Ulica Tadeusza Kościuszki w Zakopanem

Ulica Kościuszki rozciąga się od okolic dworca kolejowego do Krupówek na odcinku ok. 900 m, co czyni ją jednym z głównych szlaków komunikacyjnych. Przez swoją lokalizację pełni funkcję zarówno drogi tranzytowej, jak i miejsca codziennego życia dla lokalnej społeczności.

Na ulicy Kościuszki można znaleźć różnorodne budynki mieszkalne, małe sklepy, restauracje oraz pensjonaty. Architektura w tej okolicy łączy tradycyjny styl z bardziej współczesnymi rozwiązaniami, co tworzy ciekawą mieszankę wizualną.

Pomysł budowy drugiej przecznicy łączącej dworzec kolejowy z centrum Zakopanego pojawił się już w 1899 roku, ale jego realizacja napotkała sporo trudności i zakończyła się dopiero 5 lat później.

Pierwsza zaprojektowana przez fachowców ulica została oddana do użytku na początku września 1904 roku. Na wniosek ówczesnego wójta, Andrzeja Chramca, nadano jej nazwę Marszałkowskiej – na cześć dostojników galicyjskich, odwiedzających jego zakład wodoleczniczy. Byli to urzędnicy pełniący funkcję Marszałka Krajowego, czyli przedstawiciele lokalnych władz Galicji.

Symbolicznego otwarcia ulicy dokonał ówczesny marszałek krajowy, hrabia Stanisław Badeni, który jako pierwszy przeszedł nową, liczącą 900 metrów, drogą.

Po I wojnie światowej, wraz z likwidacją Galicji i tytułów cesarsko-królewskich, ulicę przemianowano na cześć narodowego bohatera, Tadeusza Kościuszki, jednego z największych bohaterów narodowych Polski. Jest to częsty motyw w nazewnictwie polskich ulic, a Zakopane nie stanowi tutaj wyjątku. Nazwa podkreśla związek Zakopanego z ogólnopolską tradycją patriotyczną.

ul. Kościuszki 2

Znajdujący się na rogu ulic Kościuszki i Krupówek okazały, murowany budynek został wzniesiony w 1922 roku. Mieściło się w nim kilka instytucji, m.in. Spółdzielczy Bank Podhalański, kontynuujący tradycje założonego w 1882 roku Towarzystwa Zaliczkowego. Jego założycielami byli m.in. dr Tytus Chałubiński, Józef Gąsienica-Sieczka – wójt Zakopanego, oraz dr Andrzej Chramiec.

Budynek, nawiązujący do stylu zakopiańskiego, został zaprojektowany przez Mariana Heitzmanna, nauczyciela Szkoły Przemysłu Drzewnego. Do najbardziej charakterystycznych elementów należą dekoracja frontowego wejścia oraz trzy narożne szczyty dachowe.

„Granit” to budynek handlowo-usługowy wybudowany w latach 1960–1965, który do dziś funkcjonuje przy ulicy Kościuszki 3 w Zakopanem. Pięciokondygnacyjny obiekt został zaprojektowany przez Annę Górską – polską architektkę, artystkę plastyczkę i projektantkę schronisk tatrzańskich, a także współtwórczynię stylu neozakopiańskiego. Jego nazwa nawiązuje do istniejącej za nim dwupiętrowej willi „Granit” przy ulicy Zborowskiego.

Dom Handlowy Granit, wcześniej znany jako Spółdzielczy Dom Handlowy Granit, był w latach 60. największą inwestycją w mieście. Był to pierwszy dom handlowy w Zakopanem, który do dziś pozostaje jednym z najbardziej rozpoznawalnych punktów miasta, położonym w niewielkiej odległości od Krupówek. W budynku znajdują się sklepy, a na jego szczycie, na dachu, mieści się kawiarnia z przepięknym widokiem na okolicę.

ul. Kościuszki 12

Okazały budynek został wzniesiony w latach 1912–1913 przez Eugeniusza Wesołowskiego, według projektu krakowskiego architekta Franciszka Mączyńskiego. Dom powstał dla dra Józefa Różeckiego. Murowana willa łączy w sobie cechy stylu zakopiańskiego z wyraźnymi elementami półmodernistycznej architektury rodzimej.

Rówień Krupowa to niezalesiony obszar położony w centrum Zakopanego, będący częścią parku krajobrazowego. Projekt utworzenia w tym miejscu terenu parkowego, chronionego przed zabudową, ogłoszono publicznie w 1901 roku. W tamtym czasie duży obszar łąkowy w centrum Zakopanego, pełniącego funkcję uzdrowiska, niejako sam chronił się przed zabudową – był podmokły i niezmeliorowany. W okresie letnim rozległa łąka służyła jako wysokiej jakości pastwisko, dogodnie położone blisko centrum.

W 1904 roku, na wniosek dr. Andrzeja Chramca, gmina przyjęła ustawę wyłączającą teren Równi Krupowej z możliwości zabudowy. Jednak zatwierdzenie tej ustawy odwlekano aż do 1911 roku z powodu protestów właścicieli gruntów. Następnie zakopiańska gmina anulowała wcześniejsze ustalenia, co pozwoliło na częściową zabudowę terenu.

Po I wojnie światowej pomniejszona już w swoich granicach Rówień Krupowa została czasowo wyłączona z zabudowy, czekając na realizację planu przestrzennego autorstwa Karola Stryjeńskiego. Plan ten przewidywał wytyczenie nowych ulic i niskiej zabudowy willowej na tym terenie. Na szczęście, brak funduszy na wykup gruntów uchronił wtedy Rówień przed realizacją tych założeń.

