Tatry — największe i najwspanialsze polskie góry, stanowią wspaniałe bogactwo różnorodności przyrody ożywionej i nieożywionej. Na całym obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego stwierdzono dotąd ok. 1000 gatunków roślin naczyniowych, co wynosi niemal połowę gatunkowego bogactwa flory w Polsce.
Blisko połowę stanowią rośliny górskie a ok. 250 gatunków, takich jak limba, szarotka oraz dużo innych ma na obszarze TPN swoje jedyne miejsca występowania w kraju.
Endemity tatrzański
Liczne gatunki rosnące w Tatrach to endemity ograniczone w swym zasięgu tylko do Karpat (endemity Karpackie) lub część tylko do Karpat Zachodnich (endemity zachodniokarpackie) oraz samych Tatr (endemity tatrzańskie).
Najwięcej endemitów można znaleźć w strefie kosodrzewiny, hal i turni, w tych pietrach rośnie ponad 70% wszystkich roślin należących do tej kategorii. Porastają przeważnie skały zasobne w węglan wapnia, nierzadko specyficzne siedliska jak piargi, żwirki, murawy naskalnej, wyleżyska.
Czyli gatunków rosnących jedynie na tym terenie, należą warzucha tatrzańska, oraz dwa gatunki wiechlin — granitowa i szlachetna. Ciekawostką jest to, iż wszystkie te trzy gatunki rosną na podłożu krystalicznym.
W Tatrach można zaobserwować duże zbiorowiska roślinne zajmujące większe powierzchnie. Należą do nich m.in. zespół boimki dwurzędowej oraz situ skuciny, która to roślina zasługuje na szczególną uwagę. To właśnie dzięki obecności rudziejących jesienią sitów na Kopie Kondrackiej, Małołączniaku oraz Twardym Upłazie pod Ciemniakiem, masyw Czerwonych Wierchów zawdzięcza swoją nazwę.
Relikty
Wśród roślin rosnących w Tatrach odnotować należy relikty, czyli rośliny pochodzące z minionych epok. Najbardziej znanym reliktem jest dębik ośmiopłatkowy, niewielka krzewinka o dużych białych kwiatach. Dębik dzięki charakterystycznym „dębowym” liścią jest łatwy do rozpoznania.
Warto wspomnieć trzech gatunkach, które zaliczane są do najstarszych mieszkańców Tatr. Należą do nich: ostróżka tatrzańska, skalnica tatrzańska oraz rosnący tylko w masywie Siwego Wierchu, goździk lśniący. Do reliktów należą również drzewa: sona zwyczajna oraz limba.
W piętrowośc roślinności tatrzańskiej
W krajobrazie tatrzańskim możemy obserwować wyraźną zmianę roślinności wraz z wysokością nad poziomem morza. W Tatrach występują piętra roślinności, gdzie najniższe to piętro regla dolnego, następnie piętro regla górnego, kosodrzewiny, hal i turni.
Piętrowy układ roślin uwarunkowany jest zmieniającym się wraz z wysokością klimatem. Zmiany te nie następują płynnie, ale wyraźnie są widoczne granice pomiędzy poszczególnymi piętrami.
Rośliny z najwyższych pięter doskonale przystosowały się do życia w trudnych surowych warunkach, osiągają niewielki wzrost oraz mają krótki czas wegetacji.
Przystosowanie do trudnych warunków
Rośliny rosnące w Tatrach cechuje interesujące przystosowanie, pozwalające przetrwać lokalne skrajnie trudne warunki. Najbardziej widoczną reakcją roślin na surowsze warunki wraz ze wzrostem wysokości jest zmniejszanie się ich rozmiarów.
Ciekawym przykładem jest szarotka, która pokryta jest gęstym, wełnistym kutnerem chroniącym przed zbytnim parowaniem. Podobne zabezpieczenie, zabezpieczające przed zgubnym działaniem słońca, wiatru można spotkać także u innych roślin. Ponadto kwiaty roślin górskich często okazałe i jaskrawo ubarwione — muszą skutecznie wabić nieliczne w górach owady.
