Synagoga w Poznaniu – od bożnicy, przez basen, po opuszczony zabytek na sprzedaż

grafywpodrozy.pl 2 dni temu

Zdjęcie: Synagoga w Poznaniu

Synagoga w Poznaniu to jeden z najbardziej nietypowych i jednocześnie najbardziej intrygujących zabytków miasta. Powstała na początku XX wieku jako reprezentacyjna bożnica tutejszej gminy żydowskiej, ale burzliwa historia sprawiła, iż jej rola zmieniała się w sposób zupełnie nieprzewidywalny. W czasie okupacji Niemcy przekształcili świątynię w basen i łaźnię – funkcję, którą obiekt pełnił jeszcze wiele lat po wojnie, stając się dla kolejnych pokoleń poznaniaków raczej pływalnią niż miejscem modlitwy.

Dziś ogromny, opustoszały gmach robi wrażenie swoją monumentalnością i aurą zapomnienia, przyciągając nie tylko miłośników historii, ale także pasjonatów urbexu. Budynek od lat czeka na nowe życie i wciąż pozostaje wystawiony na sprzedaż. W naszym przewodniku opowiemy jego pełną historię – od czasów świetności, przez okupacyjne przeobrażenia, aż po współczesne losy najbardziej zaskakującej synagogi w Polsce.

Spis treści

Historia synagogi – jak powstała Nowa Synagoga w Poznaniu?
Architektura i wnętrze – Nowa Synagoga w Poznaniu
Okres II wojny światowej i przekształcenie w basen
Powojenne losy budynku – kup synagogę za 35 milionów złotych
Czy można zobaczyć wnętrze synagogi?
Ciekawostki o Nowej Synagodze w Poznaniu
Inne interesujące miejsca w Poznaniu opisane przez nas
Internetowy przewodnik po Polsce

Historia synagogi – jak powstała Nowa Synagoga w Poznaniu?

Na początku XX wieku Poznań był miastem dynamicznie rozwijającym się, a jego gmina żydowska należała do jednej z prężniejszych w regionie. Potrzeba nowoczesnej, reprezentacyjnej świątyni stawała się coraz bardziej oczywista – dotychczasowe bożnice były zbyt małe, aby pomieścić rosnącą społeczność żydowską i prowadzić działalność edukacyjną oraz kulturalną.

W 1902 roku powołano komitet budowy nowej synagogi, który miał zebrać fundusze i wybrać projekt odpowiadający europejskim trendom w architekturze żydowskiej. Za ostateczną koncepcję odpowiadał berliński architekt Paul Ehrlich, a styl budowli łączył elementy neoromańskie z secesyjnymi detalami, co nadawało gmachowi elegancki, a zarazem dostojny charakter.

Symboliczny początek prac nastąpił 6 maja 1906 roku, kiedy uroczyście położono kamień węgielny. Budowę prowadzono intensywnie i nowa świątynia była gotowa już we wrześniu 1907 roku, kiedy odbyła się uroczysta inauguracja.

Nowa Synagoga gwałtownie stała się centrum życia religijnego i społecznego w mieście. Odbywały się tu nabożeństwa, koncerty, wydarzenia kulturalne oraz zebrania gminy. Dla mieszkańców Poznania była nie tylko miejscem modlitwy, ale także symbolem obecności i aktywności lokalnej społeczności żydowskiej.

Gmach imponował rozmiarem i architekturą: starannie wykonane detale, witraże, ozdobne kolumny i charakterystyczna, monumentalna kopuła uczyniły go jedną z najokazalszych synagog na ziemiach polskich. Jej skala i forma miały podkreślać nowoczesność i status gminy – i rzeczywiście sprawiły, iż budynek od razu stał się ważnym punktem na mapie miasta.

Choć dziś gmach kojarzony jest głównie z późniejszą funkcją miejskiej pływalni, jego pierwotna historia jako synagogi przypomina, jak ogromną rolę pełnił w życiu poznańskiej społeczności żydowskiej. To właśnie z tego okresu wywodzi się jego monumentalność i piękno, które do dziś przyciągają uwagę historyków, architektów oraz pasjonatów urban exploration.

Architektura i wnętrze – Nowa Synagoga w Poznaniu

Nowa Synagoga w Poznaniu była zaprojektowana jako nowoczesna i reprezentacyjna bożnica, odzwierciedlająca aspiracje prężnej gminy żydowskiej na początku XX wieku. Budynek łączył w sobie elementy neoromańskie i subtelne akcenty secesyjne, co nadawało mu elegancję i monumentalny charakter. Fasada, ozdobiona starannie wykonanymi detalami, charakteryzowała się symetrycznym układem okien i wejść, dekoracyjnymi gzymsami oraz dużą, charakterystyczną kopułą, która wyróżniała synagogę na tle poznańskiej zabudowy.

