O odmieńczość możemy się choćby nigdy nie otrzeć, jednak być może dane nam będzie doświadczyć jej jak ciepłego rozbłysku na horyzoncie potencjalności.
– José Esteban Muñoz[ref]Źródło cytatu: J. E. Muñoz, Uwodząc utopię. Teraz i potem queerowej przyszłościowości, przeł. M. A. Pelczar [w:] A. Gajewska (red.), Teorie wywrotowe, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2013, s. 797.[/ref]
Wybrany przez Romualda Demidenko cytat Muñoza, który otwiera kuratorowaną przez niego wystawę w KAF, w doskonały sposób mówi o tym, czego dotyczy aktualny program galerii. We współpracy z osobami kuratorskimi powstała czteroosiowa prezentacja, bardzo różnorodna pod względem wizualnym i tematycznym, a jednocześnie każda z jej części rezonuje z pozostałymi na innych poziomach, rozkładając na czynniki pierwsze języki wykluczenia przez odmieńczość. Z różnych perspektyw czasowych przygląda się na nowo zarówno ikonom sztuki współczesnej, jak i artystkom oraz artystom młodego pokolenia. Całość zamyka wybór kilku dzieł z kolekcji Sylwii i Piotra Krupów, symbolicznie spajając to, czemu aktualnie przygląda się Fundacja.
Pierwsza z wystaw – Ciało. Rozkosz i ból – zdająca się być niezwykle kobiecą i sensualną ekspozycją, skrywa drugie dno cielesności, która nie ma stanowić przestrzeni tabu, ale nośnik wielowymiarowych znaczeń. Wystawa przygląda się związkowi bólu i rozkoszy jako pozornie przeciwstawnym doznaniom oraz temu, w jak nieoczywisty sposób mogą się one przenikać. Jak zauważa kuratorka Paulina Olszewska, już w historii sztuki średniowiecznej, barokowej i religijnej ikonografii można odnaleźć ambiwalentny stosunek do fizycznego cierpienia i duchowych uniesień. Ekspresja realizacji rzeźbiarskich sztuki sakralnej, widoczna w dziełach takich jak słynna Ekstaza św. Teresy Berniniego, już wtedy potrafiła uchwycić akt bolesnej śmierci, który jednocześnie może przypominać cielesną, wręcz erotyczną euforię.
Do podobnego napięcia między bólem a rozkoszą powracają cztery współczesne artystki: Alina Szapocznikow (1926–1973), Barbara Falender (ur. 1947), Louise Bourgeois (1911–2010) i Chloe Piene (ur. 1972). Ich twórczość wywodzi się z różnych kontekstów politycznych i społecznych, jak również z odmiennych momentów historii, jednak ich prace splatają się wokół fizyczności, kobiecości oraz doświadczenia bólu i przemiany. Każda z artystek sięga po motyw cielesności z innego punktu wyjścia, ale łączy je przekonanie, iż ciało jest nie tylko nośnikiem pamięci, ale także polem napięć, emocji, siły i traumy.
Drugą z głównych wystaw jest artystyczny dialog dwójki współczesnych artystów – malarza Macieja Nowackiego i Estończyka Jaanusa Sammy, pracującego między innymi z tkaniną, instalacją i rzeźbą. Pomimo że, podobnie jak artystki z wystawy Ciało…, Samma i Nowacki nie znali się wcześniej i nie tworzyli razem, łączy ich sięganie po zakorzenione w przeszłości kody kulturowo-wizualne, które dekonstruują i radykalnie reinterpretują. Kurator Romuald Demidenko dostrzegł w ich twórczości podobną wrażliwość i podejście do symbolicznego nadpisywania wielkich historycznych narracji, przy jednoczesnym podkreślaniu wątków queerowej intymności – poświęcając więcej uwagi tożsamościom obecnym w nich od zawsze, choć niejednokrotnie pomijanym. Wystawa Utopie teraźniejszości zachęca do refleksji nad potencjałem wspólnot powstających na przekór społecznym normom i politykom wykluczenia. W czasach nasilających się konserwatywnych narracji wystawa staje się przestrzenią proponującą nie tylko wyobrażanie sobie alternatywnych światów, ale także codzienne praktykowanie solidarności i oporu. Gest włączania nieheteronormatywnych mikrohistorii nie jest tu jedynie fantazmatem. Podmiotowość jednostek zepchniętych na margines, niepasujących do dominujących wizji rzeczywistości, jeszcze do niedawna była unieważniana bądź marginalizowana. Wybrane prace obu artystów stanowią przypomnienie długiej, a w wielu przypadkach wciąż trwającej walki o widoczność i prawo do istnienia.
