Ten najbardziej tajemniczy mieszkaniec tatrzańskich lasów, obok niedźwiedzia i wilka należy do największych drapieżników w Tatrach. Z tej trójki zwierząt najmniej liczne są rysie.
Charakterystyka
Należy do największych przedstawicieli kotowatych na terenie Europy. Długość głowy i tułowia wynosi łącznie 70-110 cm ogona 15-30 cm (przeważnie 20 cm). Wysokość w barku ok. 65 cm. Masa ciała jest zróżnicowana i zależna od regionu, w jakim występuje. Od 15 do 38 kg, ryś występujący na terenie Karpat osiąga przeciętnie 25 kg masy ciała. Samce są przeważnie o ok. 15% cięższe od samic.
Tułów rysia jest krepy, cechuje się szczególnie długimi nogami, przez co jego sylwetka widziana z boku jest prawie kwadratowa w obrysie. Kończyny ma silne wyposażone w wysuwane i mocno zakrzywione pazury.
Stopy są szerokie w szczególności zimą, gdy są porośnięte gęściejszą i dłuższą sierścią. Dzięki nim ryś optymalnie rozkłada ciężar ciała w stosunku do powierzchni podeszwa. Szerokie i miękkie stopy zapewniają mu bezszmerowy chód i utrzymywanie się na śniegu. Mocne nogi pomagają mu sprawnie wspinać się po drzewach. Ryś także nieźle skacze i gwałtownie biega na krótkich dystansach.
Wygląd rysia wyróżnia od innych kotowatych bardzo krótki ogon zakończony czarną końcówką oraz trójkątne uszy zwieńczone pędzelkami długich włosów. Budowa pyska rysia jest dość specyficzna, pysk jest skrócony, a tkwiące w nim duże oczy odznaczają się dużą głębią ostrości i szerokim polem widzenia.
Popularnie nazywany jest choćby ostrowidzem. Policzki porastają bokobrody z dłuższej białej sierści, jednak ozdoby te nie występują u wszystkich osobników. Ryś oprócz świetnego narządu widzenia ma bardzo dobrze rozwinięty słuch, a słabiej węch. Kły ma bardzo mocne, posiadają one delikatne wyżłobienia.
Ubarwienie rysia jest różnorodne i zmienne, w większości tonacja może być ruda, rudoszara lub jasnoszara. Osobniki z terenów górskich są znaczniej cętkowane niż rysie z pozostałych rejonów Polski, gdzie są prawie całkowicie pozbawione cętek. Sierść rysia jest gęsta, grzbiet jest porośnięty gęściejszą sierścią niż spód ciała. Ubarwienie u rysia jest bardzo indywidualne i charakterystyczne dla danego osobnika. Dzięki ubarwieniu potrafi świetnie wkomponować się w otoczenie i być niezauważalnym.
Środowisko i tryb życia
Najlepsze warunki bytowania znajduje ryś w gęstych lasach porastających góry, jego środowisko to duże zwarte kompleksy leśne. W takich miejscach może pozostać niezauważony, tropić zwierzynie i upolować ja, po krótkim pościgu lub błyskawicznym ataku. Idealnie nadają się do tego lasy ze starymi drzewami z dużymi dziuplami, młodniki oraz wiatrołomy i wykroty.
Na terenie Tatr przebywa głównie w piętrach reglowych, ale zdarza się, iż podchodzi i w wyższe partie gór. Zwierzęta rzadko opuszczają teren leśny, rozległe otwarte obszary, stanowią dla nich dużą barierę w przemieszczaniu się. Rysie nie przejawiają szczególnych preferencji w stosunku do typu lasu, zamieszkują lasy liściaste, iglaste oraz mieszane. Potrzebuje natomiast bardzo dużej przestrzeni, areał poszczególnego osobnika wynosi ok. 130 km kw. i zależna jest od jego zasobności.
Rysie są samotnikami, prowadzą koczowniczy tryb życia, a granice zaznaczają moczem o silnym zapachu. Unikają ze sobą spotkań, samce spotykają się samicami tylko w okresie rui. Ten kot jest aktywny przeważnie nocą, jednak samice w czasie wychowywania kociąt zwiększają swoją aktywność i polują także w dzień. Na spoczynek dzienny wyszukują odpowiednią kryjówkę np. nisze, jamę lub zbity gąszcz. Jak każdy kot, lubi odpoczywać wygrzewając się w ciepłych promieniach słońca, ale najedzony odpoczywa raczej w kryjówce.
Pożywienie
Ryś jest całkowicie mięsożerny. Podstawowy pokarm rysia stanowią dzikie ssaki kopytne przede wszystkim sarna, zjada także gryzonie leśne, zające, ptactwo oraz młode dziki. W Tatrach czasem podchodzi wyższe partie i zdarza się mu polować na kozice i świstaki. Głównie poluje nocą z zasadzki z podchodu. Często siedzi bezruchu ukryty na drzewie, skąd rzuca się skokiem na ofiarę.
Rozród
Ruja zwana marcowaniem przypada jeszcze późną zimą, na przełomie lutego i marca. Gotowa do rozrodu samica informuje o tym potencjalnych zalotników, znakując moczem swój rewir. W trakcie rui można usłyszeć głośne, głębokie głosy wydawane przez milczące dotąd koty.
Potomstwo przychodzi na świat zwykle w maju, w dużej dziupli, pod wykrotem, czasami w rozpadlinie skalnej. Samica rodzi od 1 do 4 ślepych kociąt, które ssą mleko matki przez pierwsze pół roku. Pod koniec drugiego miesiąca dodatkowo zaczynają zjadać także pokarm stały. Młodymi opiekuje się wyłącznie samica, pod której opieką pozostają ok. 10 miesięcy.
Jak wszystkie drapieżniki z rodziny kotów, młode rysie sporo czasu spędzają na wzajemnych zabawach, które przygotowują je do trudnych warunków bytowania w czasie dojrzałości. Młode rysie, gdy uzyskają samodzielność, mogą pozostawać z rodziną do okresu dojrzałości.
Rysie w Tatrach
Dawniej na terenie Tatr ryś był dość liczny, niestety przed 1900 r. zostały prawdopodobnie doszczętnie wytępione. Po drugiej wojnie światowej od ok. 1945 r. obserwowano po polskiej stronie Tatr tropy rysia corocznie. Liczebność rysia na terenie TPN nie jest dokładnie określona, szacuje się, iż liczba tych kotów jest jednocyfrowa.
Ryś odgrywa istotną rolę sanitarną w tatrzańskiej przyrodzie. Łowi przede wszystkim osobniki osłabione, starsze i słabe, w szczególności z rzędu parzystokopytnych. Kot ten jest nadzwyczajnie ostrożny, dlatego spotkanie z nim należy do rzadkości. Ich obserwacje należą do niezmiernie rzadkich, a samice z młodymi widywane są wręcz sporadycznie. Obecność rysia można w zimie stwierdzić po jego tropach.
Źródło:
„Wielka Encyklopedia Tatrzańska” Zofia i Witold H. Paryscy
„Ssaki drapieżne" - broszura TPN
