Ulica Chramcówki w Zakopanem – zabytkowe obiekty

Ul Chramcówki położona jest w centralnej części Zakopanego, co sprawia, iż ma strategiczne znaczenie komunikacyjne. Ulica znajduje się we wschodniej części Zakopanego i łączący ul. Kasprowicza i Nowotarską z ul. Kościuszki na odcinku 700 metrów. Prowadzi pomiędzy stylowymi pensjonatami a w dolnej części pośród dużego osiedla bloków mieszkalnych. Znajduje się w pobliżu dworca kolejowego i autobusowego, co czyni ją jednym z pierwszych miejsc, które odwiedzają osoby przybywające do tej turystycznej miejscowości. Dzięki bliskości centrum Chramcówki stanowią doskonały punkt wypadowy do poznawania Zakopanego i Tatr.

Ulica, podobnie jak wiele innych miejsc w mieście, ma bogatą historię, związana z rozwojem turystyki i Zakopanego jako uzdrowiska. Została wytyczona w połowie XIX wieku jako droga hutnicza, łącząca stary trakt osadniczy nad Cichą Woda z Drogą do Kuźnic. Jej północną część biegła przez tereny dawnego osiedla Chramcówki, będącego siedzibą rodu Chramców. I stąd właśnie bezpośrednio pochodzi nazwa ulicy. Pierwotnie swoją nazwą Chramcówki obejmowało odcinek wybudowany przez Homolacsów drogi, między powstałymi potem ulicami Kasprowicza i Witkiewicza. Od 1900 część od dworca kolejowego została zmieniona przez rade gminy na ul. Jagielońską.

Z rodziny, od której swoją nazwę bierze ulica, najbardziej znaną osobą był Andrzej Chramiec, był pierwszym góralem, który ukończył wyższe studia. W styczniu 1886 r. został powołany na stanowisko pierwszego w Zakopanem lekarza klimatycznego. W latach 1886–1906 był radnym gminy, a następnie w okresie 1902–1906 pełnił funkcję wójta. Za kadencji Chramca powstało kilka nowych ulic oraz pierwotny system wodociągów. Przed I wojną światową był marszałkiem powiatu nowotarskiego.

Nieopodal ronda gdzie rozpoczyna się ulica Jagiellońska, a kończy ulica Chałubińskiego, znajduje się dworzec kolejowy. Pierwszy pociąg do Zakopanego wjechał na zakopiańską stację 25 października a 1899 r. Stało się to dzięki dwóm znakomitym mieszkańcom Zakopanego, o uruchomieni linii kolejowej zapobiegali energicznie Władysław hr. Zamoyski, właściciel dóbr zakopiańskich i dr Andrzej Chramiec, prezes Komisji Klimatycznej w Zakopanem i radny gminny.

Najstarszy obiekt dworca wybudowano w 1899 r., a budowa była kontynuowana do 1901 r. W tym okresie powstały: kompleks dwóch budynków piętrowych oraz wolnostojący budynek w tej chwili na narożniku drogi dojazdowej do dworca. Budynki zostały wybudowane na terenie ofiarowanym przez hr. Zamoyskiego według projektu Henryka Stracka.

Podupadający dworzec przeszedł generalny remont, jego renowacja trwała od 2018 do 2023 roku.14 lis 2024 r. w tej chwili w zabytkowym i odrestaurowanym budynku mieści się m.in. Centrum Informacji Turystycznej, Mediateka Stacja Kultura Zakopane oraz kawiarnia.

ul. Chramcówki 14

Willa została wzniesiona w 1905 r. prawdopodobnie przez Jana Ustupskiego „Kubecka”. Budynek reprezentuje uproszczoną wersję stylu zakopiańskiego, budowaną na potrzeby ludności miejscowej. To parterowy dom z mieszkalnym poddaszem, piętrowo przeszkloną werandą od frontu. Willa taka posiadała bogato zdobione ornamentyką snycerską balustrady. „Polonia” posiada pięknie wyrzeźbione motywy: lelui, czerpaka i lilii złotogłów.

