Stare Miasto, to miejscowość, w której powinien się zatrzymać każdy miłośnik architektury i rzeźby romańskiej. Wieś mająca status gminy, położona jest nad rzeką Pową, bardzo blisko od Konina (4 km na południowy zachód), przy drodze krajowej nr 25 w kierunku na Kalisz. Stare Miasto na przełomie XII i XIII w. było osadą o charakterze targowym i regularnie odbywał się tutaj targ. Nazwa wsi jest dosyć niezwykła, powstała prawdopodobnie w skutek tworzenia się ośrodka miejskiego w Koninie. Po jego lokacji osada handlowa zatraciła swoje funkcje. Nazwa Stare Miasto po raz pierwszy pojawia się w zapiskach w 1359 r.
Najcenniejszy i najstarszy zabytek znajduje się w centrum miejscowości, jest nim kościół parafialny. Pierwotna, romańska świątynia pw. św. Piotra (obecnie śś. Piotra i Pawła), stanowi w tej chwili wschodnią kaplicę wzniesionego w 1907 r. większego kościoła neoromańskiego. Oryginalny kościół był orientowany, jednonawowy, z wyodrębnionym prosto zamkniętym prezbiterium i nieznanym rozwiązaniu wyburzonej ściany zachodniej. Budowlę wzniesiono w I poł. XIII w., w technice opus emplectum, z dużych ciosów precyzyjnie obrobionego, drobnoziarnistego piaskowca (tzw. brzezińskiego), cechującego się odpornością na czynniki atmosferyczne i znaczną twardością, układanego w dosyć regularne warstwy. Kościół zachował w ogólnych zarysach pierwotny układ przestrzenny, poza fasadą zachodnią, którą zastąpiła nowa świątynia. Bryła została trochę zniekształcona przez nadbudowanie w cegle szczytu prezbiterium i nawy z łukiem tęczowym (skrócenie nawy od zachodu), zmianę konta nachylenia połaci dachowych, dobudowanie skarpy podpierającej naroża prezbiterium a przy północnej ścianie prezbiterium zakrystii.
Kościół parafialny w Starym Mieście. Fot. Damian Rybak.W południowej ścianie nawy zachował się oryginalny, trójuskokowy portal romański z piaskowca z XIII w., zamknięty półkoliście (będący prawdopodobnie głównym wejściem) z płaskorzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego (w koronie) w tympanonie, stylizowanymi maskami ludzkimi i głową sowy na zakończeniu laskowań ościeży. Tympanon ten jest niezwykłym dziełem sztuki romańskiej, wykonał go przypuszczalnie prowincjonalny kamieniarz, Ukrzyżowany wyraźnie nawiązuje do rzeźby ludowej okresu średniowiecza. Datowanie na początek XIII w. pozwala stwierdzić, iż jest to najstarsza w Polsce, ośmiuset letnia rzeźba kamienna Jezusa Chrystusa na krzyżu. Interesujące a zarazem tajemnicze jest także ościeże portalu – pięć masek o formach nawiązujących do głów ludzkich, szósta ptasia, która najbardziej przypomina głowę sowy. Po przeciwnej stronie, u podstawy środkowego wałka archiwolty, możemy dostrzec jeszcze jedną ptasią maskę, prawdopodobnie z gatunku ptaków drapieżnych: jastrzębia lub sokoła.
Z interesującej nas epoki przetrwało: oryginalne okno w ścianie północnej prezbiterium (dziś otwierające się na zakrystię), od strony wschodniej zamurowane okno ostrołukowe, gzyms impostowy łuku tęczowego zdobiony reliefem z wicią roślinną (winna latorośl), na poddaszu zakrystii fragment gzymsu wieńczącego. Zarówno nawa jak i prezbiterium pierwotnie przykryte były płaskim, drewnianym stropem. Obie te części oddzielała arkada z archiwoltą osadzoną na w/w gzymsach impostowych. Wewnątrz zachowała się kamienna baza kolumny, przerobiona na chrzcielnicę (być może z nieistniejącej empory zachodniej) na narożnikach ozdobiona masywnymi szponami.
W ścianę prezbiterium nowej świątyni wmurowano jeszcze jedną pozostałość z czasów romańskich – kamienną płytę nagrobną ozdobioną reliefem o motywie krzyża wspartego na półkolu, kojarzonego z symbolem Drzewa Życia (rosnącego na umownie przedstawionym rajskim wzgórzu). W takiej postaci krzyż procesyjny występował w Polsce tylko w XI i do końca XII w. Na naszych terenach istnieje bardzo mało podobnych płyt nagrobnych, m.in. w Kaliszu (płyta grobowa hipotetycznie wiązana z księciem Mieszkiem III Starym na Zawodziu), w podziemiach katedry na Wawelu, Trzemesznie, Tumie, Kazimierzu Biskupim, Królikowie koło Konina. Taki wystawny nagrobek, jak na czasy średniowiecza, może świadczyć, iż był on przeznaczony dla kogoś o znaczącej pozycji społecznej, być może mógłby nim być choćby sam fundator świątyni.