W 1929 roku na Równi Krupowej wybudowano dwa stadiony sportowe, które służyły do organizacji wydarzeń nie tylko sportowych. Na dolnej części Równi powstały korty tenisowe, które zimą zamieniano na popularne lodowisko.

Dopiero w 1977 roku teren Równi Krupowej został wykupiony przez państwo. Powstał tutaj park krajobrazowy o powierzchni 24 hektarów, poprzecinany asfaltowymi ścieżkami dla pieszych i rowerzystów. W 1970 roku, na miejscu dawnych kortów, wzniesiono prostokątny budynek, który w tej chwili pełni funkcję siedziby Urzędu Miejskiego Zakopanego. Dolna i Górna Rówień Krupowa rozdzielona jest ulica tadeusza Kościuszki.

Obecnie na terenie Równi Krupowej realizowane są cykliczne wydarzenia, takie jak Międzynarodowy Festiwal Ziem Górskich oraz sylwestrowa impreza plenerowa. Zimą na Równi powstaje również lodowisko. Jest to także wspaniałe miejsce w centrum Zakopanego, gdzie można pospacerować, odpocząć na licznych ławkach i podziwiać malownicze widoki na tatrzańskie szczyty.

Nieopodal Urzędu Miasta, na dolnej Równi Krupowej, można podziwiać rzeźby autorstwa Henryka Burzca. Największa z nich, nosząca nazwę Orbita, znajduje się przed budynkiem urzędu.

W 2024 roku na Równi Krupowej stanęły kolejne betonowe rzeźby tego artysty, przeniesione po renowacji. Wśród nich znajdują się plenerowe dzieła: Syn Nieba, Kosmonautka i Rakieta.

Renowacja rzeźb oraz ich usytuowanie w niewielkiej odległości od innej pracy Henryka Burzca – Orbity – oraz wyznaczonego krakowskiego południka zerowego, zapewniają spójność tematyczną. Dzięki temu rzeźby są także znacznie lepiej wyeksponowane. Syn Nieba, Kosmonautka i Rakieta odzyskały dawny blask, idealnie wpisując się w przestrzeń publiczną Zakopanego.

Przed Urzędem Miasta w Zakopanem znajduje się pomnik dra Andrzeja Chramca, odsłonięty 11 listopada 2006 roku, której autorem jest artysta Tomasz Ross.

Andrzej Chramiec był niezwykle zasłużoną postacią dla Zakopanego. Był pierwszym góralem zakopiańskim, który ukończył studia wyższe. Na Chramcówkach założył słynny Zakład Wodoleczniczy z pensjonatem, który stał się miejscem spotkań ludzi sztuki i galicyjskich dostojników.

Był pionierem medycyny klimatycznej w Zakopanem, a w późniejszych latach przewodniczył Komisji Klimatycznej. W latach 1901–1906 pełnił funkcję wójta Zakopanego. Za jego kadencji powstały nowe ulice oraz zbudowano system wodociągów.

Aktywnie wspierał działania Władysława hr. Zamoyskiego, zmierzające do doprowadzenia linii kolejowej do Zakopanego. Był również zaangażowany w działalność wielu organizacji, takich jak „Sokół” czy Straż Ogniowa, a także innych towarzystw społecznych.

Chcąc poprawić życie górali było przekonywanie ich do budowy kominów w tradycyjnych, chatach podhalańskich. Przed I wojną światową pełnił funkcję marszałka powiatu nowotarskiego, kontynuując swoje zaangażowanie na rzecz rozwoju regionu.

ul. Kościuszki 19

Obiekt został wybudowany w latach 1903–1904 według projektu Eugeniusza Wesołowskiego i mieścił Hotel-Pensjonat „Stamary”. Budynek, zgodnie z koncepcją autora projektu, miał być próbą przeniesienia stylu zakopiańskiego do budownictwa murowanego. Fundatorką obiektu była śpiewaczka operowa Maria Budziszewska, występująca pod pseudonimem artystycznym Stamary – utworzonym od imienia ojca Stanisława oraz jej własnego. Hotel został uroczyście otwarty w maju 1905 roku i w krótkim czasie stał się najbardziej reprezentacyjnym obiektem tego typu w Zakopanem.

Hotel był luksusowo wyposażony, co sprawiało, iż chętnie zatrzymywali się w nim znani artyści i utalentowane osobistości. W otaczającym hotel parku urządzono kawiarnię ogrodową, a w 1912 roku obiekt wyposażono w oświetlenie elektryczne, zasilane z własnej elektrowni z silnikiem spalinowym. Z czasem Hotel Stamary był kilkukrotnie rozbudowywany.

Podczas okupacji budynek został przejęty przez wojska niemieckie i zajęli go żołnierze Wehrmachtu. Po zakończeniu wojny, w 1949 roku, obiekt przejęto na potrzeby Funduszu Wczasów Pracowniczych, który urządził w nim Dom Wczasowy „Przodownik”. W 1957 roku zmieniono nazwę obiektu na „Podhale”.

W latach 2006–2007 hotel przeszedł gruntowny remont i modernizację, dostosowując go do standardów luksusowego obiektu. Udało się zachować oryginalny „secesyjno-zakopiański” styl, charakterystyczny dla projektów Eugeniusza Wesołowskiego. Hotel Stamary stanowi jedno z najlepszych przykładów stylu zakopiańskiego w budownictwie murowanym.