Interesującym przystosowaniem się do trudnych warunków życia w górach jest żyworodność np. u traw: wiechliny alpejskiej i kostrzewy niskiej. Ciekawym gatunkiem rosnącym w Tatrach jest tłustosz alpejski, należący do roślin owadożernych. Żółte plamki na kwiatach mają za zadanie przyciągnąć uwagę potencjalnych ofiar. Tłustosz łapie owady w liście pokryte lepką substancją mająca w sobie enzymy trawienne. Pochwycony w pułapkę owad jest pomału trawiony i wchłaniany przez roślinę.
Niezwykłe bogactwo roślinne Tatr stanowi jeden z elementów ich niepowtarzalności. Gdy mówimy o faunie tatrzańskiej, przed oczami pojawia się okres wiosny i lata. Z nadejściem wiosny i topnieniem śniegu najbardziej kojarzy się masowe występowanie fioletowych kwiatów krokusów (szafran spiski). Pokrywają one liliowym dywanem nawożone przez owce tatrzańskie polany.
Nad brzegami potoków po zejściu śniegu, pojawiają się kwiaty lepiężników, które stanowią wiosenny pokarm niedźwiedzi. Typową i dość powszechna wiosenną rośliną runa lasu bukowego jest żywiec gruczołowaty. Musi on zakwitnąć, zanim drzewa buka rozwiną swe liście i prawie całkowicie zasłoni dno lasu przed dopływem światła słonecznego. Inne wiosenne rośliny to np. goryczka wiosenna oraz pierwiosnek wyniosły.
Bogactwo roślinne
Wynika z wielkiej różnorodności siedlisk, a więc gleb i w szczególności warunków klimatycznych. W Tatrach część roślin jest silnie związana z określonym rodzajem podłoża. Ostro rysuje się zwłaszcza różnica między podłożem bogatym a ubogim w wapno (węglan wapnia). Na glebach wapiennych rośnie charakterystyczny i rozpoznawalny gatunek taki jak szarotka alpejska, także goryczka krótkołodygowa (klusjusza), aster alpejski, dębik ośmiopłatkowy, pierwiosnek łyszczak.
Z wysokogórskich roślin związanych z podłożem granitowym należy wymienić sasankę alpejską, ciekawie również wygląda najmniejszy z pierwiosnków — pierwiosnek maleńki oraz rojnik górski.
Ziołorośla
Efektownie wyglądają występujące w obrębie piętra kosodrzewiny — ziołorośla. Porastają one żleby, wyleżyska śnieżne, siedliska stale lub okresowo zaopatrywane przez spływającą wodę. Większość rosnących w takim miejscu roślin osiąga duże rozmiary. Są one przeważanie o dużych soczystych liściach, barwnych i okazałych kwiatach bądź kwiatostanach. Należą do nich np. miłosna górska, modrzyk górski, tojad mocny oraz omieg górski.
Ciekawym gatunkiem ziołoroślowym jest także ostróżka tatrzańska, endemit zachodniokarpacki występującym na terenie Tatr od trzeciorzędu. Początek kwitnienia wymienionych gatunków uważany jest jako oznaka nadchodzącego lata.
Pospolicie spotykaną roślina występująca od regla dolnego po piętro hal jest silnie trujący tojad mocny. Niezwykle malowniczo wyglądają kwiaty kiprzycy wierzbówki masowo porastające i kwitnące na różowo rejony Hali Gąsienicowej.
Kwiaty w kuturze góralskiej
Kwiaty górskie są głównymi motywami w góralskim zdobnictwie (snycerka, strój). Dziewięćsił bezłodygowy cieszy się popularnością w haftach, forma rośliny wykorzystywana jest często w zdobnictwie sosrębów, czyli belce podtrzymujacej w góralskiej chacie sufit.
Zakwitająca w lecie lilia złotogłów, nazywana przez górali „lelują” jest częstym motywem zdobniczym. Jej niezwykle oryginalne kształty można zobaczyć na sosrębach oraz na powierzchniach mebli i sprzętu codziennego użytku.
Kształt pełnika alpejskiego przypominający „górską różę” występuje jako motyw zdobniczy haftu na gorsetach noszonych przez góralki.
W Tatrach można spotkać wiele nazw związanych z roślinami np. Przełęcz Liliowe, Liliowe Turnie, Goryczkowa Dolina, Goryczkowa Czuba, Litworowa Przełęcz, Litworowa Dolina, Marchwiczny Żleb.
Należy podkreślić, iż wszystkie roślinny występujące na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego objęte są ścisłą ochroną.
