Zakopane to niezwykle interesująca miejscowość usytuowana pod Giewontem. Warto poświęcić trochę czasu i pospacerować ulicami miasta. Proponowana wycieczka jest na ok. 2-3 h, prowadzi śladami poetów, pisarzy, artystów i naukowców, działaczy turystycznych i sportowców. Przechadzka zakopiańską „starówką” z zabytkową zabudową góralską, zwiedzenie Starego Cmentarza na Pęksowym Brzyzku, Muzeum Tatrzańskiego i kompleksu skoczni.
Kompleks Skoczni Narciarskich
Na stokach reglowego szczytu Krokiew znajduje się kompleks średnich skoczni oraz Wielka Krokiew. To największa skocznia narciarska w Polsce, wybudowana w 1925 r. Projekt ogólny wykonał Karol Stryjeński, projekt techniczny Szwed Sellstroem. Pierwszy rekord skoczni ustanowił w 1925 r. Stanisław Gąsienica-Sieczka (36 m). Skocznia nosi imię wybitnego polskiego narciarza Stanisława Marusarza wicemistrza świata w skokach, kuriera tatrzańskiego.
Na skoczni były rozgrywane mistrzostwa FIS, co rocznie w zimie rozgrywane są zawody z cyklu Pucharu Świata. Na terenie skoczni w 1997 r. Jan Paweł II odprawił mszę świętą, a tysiące górali w regionalnych strojach z towarzyszeniem wieloosobowej kapeli śpiewało i grało mu góralskie pieśni. Obok Wielkiej skoczni kompleks odremontowanych skoczni średnich, na których młodzi adepci skoków narciarskich zaczynają swoją przygodę z tym sportem.
Dom Jana Sztaudyngera
Kilkadziesiąt metrów niżej przy ulicy Piłsudskiego znajduje się dom Koszyta. Stary zabytkowy dom jest od pięciu pokoleń własnością rodziny Sztaudyngerów. Najstarszą część budynku została wybudowana ok. 1890 roku w formie klasycznej, dwuizbowej chałupy drewnianej. W 1902 od strony północno-zachodniej dobudowano drugą, analogiczną chałupę, łącząc zarazem dwa budynki w jeden, o rzucie w kształcie litery L.
Dom jest wpisany do rejestru zabytkowi to przykład dawnego budownictwa góralskiego. To miejsce związane z poetą i fraszkopisarzem Janem Sztaudyngerem, w tym urokliwym domu mieszkał i tworzył.Sztaudynger dzięki rodzicom od najmłodszych lata bywał w Zakopanem, co stało się inspiracją dla jego twórczości. Na domu na pamiątkowej tablicy można przeczytać: Skądkolwiek wieje wiatr Zawsze ma zapach Tatr.
Siedziba TOPR
Dalej również po tej stronie siedzibę ma Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR). Pogotowie górskie powstało z inicjatywy Mariusza Zaruskiego wybitnego taternika i narciarza. Głównym impulsem powołania pogotowia była śmierć w lawinie pod Małym Kościelcem wybitnego kompozytora Mieczysława Karłowicza w 1909 r.
Budynek oddano do użytku w 1985 r., wcześniej siedziba TOPR-u był Dworzec Tatrzański przy Krupówkach. Z budynku przy ulicy Piłsudskiego wyrusza większość wypraw ratunkowych. Pośród ratowników było i jest wielu wybitnych wspinaczy, Himalajów, taterników i narciarzy. Ponad 30-tu to ratownicy zawodowi resztę stanowią ochotnicy.
Pensjonat „Halama”
Kilkaset merów niżej po lewej stronie ulicy stoi pensjonat „Halama”, wybudowany w 1935 r. dla znanych artystek okresu międzywojennego: Lody i Zizi Halamy. Od 1950 r. pensjonat należy do Stowarzyszenia Autorów ZAiKS i nosi imię Wawrzyńca Żuławskiego, kompozytora, pisarza i wybitnego alpinisty. Żuławski zginął w 1957 r. w lawinie pod Mont Blanc du Tacul. W grudniu 1953 r. w tym budynku zmarł Julian Tuwim. Pensjonat gościł najwybitniejszych polskich pisarzy, aktorów, kompozytorowi przedstawicieli innych dziedzin sztuki. To tutaj wypoczywali polscy nobliści jak: Wiesława Szymborska i Czesław Miłosz.
Miejscem wyznaczającym początek ulicy Piłsudskiego jest zbudowane w 1999 r. „oczko wodne” na Potoku Foluszowym. Drewniany mostek służy głównie do robienia zdjęć „z Giewontem w tle”. Oczko wodne znajduje się przy Krupówkach, nieopodal widoczny z daleka duży budynek pierwszej „galerii” handlowej w Zakopanem.
Hotel „Morskie Oko”
W połowie Krupówek stoi „Morskie Oko”, jeden z pierwszych murowanych budynków Zakopanego. Postawiony został w 1901 roku, następnie był wielokrotnie modernizowany i przebudowywany. Miał salę widowiskową na 300 osób z wystrojem zaprojektowanym przez Stanisława Witkiewicza — on też namalował kurtynę, przedstawiającą tatrzańskie Morskie Oko.
Występowały w niej największe sławy scen polskich, gwiazdy polskiego teatru, muzyki i estrady, a Witkacy wystawiał tu swoje sztuki. Na scenie odbywały się spektakle teatrów zawodowych i amatorskich, koncerty, odczyty, wieczornice góralskie, akademie, bale spotkania z pisarzami i działaczami politycznymi.
