Ulica Krupówki
Jedna z najbardziej znanych ulic w Polsce, reprezentacyjny deptak miasta pod Tatrami. Jest to zakopiańskie centrum, przy ulicy o długości 1,1 km mieści się szereg, sklepów, restauracji, kawiarni, karczm regionalnych, w których można posłuchać kapeli góralskich, zwiedzić muzeum i galerię. Ta najbardziej popularna i jedna z najstarszych ulic stanowi cel turystów, którzy nie przyjeżdżają pod Tatry chodzić po górach, ale właśnie dla klimatu tego deptaka.
Nazwa Krupówek, początkowo oznaczająca polanę w środkowej części obecnej ulicy Zamoyskiego wywodzi się od rodu Krupów właścicieli wspomnianej polany. Dawniej określano tą nazwą cały odcinek aż do obecnej alei Przewodników Tatrzańskich. Z czasem zmniejszano Krupówki, wydzielając z jej górnych partii ul. Chałubińskiego i Zamoyskiego, od okresu międzywojennego nazwa ta przynależna jest dla obecnego odcinka.
Ulica niegdyś była tylko zwykłą ścieżką poprowadzoną przez lasy, zarośla i mokradła, w połowie XIX w. łączyła Nawsie przy ulicy Kościeliskiej z Kuźnicami.
Krupówki dawniej czasami nazywane były „zakopiańską drogą grzeszników”, ponieważ pracujący w Kuźnicach hutnicy i górnicy pielgrzymowali tędy do Starego Kościółka, pozostawiali większość zarobionych pieniędzy w okolicznych karczmach. W 1878 r. otwarto hucznie przy Krupówkach pierwszy dom osoby z głębi Polski, którym był Walery Eliasz, malarz oraz znawca Tatr. Od wybudowania tego domu zaczęła się historia tej sławnej ulicy. Na znaczeniu Krupówki zaczęły zyskiwać ponad sto lat temu, po wybudowaniu przy tej ulicy Dworu Towarzystwa Tatrzańskiego.
Zwartą zabudowę tej ulicy stanowią w większości budynki wybudowane na początku XIX w., w których ciężko dopatrzyć się jakiegokolwiek stylu. Wzdłuż Krupówek płynie Foluszowy Potok wypływający z tamy w Kuźnicach. Od lat międzywojennych potok ten częściowo płynie rurami pod ziemią, przy skrzyżowaniu Krupówek z ul. Kościeliską wpływa on do potoku Młyniska.
Spacer popularnym deptakiem można rozpocząć w dowolnym miejscu, ale najdogodniej jest zacząć wycieczkę od dolnych Krupówek i spacerować w kierunku południowym.
Budynki przy ulicy
Przy Krupówkach znajduje się wiele ciekawych pod względem historycznym budynków. Są nimi między innymi: pierwszy i kiedyś największy hotel w Zakopanem noszący niegdyś nazwę „Pod Giewontem” w tej chwili „Gazdowa Kuźnia”, powyżej niego stoi widoczny z daleka strzelisty parafialny kościół pod wezwaniem Św. Rodziny, dalej po prawej za budkami z pamiątkami regionalnymi bardzo ważne zabytkowe budynki: Szkoły Przemysłu Drzewnego tzw. Budowlanka, gmach Muzeum Tatrzańskiego oraz Dworzec Tatrzański. Wyżej przy skrzyżowaniu z ul. Kościuszki znajdują się murowany budynek Poczty Polskiej oraz dawnego hotelu Orbis „Giewont”, dalej Hotel Morskie Oko a naprzeciwko zabytkowy budynek Bazaru Polskiego.
W górnej części położone jest oczko wodne z mostkiem na Foluszowym Potoku, który został odsłonięty w czasie generalnego remontu Krupówek w latach 90. Na górnych Krupówkach po prawej stoi drewniana willa „Poraj” a powyżej pomnik Władysława hr. Zamoyskiego jednej z najważniejszej postaci w historii Zakopanego. Przed skrzyżowaniem widoczna po lewej stronie piękna drewniana willa „Ślimak” wybudowana w stylu zakopiańskim.