Do budowy użyto solidnych materiałów – głównie cegły i kamienia, a wnętrze wypełniono starannie dobranymi drewnianymi elementami, rzeźbionymi dekoracjami i bogatymi witrażami, które nadawały przestrzeni ciepły, harmonijny charakter. Centralnym punktem była przestronna sala modlitewna z charakterystycznym balkonem dla kobiet, typowym dla synagog reformowanych w tym okresie. Kopuła nad salą modlitewną była nie tylko elementem dekoracyjnym, ale także konstrukcyjnym, umożliwiającym stworzenie przestronnej, jasnej przestrzeni wewnętrznej.

Warto zwrócić uwagę na detale, które dziś przyciągają pasjonatów historii i architektury: rzeźbione balustrady, ornamenty w secesyjnym stylu, a także bogato zdobione arkady i filary. Witraże przedstawiały motywy roślinne i geometryczne, a całość tworzyła spójną i elegancką kompozycję.

W porównaniu do innych zabytków żydowskich w Polsce, Nowa Synagoga w Poznaniu wyróżniała się zarówno skalą, jak i stylistycznym dopracowaniem. Choć nie była tak monumentalna jak synagoga w Łodzi czy gmach w Krakowie, łączyła funkcjonalność z reprezentacyjnym charakterem, co czyniło ją jednym z najciekawszych przykładów synagog miejskich w kraju. Jej architektura była świadectwem aspiracji lokalnej społeczności żydowskiej i jej obecności w przestrzeni miejskiej, a dziś wciąż zachwyca detalami i rozmachem, mimo iż obiekt jest opuszczony i częściowo zniszczony.

Okres II wojny światowej i przekształcenie w basen

Losy Nowej Synagogi w Poznaniu zmieniły się dramatycznie wraz z wybuchem II wojny światowej. Po zajęciu miasta przez Niemców gmina żydowska została praktycznie zlikwidowana, a synagoga utraciła swoją pierwotną funkcję. Budynek przeznaczono na cele niemal zupełnie nie związane z religią – urządzono w nim kryty basen i łaźnię, co było rozwiązaniem nietypowym i kontrowersyjnym w historii architektury sakralnej w Polsce.

Basen funkcjonował już w czasie okupacji, a po wojnie działał dalej, służąc mieszkańcom Poznania przez kolejne lata. Dzięki temu synagoga pozostała użytkowana, choć jej pierwotna rola modlitewna i kulturalna została całkowicie wymazana. Przekształcenie obiektu w basen sprawiło, iż gmach zyskał nową rozpoznawalność – dziś mieszkańcy miasta i pasjonaci historii pamiętają go głównie właśnie w tej nietypowej funkcji.

Wnętrze zostało przystosowane do nowej roli: sala modlitewna zamieniła się w niecki basenowe, kopuła i dekoracje sakralne zostały częściowo zamaskowane lub usunięte, a przestrzeń wokół zaczęła służyć rekreacji. Ten niezwykły kontrast – monumentalny gmach sakralny i funkcja basenu – sprawia, iż synagoga jest jednym z najciekawszych przykładów adaptacji architektury religijnej w Polsce.

Choć dla lokalnej społeczności był to czas straty i traumy, dla historyków i pasjonatów urban exploration okres ten uczynił synagogę wyjątkowym miejscem. Dziś jej opuszczone wnętrza i ślady po basenie przyciągają osoby zainteresowane zarówno historią Poznania, jak i niecodzienną turystyką miejską.

Powojenne losy budynku – kup synagogę za 35 milionów złotych

Po wojnie Nowa Synagoga w Poznaniu przez wiele lat pełniła funkcję basenu miejskiego – pływalnia działała aż do 2011 roku, kiedy została zamknięta z powodu złego stanu technicznego. Od tego momentu budynek stoi opuściony i niszczeje, tracąc stopniowo dawny blask i pozostając jednym z najbardziej intrygujących, ale też zaniedbanych zabytków w Poznaniu.

W listopadzie 2025 r. synagogę ponownie wystawiono na sprzedaż jako nieruchomość inwestycyjną – cena wywoławcza to około 35 milionów złotych (ok. 8,2 mln euro). Działka ma ponad 2100 m², a lokalizacja w ścisłym centrum, zaledwie kilka minut spacerem od Starego Rynku, czyni ofertę wyjątkowo atrakcyjną.

