówka. Przez wieś biegnie popularny szlak im. Jana Pawła II tzw. droga Papieska, można nią wyjść na Gubałówkę.

Poronin

Znana wieś góralska, ostatnia stacja kolejowa przed Zakopanem. Poronin położony jest na wysokości 740 m u zbiegów potoków Porońca i Zakopianki, które to od tego miejsca płynie jako rzeka Biały Dunajec. Poronin ogranicza od wschodu Galicowa Grapa 982 m, łąkami i lasem pokryte wzniesienie nad Poroninem, skąd rozpościera się wspaniała panorama na Tatry. Od zachodu zaś Łosiówki, podcięte stromym urwiskiem nad Zakopianką oraz Dunajecka Góra. Wieś rozciąga się w kilku kierunkach, leży przy linii kolejowej i szosie Kraków – Zakopane, oraz drodze prowadzącej do Bukowiny Tatrzańskiej.

Poronin należy do jedne ze starszych miejscowość, założonej z końcem XVI wieku. Pierwsze udokumentowane wzmianki na temat Poronina pochodzą z 1624 roku. Już pod koniec XIX wieku wieś stała się znaną i modną miejscowością letniskową. Przebywali tu znane osoby: Jan Kasprowicz, Leopold Staff, Władysław Orkan, Leon Wyczółkowski i wielu innych. Po II wojnie światowej wieś była znana przede wszystkim ze względu na mieszczące się tam Muzeum Lenina.

Biały Dunajec

Należy do jednej z największych wsi Skalnego Podhala, o długości 7 km, leży na wysokości 660-950 m. Położona wzdłuż doliny Białego Dunajca i „Zakopianki”, między Pogórzem Gliczarowskim i Gubałowskim. Stanowi ona jak gdyby przedłużenie leżącego na południe sąsiedniego Poronina.

Miejscowość została założona w 1579 roku, a nazwa pochodzi od rzeki, nad którą jest położona. Mieszkańcy wsi niegdyś mieli pastwiska w Tatrach, od Waksmundzkiej Hali, aż po Kondratową Halę, ale razem z innymi wsiami. W Białym Dunajcu w latach 1913-1914 mieszkał przywódca rewolucji bolszewickiej, Włodzimierz Lenin. Drewniany budynek jest jedynym obiektem w Białym Dunajcu uznanym za zabytek. Zabudowa wsi stanowi typową architekturę podhalańską. Wieś w okresie turystycznym bywa często odwiedzana przez przyjezdnych.

Bukowina Tatrzańska

Ładnie położona wieś, leżąc na nasłonecznionych grzbietach 7 km na wschód od Poronina, jedna z najwyżej położonych w Polsce. Bukowina Tatrzańska obok Zakopanego i Kościeliska jest jednym z najpopularniejszych miejsc na Podhalu.

Nazwa wywodzi się od dawnych bukowych lasów. Historia tej górskiej miejscowości sięga początków XVII w. Bukowina składa się z kilku części, rozmieszczonych na poprzedzielanymi potokami wzgórzach, od których biorą swoje nazwy przysiółki znajdujące się na nich: Buńdowski Wierch, Olczański Wierch, Rusiński Wierch, Wysoki Wierch i inne.

We wsi cyklicznie organizowane są liczne imprezy regionalne np. zimą Karnawał Góralski, a latem Sabałowe Bajania. Od półtora wieku Bukowina Tatrzańska jest ośrodkiem wypoczynkowym przyciągających rzesze turystów. Przez Wierch Bukowiny zwany Klinem, biegnie szosa z Poronina do przejścia granicznego na Łysej Polanie, tędy również dojeżdżają turyści pragnący odwiedzić Morskie Oko. Z Bukowiny Tatrzańskiej rozpościera się wspaniały widok na Tatry, jest to świetna baza wypadowa w góry, a zimą znajdują się tutaj liczne tereny narciarskie.

Małe Ciche

Niewielka wieś położona 14 km na pn.-wsch. od Zakopanego. Leży w dolinie Filipczańskiego potoku, który poniżej wsi łączy się z Suchą Woda i tworzy potok Cichą Wodę, dopływ Porońca.

Małe Ciche, otoczone lasami graniczy z Tatrzańskim Parkiem Narodowym. Nazwa wywodzi się od potoku Cicha Woda, oby odróżnić od starszej i większej wsi za Gubałówki tę nazwano „Małe Ciche”. Z początku była to polana, na której wypasano bydło lub organizowano przepaski, z czasem istniejące tutaj szałasy przerobiono na chałupy mieszkalne i w miejscu wioski pasterskiej powstała osada. Na początku była przysiółkiem Białego Dunajca i następnie Poronina, dopiero od 1946 roku Małe Ciche jest samodzielną gromadą.

We wsi przeważa tradycyjna zabudowa drewniana. Miejsce o dużych walorach klimatycznych i krajobrazowych. Zimą znane miejsce narciarskie, mieści się tutaj znana stacja narciarska.

Murzasichle

Spora wieś podhalańska o rozrzuconych osiedlach (Budzów Wierch, Chycakówka, Wyżaki, Za Sichłą), pomiędzy Zakopanem a Bukowiną Tatrzańską. Leży na wysokości 830-950, wzdłuż drogi Sądelskiej, ciągnącej się z Kośnych Hamrów po Brzeziny.

Oryginalna nazwa Murzasichle (wymawia się: Mur-zasichle) powstała z połączenia nazw dwóch osiedli: Mur (obecnie osiedle wsi Poronin) oraz Za Sichłą. Słowo mur to strome zbocze przeważnie nad potokiem, a sichła oznacza teren podmokły lub mokradła.

Wieś posiada duże walory krajobrazowo-klimatyczne, ma charakter letniskowy. Pośrodku tej, typowej wsi Skalnego Podhala znajduje się ładny drewniany kościół w podhalańskim stylu. Z okolic Murzasichla rozpościera się niezwykła panorama obejmująca swoim zasięgiem duży obszar Tatr, od Hawrania z lewej, po Giewont z prawej, a z wyższej części wsi, aż po Osobitą w Tatrach Zachodnich.