Trójuskokowy portal romański z piaskowca z XIII w., z tympanonem z tego samego czasu. Fot. Damian Rybak.Niezależnie od pory roku zobaczymy portal, tympanon i romańską płytę nagrobną, mieszkańcy zapraszają w szczególności na odpust śś Piotra i Pawła, który przypada 29 czerwca. Wnętrze świątyni można zobaczyć przed sprawowanymi nabożeństwami i Mszami św., które odbywają się: w dni powszednie o godz. 7:00 i 18:00, w niedzielę – 7:30, 9:30, 11:30, 18:00. Warto spróbować umówić się wcześniej, telefonicznie na zwiedzanie z ks. proboszczem.
Ciekawostki:
Piaskowiec kwarcytowy, trzeciorzędowy (mioceński) z Brzeźna wydobywany był metodą eksploatacji odkrywkowej (od X w. do końca XIX w.), a jego największą zaletą była twardość i zwięzłość. Z kamieniołomów w Brzeźnie wykonano wiele elementów architektonicznych na terenie państwa pierwszych Piastów, m.in. w Poznaniu – Ostrów Tumski, Ostrowie Lednickim, Gnieźnie – katedra, Trzemesznie, Mogilnie, Kruszwicy, Koninie – słup drogowy i zamek, Starym Mieście, Lądzie nad Wartą, Kaliszu, Kazimierzu Biskupim, Tumie pod Łęczycą, Kościelcu Kolskim i w kilku innych miejscowościach. W tym samym piaskowcu wyrzeźbiono słynne romańskie kolumny i tympanony w Strzelnie.
Atrakcje turystyczne w najbliższej okolicy, które warto zobaczyć:
- Koniński słup drogowy z łacińską inskrypcją,
- Kościół pw. św. Marcina w Kazimierzu Biskupim,
- XIX-wieczny wiatrak typu „paltrak” w Kawnicach k/Goliny,
- Kapliczka z kamiennym krzyżem z XII wieku w Licheniu,
Damian Rybak
Fotogaleria – kościół pw. śś. Piotra i Pawła w Starym Mieście k/Konina:
Krótki film, promujący koniński słup drogowy znajdziesz na naszym fanpage dziedzictworegionu.pl na Facebooku.
Jeśli ktoś posiada zdjęcia z wnętrza (lub archiwalne z przed lat), to chętnie je tutaj wstawimy, oczywiście z podpisaniem autora (fot. można wysłać na adres redakcji)
Wkrótce kolejne atrakcje, być może z Twojej najbliższej okolicy: romańskie rzeźby, zabytkowe kościoły, zabytki techniki, muzea, pomniki przyrody, dwory i pałace, romantyczne parki miejskie, krajobrazowe i dworskie, architektura drewniana, miejsca związane z archeoturystyką, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo ;), bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
O wielu zabytkach i atrakcjach tego regionu możesz także poczytać w licznych moich publikacjach (o romańskim kościele pw. śś Piotra i Pawła wzniesionym z brzezińskiego piaskowca w – “Szlak Piastowski – architektura i rzeźba romańska” ):
Większość publikacji można zakupić w Strzelnie (PTTK, Muzeum, Biuro Parafialne) i innych punktach na Szlaku Piastowskim.
O romańskim kościele pw. śś Piotra i Pawła wzniesionym z brzezińskiego piaskowca, oraz innych romańskich zabytkach na Szlaku Piastowskim i w jego sąsiedztwie możesz poczytać w następującej publikacji:
Zobacz również pozostały dorobek wydawniczy.
Uwaga, uwaga !!! Poszukujemy starych, przedwojennych zdjęć, pocztówek i innych zbiorów, w tym przypadku z Konina, Starego Miasta i najbliższej okolicy, a także dotyczących badań archeologicznych, oraz działań wojennych i powstańczych w regionie … Szczegóły znajdziesz pod linkiem – https://dziedzictworegionu.pl/?p=3848
Jeśli podobał Wam się artykuł – nie przechodź obok niego obojętnie Polub stronę na Facebooku (zostaw łapkę w górę lub serducho), jeżeli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeżeli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, który jest częścią wcześniejszych publikacji autora, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).
O wybranych zabytkach szczególnie perłach architektury, cudach natury, skarbach kultury czy też zabytkach techniki, archeologii i historii, będziesz mógł poczytać w przygotowywanej przeze mnie publikacji „Dziedzictwo regionu” …
REKLAMA ! REKLAMA ! REKLAMA !
Jeśli chcesz mieć reklamę pod tym artykułem swojej działalności gospodarczej skontaktuj się z naszą redakcją, dla branży turystycznej (hotele, restauracje, przewozy autokarowe, usługi turystyczne itp.) oferujemy specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy, szczególnie w przestrzeni poniżej zapraszamy firmy z miasta i powiatu Konin
Polecamy korzystanie z usług przewodnickich oferowanych przez PTTK Oddział w Koninie, a szczególnie Kol. Beatę, Grażynę, Darka, Wandę i Irka.