Jednak sprzedaż tej nieruchomości nie jest prosta. Obiekt w czerwcu 2025 r. został wpisany do rejestru zabytków przez Wielkopolską Wojewódzką Konserwator Zabytków – dzięki staraniom lokalnych działaczy i historyków, którzy chcieli ochronić synagogę przed nieodpowiednią przebudową i zniszczeniem. Ten wpis oznacza, iż przyszły inwestor będzie zobowiązany do zachowania elementów historycznych i estetycznych związanych z dziedzictwem miejsca, co wpływa na warunki zagospodarowania budynku.

Oferta sprzedaży przewiduje kilka potencjalnych kierunków przyszłego wykorzystania obiektu: od hotelu, przez apartamentowiec z mieszkaniami, aż po akademik. Plan miejscowy dopuszcza takie zmiany, jednak jest w nim jeden najważniejszy warunek – na parterze budynku musi zostać przeznaczona przestrzeń dla Muzeum Pamięci Żydów Poznania i Wielkopolski, które upamiętniałoby historię miejsca oraz lokalnej społeczności żydowskiej.

To ograniczenie – konieczność zachowania „Genius Loci” oraz wydzielenie części na muzeum – jest często wskazywane jako główna przeszkoda przyciągająca chętnych, ale jednocześnie komplikująca potencjalne inwestycje. Wymaga to nie tylko dużych nakładów finansowych, ale także wrażliwości kulturowej i zrozumienia historycznego kontekstu budynku.

Dziś synagoga przez cały czas stoi pusta, a jej monumentalna sylwetka, pozostałości po dawnej pływalni i kontrast między monumentalną architekturą sprzed wojny a współczesnym stanem ruiny przyciągają miłośników urban exploration i dokumentalistów, którzy komentują nie tylko jej przeszłość, ale też dyskusję o tym, jak powinno się zagospodarować tak wyjątkowy zabytek.

Czy można zobaczyć wnętrze synagogi?

Dawna Nowa Synagoga w Poznaniu pozostaje dziś budynkiem całkowicie zamkniętym dla zwiedzających. Nie funkcjonuje tu żadna oficjalna trasa turystyczna, a wnętrza – z dawnej hali modlitewnej oraz niecki basenu i pomieszczeń zaplecza – od lat znajdują się w stanie postępującej degradacji. To sprawia, iż obiekt stał się nieformalną atrakcją urbexową, ale warto podkreślić, iż nie jest to bezpieczna przestrzeń.

Mimo iż wejścia do środka są regularnie zabezpieczane przez właściciela i służby miejskie, nowe otwory pojawiają się co jakiś czas. Budynek upodobali sobie bowiem bezdomni, którzy szukają schronienia w ruinach dawnej synagogi. W efekcie część barier i zabezpieczeń gwałtownie traci swoją skuteczność, a dostęp do wnętrza często pojawia się w sposób niekontrolowany.

Warto podkreślić, iż wejście do środka wiąże się z realnym ryzykiem. Obiekt jest w złym stanie technicznym – znajdują się tam niezabezpieczone krawędzie, niestabilne elementy konstrukcji, wilgoć, zniszczone schody, odpadające fragmenty tynku, a w pewnych miejscach choćby ubytki stropów. W dodatku przebywanie w środku bez zgody właściciela jest nielegalne i może skutkować odpowiedzialnością za naruszenie terenu prywatnego.

Dlatego choć zdjęcia z wnętrza synagogi obiegają internet i kuszą miłośników opuszczonych miejsc, dawna bożnica nie jest w tej chwili dostępna do legalnego zwiedzania. Najbezpieczniejszym i jedynym dozwolonym sposobem zobaczenia obiektu jest obejrzenie go z zewnątrz, z ulicy Stawnej i Wronieckiej. Monumentalna elewacja i charakterystyczna bryła wciąż robią ogromne wrażenie – i pozwalają wyobrazić sobie, jak imponującą świątynią była przed laty.

Jeśli budynek doczeka się remontu i nowego użytkownika – a wszystko wskazuje na to, iż przy sprzedaży będzie wymóg stworzenia części muzealnej – być może w przyszłości wnętrza otworzą się ponownie, już w bezpiecznej i oficjalnej formie. Na razie jednak pozostają one domeną urbexu, wraz ze wszystkimi zagrożeniami i ograniczeniami, jakie się z tym wiążą.

Ciekawostki o Nowej Synagodze w Poznaniu

1. Jedna z największych synagog zbudowanych na ziemiach polskich

Po ukończeniu w 1907 roku Nowa Synagoga była jedną z największych i najbardziej reprezentacyjnych świątyń żydowskich w całej ówczesnej Rzeszy. Wnętrze mogło pomieścić choćby 1 200–1 500 wiernych.

2. Mężczyźni i kobiety mieli oddzielne wejścia

Zgodnie z tradycją synagogalną kobiety zajmowały galerie na piętrach. W Poznaniu prowadziły do nich osobne wejścia w bocznych częściach budynku.