Niedaleko Krupówek znajduje się rozległa łąka podzielona na dwie części zwana Dolną i Górną Równią Krupową. Biegnie tu szereg asfaltowych alejek z ławeczkami. Z rejonu Równi Krupowej rozpościera się fantastyczny widok na szczyty tatrzańskie, z których bardziej znane to Giewont, Kasprowy Wierch i Świnica, a po przeciwległej stronie Gubałówka.
Ulica Kościeliska
Określana mianem zakopiańskiej starówki jest uważana tradycyjnie za centrum dawnego osadnictwa. W tej okolicy w widłach potoków Białego i Cichej Wody swoje miejsce miał pierwszy młyn Gąsieniców. Na nieodległej polanie zwanej zakopane według podań pierwszy osadnik zakopał pierwsze ziarno.
Ulica Kościeliska jest wyjątkowym miejscem Zakopanego, urok tej ulicy najlepiej jest odczuwalny jesienią, kiedy to słońce wydobywa szlachetne barwy i cienie ze starych ścian i dachów góralskich chałup. Przy tej ulicy zachowały się do dzisiaj domy, wybudowane przeważnie w połowie XIX w. Wszystkie zabytkowe domy stawiane były zgodnie ze starym zwyczajem zawsze frontem na południe na tzw. godzinę 11.
Budowane były w dawnej, symetrycznej formie, z izbami czarną po lewej i białą po prawej przedzielone sienią. W większości drewniane chałupy są wpisane do rejestru zabytków i dzięki zabiegom konserwatorskim można je podziwiać obecnie. We wrześniu ma miejsce święto ulicy Kościeliskiej, w którego trakcie odbywa się wiele konkursów i zabaw, oraz spotkania mieszkańców ulicy z zakopiańczykami i turystami.
Ciekawsze obiekty przy ulicy Koscieliskiej
Zwiedzanie najlepiej rozpocząć u zbiegu Krupówek i ul. Kościeliskiej i kierować się w kierunku zachodnim. Po krótkiej chwili można podziwiać Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku, pierwszy wiejski cmentarz a w tej chwili jedna najważniejszych polskich nekropoli. Na terenie cmentarza stoi Kaplicę Gąsieniców — kamienna kapliczka zbudowana przez górala Pawła Gąsienicę przed r. 1810 oraz drewniany Stary Kościółek — pierwszy kościół parafialny Zakopanego wybudowany w 1847 -1851 r.
Idąc dalej Kościeliską mijamy zabytkowy dom Wnuka, był to pierwszy góralski dom piętrowy, w którym mieścił się sklep i karczma. Kolejnym cennym obiektem jest Koliba — pierwszy dom wybudowany w stylu zakopiańskim. Przy drodze mijamy figurę „Trójca święta”, rzeźba przedstawia koronację Najświętszej Maryi Panny. Z ciekawszych budynków znajdujących się przy Kościeliskiej jest Dom Sobczaków, w którym można podziwiać ekspozycję etnograficzną kolekcji Marii i Bronisława Dembowskich. Po przeciwnej stronie miesi się popularna szkoła Kenara Zespół Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara.
Ulica Piłsudskiego
Popularna trasa spacerowa prowadząca od Krupówek po skocznie narciarską Wielka Krokiew. Ulica Józefa Piłsudskiego w latach 1948-89 nosiła nazwę 15 Grudnia, kiedyś nazywana była po prostu Drogą do Skoczni. Bardziej nowoczesny charakteru ulica nabrała w 1961 r. w trakcie przygotowań do mistrzostw świata FIS. W latach sześćdziesiątych została wybudowana duża część nowej zabudowy.
W okresie zimowym, kiedy na Wielkiej Krokwi realizowane są zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich, przez dwa dni Piłsudskiego staje się najważniejszą ulicą Zakopanego. Można tutaj spotkać mnóstwo kibiców w biało czerwonych barwach.