Doświadczenie immersyjne Momentum w sali KAF Digital nawiązuje do wszystkich prezentowanych w galerii wystaw. Tytuł kuratorowanego przez Monikę Łuszpak-Skibę pokazu odnosi się do energii ciała w ruchu i zarządzania jej efektywnym wykorzystaniem. Momentum to emocjonalny punkt zwrotny, w którym następuje zmiana kierunku i dynamiki ruchu lub przełamanie dotychczasowego rytmu i napięcia. To moment istotnej zmiany, która dzieje się pomiędzy – w niewidzialnych przejściach – opisując jednocześnie samo medium animacji, w której ruch powstaje przecież pomiędzy nieruchomymi klatkami. Autorka Holes, pierwszego z trzech filmów projekcji, Birgitta Hosea, uprawia queerowanie animacji. Eksplorując jej adekwatności trans – stanu przejściowego, w którym metamorfoza i bycie pomiędzy stanowią fundament ontologiczny – przedstawia pożądanie kobiety przez kobietę w obrazie zmysłowej podróży po wnętrzu kobiecego ciała. The Anatomy Lessons Jörga Hurschlera przedstawia wyobrażoną anatomię sztucznej inteligencji, w której rozproszona energia gromadzi się w wielu miejscach naraz, zmierzając do nieprzewidywalnego momentum. Trzeci film – A Tree Fenced In autorstwa Fairouz Hasan – to poruszające studium doświadczenia kobiecego ciała, które poprzez obrazy USG płodów dokumentuje momenty, w których strach splata się z niepewnością. Praca Hasan to nie tylko osobista opowieść, ale także metafora losu Palestyny – kraju funkcjonującego w opresyjnym, kolonialnym systemie. Kobiecość, ból i strata są tu przedstawione nie jako dramaty indywidualne, ale rozgrywające się w kontekście sytuacji politycznej, w której żeńskie ciało staje się nośnikiem śladów przemocy. Artystka przygląda się fizyczności przez pryzmat ciąży – jako doświadczeniu zarówno emocjonalnemu, jak i politycznemu, kształtowanemu przez żałobę. Macica jawi się tu jako przestrzeń jednoczesnej bliskości i straty – miejsce, w którym rozwija się życie, tylko po to, by narodzić się w świecie, w którym śmierć stanowi realne, codzienne zagrożenie.
Pokazywane w przestrzeni dawnego schronu w ramach wystawy Relacje. Przestrzeń. Schronienie prace stanowią emocjonalny komentarz opracowany przez kuratorkę Natalię Barczyńską – opowiedziany dzięki dzieł ze zbioru Sylwii i Piotra Krupów, który w symboliczny sposób wieńczy tak ważne i wrażliwe tematy poruszane w aktualnym programie. Fundacja wyrasta z kolekcji, która przygląda się współczesnym kryzysom, jednocześnie pokazując, za jakimi wartościami stoi. W dialogu z Ciałem… i Utopiami… wystawa kontynuuje poszukiwania wielowymiarowości cielesności, troski i relacyjności. Potrzeba łamania tabu dotyczącego seksualności nie dotyczy jednak tylko osób queerowych i kobiet. Czy bycie queer lub nie-queer stanie się nowym wymiarem binarnych podziałów? Można wręcz stwierdzić, iż utopiami tworzonymi przez młode pokolenia są narracje, w których identyfikacja na jakimkolwiek spektrum seksualności nie ma znaczenia, bo każda z nich jest równa i akceptowana. Wyzwania dotyczące intymności spotykają każdą istotę. Prace, które niedawno trafiły do kolekcji Krupa, z niezwykłą delikatnością przyglądają się spotkaniom dusz, kruchym emocjom i poszukiwaniu tożsamości. Pokazują, jak z szerszej perspektywy dostrzec zjawiska bliskie każdej z nas. Są lustrem współczesności, mapą relacji – między ludzkim i nieludzkim, pamięcią i przyszłością, dotykiem i dystansem. Tworzą światy, które rodzą się z troski.
Wystawy otwarte są do 18.01.2026.