3. W synagodze zbudowano jedną z największych niecek basenowych w mieście

Po adaptacji na pływalnię w latach 40. synagoga miała jedną z najgłębszych niecek w Poznaniu – choćby do 4 metrów głębokości. Było to miejsce treningowe m.in. dla nurków i skoczków.

4. Basen działał dłużej, niż większość poznaniaków pamięta

Choć wiele osób kojarzy basen tylko z okresu PRL, pływalnia działała aż do 2011 roku, a zamknięto ją dopiero po poważnej awarii technicznej.

5. Dawne miejsce kultu stało się atrakcją popkultury

Basen w synagodze trafił do kilku reportaży, filmów dokumentalnych i internetowych zestawień „najdziwniejszych pływalni świata”. Internetowe społeczności urbexowe również rozsławiły ruinę globalnie.

6. Synagoga w Poznaniu jest ściśle powiązana z modernizacją dzielnicy żydowskiej

Jej budowa była częścią większego planu porządkowania i unowocześniania poznańskiej dzielnicy żydowskiej na przełomie XIX i XX wieku. Sama ul. Stawna zyskała wtedy nowy, reprezentacyjny charakter.

7. Budynek ma wyjątkową akustykę – choćby dziś

Mimo zniszczeń specjaliści podkreślają, iż centralna sala zachowała doskonałą akustykę. W latach 90. odbywały się tu choćby próby muzyczne i sesje nagraniowe.

8. Kopuła przetrwała dzięki… konstrukcji żelbetowej

Choć synagoga wygląda jak klasyczna monumentalna budowla z początku XX wieku, jej kopuła jest wsparta na żelbetowym szkielecie – jednym z najnowocześniejszych rozwiązań w tamtych czasach. To dzięki temu budynek nie zawalił się mimo braku konserwacji.

9. Jest to jedyna synagoga w Polsce, w której działał legalny basen

Owszem, wiele dawnych synagog pełniło po wojnie inne funkcje, ale żadna inna nie została przekształcona w działającą, miejską pływalnię na taką skalę.

10. Ruina była… planowana do wyburzenia

W latach 60. i 70. miasto rozważało rozbiórkę synagogi, uznając ją za „relikt niepasujący do układu urbanistycznego”. Plan upadł dopiero po protestach środowisk naukowych i konserwatorskich.

11. Budynek w 2024–2025 zaczął przyciągać wycieczki urbexowe z całej Europy

Choć niedostępny oficjalnie, obiekt stał się celem „urbex turystyki”. Synagoga pojawia się w zagranicznych rankingach najciekawszych opuszczonych miejsc w Polsce.

12. Ciekawostka: kontrowersyjna reklama „pieców gazowych” na fasadzie synagogi

Na przełomie lat 90. i 2000. na fasadzie dawnej Nowej Synagogi w Poznaniu – która wciąż funkcjonowała wtedy jako miejska pływalnia – zawisł wielkoformatowy baner reklamowy pieców gazowych. Wzbudziło to ogromne oburzenie, ponieważ promocja urządzeń gazowych na budynku o tak tragicznie naznaczonej historii (z oczywistymi skojarzeniami do Holokaustu) była powszechnie odczytana jako rażący brak wrażliwości i świadomości kontekstu.

Wydarzenie stało się jednym z impulsów do późniejszej debaty o przyszłości obiektu i o konieczności przywrócenia mu adekwatnej pamięci. W 2003 roku artysta Rafał Jakubowicz stworzył na fasadzie głośną pracę „Pływalnia”, wyświetlając to słowo w języku hebrajskim – by uwidocznić kontrast między sakralną przeszłością budynku a jego powojennym użytkowaniem jako basen.

Inne interesujące miejsca w okolicy opisane przez nas

Internetowy przewodnik po Polsce

Zapraszamy do naszego Interaktywnego przewodnika po Polsce. Mapa ułatwi nawigację po naszych artykułach. Każde zaznaczone na mapie miejsce posiada aktywny link, który przeniesie was do obszernego artykułu. Fotki, historia, zabytki, legendy, godziny otwarcia muzeów, ceny biletów i wiele przydatnych wskazówek. Z mapą planowanie podróży po Polsce staje się proste. To ponad 400 opisanych dokładnie miejsc. W przypadku niektórych miast znajdziecie obszerny przewodnik. I oczywiście mnóstwo fotek, które uwielbiamy robić. Zapraszamy do podróży z nami. Mapa pozostanie zawsze jako pierwsza publikacja na naszej stronie. Będzie zawsze pod ręką. Zaglądajcie tu, ponieważ będziemy cały czas nasz przewodnik rozwijać i uaktualniać.

Otwórz Mapę

Idź do oryginalnego materiału