Spacer ulicą najlepiej zacząć od oczka wodnego przy Krupówkach i kierować się na południe. Przy ulicy stoi kilka interesujących budynków z ciekawą historią, są to m in. po prawej stronie duży murowany budynek Domu Pracy Twórczej Zaiks zwany potocznie Halama — w pensjonacie zmarł znany poeta Julian Tuwim.
Powyżej po lewej stronie budynek, w którym mieści się centrala TOPR, obok budynek GOPR-u. Nieco wyżej ładny drewniany domek „Koszysta”, w którym mieszkał i tworzył poeta i fraszkopisarz Jan Sztaudynger. Na samym końcu Ulicy Piłsudskiego widoczna z daleka skocznia narciarska Wielka Krokiew. Przed skocznią w prawo odchodzi popularny szlak Droga pod Reglami.
Ulica Zamoyskiego
Nazwa Krupówki, pierwotnie oznaczała polanę w środkowej części dzisiejszej ulicy Zamoyskiego, została wydzielona 1898 r. z Krupówek. Z początku rozpoczynała się od miejsca, gdzie teraz odchodzi w lewo ul. Kraszewskiego, po I wojnie światowej została przedłużona i od tej pory biegnie od skrzyżowania z ulicą Witkiewicza.
Długość ulicy wynosi niecały 1 km. Środkowa części ulica Zamoyskiego jest określana przez zakopiańczyków jako „Parcele Urzędnicze”, nazwa pochodzi od dawnej koloni domków urzędników magistrackich.
Wędrówkę ulicą dobrze rozpocząć od skrzyżowania z ulicą Witkiewicza i powoli posuwać się w górę. Z lewej strony stoi piękna willa „Oksza” przykład stylu zakopiańskiego, trochę wyżej po tej samej stronie góruje okazały kościół pw. Św. Krzyża, dalej Las Chałbiński ciągnący się do skrzyżowania z ulicą Chałubińskiego.
U zbiegu ulic pomnik dr. Tytusa Chałubińskiego razem z Sabałą. Naprzeciwko lasu stoi ponad stuletnia drewniana willa „Jadwiniówka”, dom wybudowany przez Chałubińskiego dla córki Jadwigi. Po tej samej stronie naprzeciw kościoła św. Krzyża zabytkowy budynek „Sienkiewiczówka” gdzie mieszkał Henryk Sienkiewicz, nieopodal „Goplana” wybudowana w stylu tyrolskim.
Ulica Chramcówki
Ulica została wyznaczona w poł. XIX jako droga hutnicza, łączyła trakt osadniczy nad Cichą Wodą z Drogą do Kuźnic. Droga swój początek ma przy rondzie dra Andrzeja Chramca pierwszego górala, który ukończył wyższe studia i został lekarzem.
Nazwa Chramcówki pochodzi od terenów dawnego osiedla Chramcówki będącego siedzibą znanego rodu góralskiego. Dawniej nazwa obejmowała obecną ulicę Jagiellońską, która jest jej przedłużeniem. Do lat 90 XVIII wieku Chramcówki były najbardziej reprezentacyjną ulicą Zakopanego.
Spacer ulicą można rozpocząć od dworca PKP, posuwając się w dół. Największym i najbardziej znanym był znajdujący się przy tej ulicy Zakład Wodoleczniczy dr. Andrzeja Chramca, który po pożarze został odbudowany jako dom murowany. W latach międzywojennych swoje miejsce miało tutaj Sanatorium Czerwonego Krzyża.
Obecnie w budynku znajduje się siedziba Starostwa Tatrzańskiego, a w dawnej sali widowiskowej sanatorium swoją siedzibę ma Teatr im. S.I. Witkiewicza. Z ciekawszych drewnianych budynków przy ulicy są: Willa „Pod Matką Boską”, Willa „Pyszna” oraz Willa „Polonia”.