ul. Chramcówki 22

Drewniany dom noszący wyraźne cechy stylu zakopiańskiego został zaprojektowany przez znanego projektanta Eugeniusza Wesołowskiego. Budynek wybudowany w 1905 r. został przez znakomitego cieślę, Jana Ustupskiego „Kubecka”. Dom w okresie międzywojennym był pod nadzorem Straży Nocnej (ówczesny rodzaj agencji ochrony). Jest to przykład ludowego budownictwa willowego, budowanego pod wyraźnym wpływem stylu zakopiańskiego.

ul. Chramcówki 15b

Spory drewniany budynek został wybudowany w latach 1897-1898, zaprojektowany przez Zygmunta Dobrowolskiego — nauczyciela zakopiańskiej szkoły Przemysłu Drzewnego. Ten XIX w. budynek był obiektem należącym do Zakładu Wodoleczniczego dra Andrzeja Chramca, jako jedyny ocalał podczas pożaru z 1910 r. Po II wojnie światowej w domu powstały mieszkania kwaterunkowe. Willa należała do największych drewnianych budynków wybudowanych w stylu zakopiańskim.

Był to największy zakład wodoleczniczy Zakopanego, otoczony był pięknym parkiem i rozciągał się od ul. Chałubińskiego znacznie poza dzisiejszą dzielnice Szymony. W zakładzie dr. Chramca podstawą leczenia była higiena — głównie kąpiele, odpowiednia dieta i odżywianie oraz psychoterapia. Leczono choroby żołądka i wątroby, dusznicę oskrzelową, choroby mięśnia sercowego i dróg oddechowych. Sporo z osób tu wypoczywających przyjeżdżało tu po prostu na wypoczynek.

Do wybuchu I wojny światowej miejsce to pełniło funkcję kulturową i towarzyską. Bywali tutaj znakomici goście, ludzie sztuki i dostojnicy galicyjscy. W 1910 r. Zakład niemal doszczętnie spłonął, następnie gwałtownie został odbudowany już jako dom murowany. Wnętrz zostało wspaniale wyposażone, w holu znajdowały się m.in. meble z wiązu, zaprojektowane przez Stanisława Wyspiańskiego a na ścianach i sufitach pojawiły się malowidła autorstwa Władysława Skoczylasa.

Andrzej Chramiec zaciągnąwszy zbyt wiele długów, zbankrutował i został zmuszony do sprzedania zakładu władzom Austrii. Z czasem Zakład został przejęty przez Czerwony Krzyż najpierw galicyjski następnie polski, gdzie od 1916 r. pełnił funkcję sanatorium dla żołnierzy. W okresie międzywojennym w budynku istniało Sanatorium Czerwonego Krzyża dla cywilnych pacjentów.

W czasie okupacji budynek został przejęty przez Niemców, którzy doprowadzili go do ruiny. Po wojnie przeprowadzono remont i mieściło się tutaj sanatorium górnicze a od 1949 r. Sanatorium im. dr. Tytusa Chałubińskiego. Dawny Zakład dr. Chramca w 1975 r. został przekształcony w dom wypoczynkowy Ministra Zdrowia. Od 1985 roku w dawnej sali widowiskowej Sanatorium swoją siedzibę ma teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza („Witkacego”). w tej chwili w budynku swoją siedzibę ma Starostwo Tatrzańskie.

Na skwerku obok budynku Starostwa Tatrzańskiego znajduje się niewielki pomnik dr. Tytusa Chałubińskiego. Został on postawiony z własnych środków i na swoim terenie przez dr. Chramca. Pomnik przedstawiający postać dr. Tytusa Chałubińskiego stanął w czerwcu 1901 roku i jest autorstwa rzeźbiarza Michała Korfala.