Dworzec Tatrzański
Na dolnych Krupówkach po przekroczeniu mostku w głębi stoi Dworzec Tatrzański, pierwszy (1903 r.) murowany budynek w stylu zakopiańskim. Tu spotykali się przewodnicy, oczekujący na klientów i stąd wyruszano w góry. Na budynku tablica poświęcona „królowi przewodników tatrzańskich” Klemensowi Bachledzie. W Dworcu Tatrzańskim swoją siedzibę miało Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe.
Główny gmach Muzeum Tatrzańskiego
Obok Dworca Tatrzańskiego murowany budynek Muzeum Tatrzańskiego udostępniony do zwiedzania w 1922 r. Duży gmach muzeum jest jedną z prób zastosowania stylu zakopiańskiego w architekturze murowanej. W muzeum kolekcje przyrodnicze, etnograficzne i sztuki związanej z Tatrami i Podtatrzem. Za budynkiem znajduje się Górski Ogród Botaniczny, sięgający tradycją końca XIX w. Szczególne zasługi dla muzeum miał etnograf i historyk, jego wieloletni dyrektor Juliusz Zborowski.
Budowlanka
Kolejnym zabytkiem jest gmach szkoły pochodzącej z 1876 r. Szkoła Przemysłu Drzewnego została założona staraniem Towarzystwa Tatrzańskiego. Uczyli się w niej chłopcy rzeźby, snycerstwa i stolarstwa. To jedna z najstarszych średnich szkół zawodowych w Polsce. Od 1933 roku wydziały rzeźby i stolarstwa zyskały status szkoły średniej.
Szkoła z czasem została przekształcona w Technikum Budowlane, działające do dziś w ramach Zespołu Szkół Zawodowych im. W. Matlakowskiego. Popularna Budowlanka wykształciła duże grono absolwentów, którzy zostali wybitnymi architektami. Drewniany gmach szkoły jest jednym z najstarszych zachowanych budynków przy Krupówkach.
Kosciół pw. św. Rodziny przy Krupówkach
Prawie na samym dole Krupówek widoczny „Nowy” kościół pod wezwaniem Najświętszej Rodziny. Zbudowany w stylu neoromańskim, to pierwsza murowana świątynia Zakopanego powstała z inicjatywy ks. Józefa Stolarczyka w latach 70 XIX wieku, a konsekrowano ją dopiero w 1899 roku.
Wnętrze jest mieszanką stylów. Jedynym elementem wykonanym w całości w stylu zakopiańskim jest schowana z boku kaplica św. Jana Chrzciciela fundacji Gnatowskich. Projekt Stanisława Witkiewicza realizowali artyści podhalańscy. Obraz w ołtarzu — św. Jan Chrzciciel na tle Czarnego Stawu Gąsienicowego — namalował sam Witkiewicz.
Stary Kościół
Po minięciu przejścia podziemnego przy ulicy Kościeliskiej znajduje się Stary Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Klemensa. Pierwszy kosiół parafialny zakopanego powstał w 1847 r. Wykonany z drewna, ma jedna prostokątną nawę, do której dobudowano kuchtę i zakrystię. Całość konstrukcji zrębowej została zwieńczona słupową wieżą, nakryta ładnym hełmem. Pierwszym proboszczem był legendarny ks. Józef Stolarczyk.
Kaplica Gąsieniców
Obok kościoła kaplica ufundowana przez Pawła Gąsienicę. Niewielka, murowana zwana Kaplicą Gąsieniców pochodzi z ok. 1800 roku. Jest to do dzisiaj zachowany najstarszy zabytek Zakopanego.
Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku
Za kaplicą Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku, powstały ok. 1850 roku pierwszy cmentarz wiejski Zakopanego. Wcześniej chowano zakopiańczyków na cmentarzach w Chochołowie i w Poroninie.
Od 1889 r. gdy na cmentarzu spoczął dr. Tytus Chałubiński, zaczęto chować nie tylko miejscowych górali, ale również osoby zasłużone dla Tatr i Zakopanego. Od 1931 roku nekropolia została uznana za zabytek kultury. Na Pęksowym Brzyzku spoczywa wielu uczonych, artystów, taterników, przewodników tatrzańskich i ratowników.
Dom „U Wnuka”
Nieco dalej od Kościoła zabytkowy drewniany dom wzniesiony ok. 1848 r. przez Józefa Krzeptowskiego brata słynnego Sabały. Prawdopodobnie pierwszy w Zakopanem budynek piętrowy. Na początku lat 70 XIX w. został otwarty sklepik żydowski Rygelhaupa oraz pokoje gościnne. W 1874 r. Towarzystwo Tatrzańskie urządziło tu również pierwsze kasyno. W jednym z pokoi mieścił się sezonowy urząd pocztowy. Od 1907 roku została tutaj otwarta restauracja prowadzona przez znanego lwowskiego restauratora Jana Wnuka.
Willa „Koliba”
Kilkaset metrów dale po przekroczeniu mostu można podziwiać wille „Kolibę” Pierwszy dom zbudowany w stylu zakopiańskim wzniesiony w latach 1892-93 dla Zygmunta Gnatowskiego. Ze stylową architekturą zharmonizowane jest stylowo urządzone wnętrze.
Znaczna część elementów wyposażenia nawiązuje kształtem, konstrukcją lub zdobieniami do sprzętów i przedmiotów podhalańskich. Pierwszy budynek w stylu zakopiańskim zachował wszystkie oryginalne elementy zdobnicze, dzięki czemu można prześledzić rozwój tych form na przestrzeni lat. w tej chwili znajduje się tu Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza.
