Romanoi

Dużo tu jest konfliktów słowiańskich – bo właśnie Słowianie w połowie pierwszego tysiąclecia po Chrystusie opanowali w dużej mierze ten region – pisali o tym średniowieczni kronikarze, w tym żydowski handlarz niewolnikami z Hiszpanii Ibrahim ibn Jakub, iż jesteśmy swarliwi i podzieleni, a gdyby nie to nikt by Słowian nie pokonał, bo mistrzami walki są, zwłaszcza partyzanckiej (nie wiem co na takie dictum zwolennicy teorii Wielkiego Imperium Lechickiego – ale zostawmy ich na inny raz). Oprócz Słowian jest tu jednak całkiem sporo innych narodów i grup etnicznych, niekoniecznie indoeuropejskich, które posiadają własne państwa, nieraz o wielkiej historii: Grecy (według Greków spadkobiercy Imperium Rzymskiego, Bizancjum, a także prahelleńskiej cywilizacji minojskiej), Albańczycy (według Albańczyków potomkowie Ilirów zamieszkujących kiedyś całe Bałkany) czy Turcy (spadkobiercy Imperium Osmańskiego, seldżuckiego Sułtanatu Rum i – według Turków – Imperium Rzymskiego).

Oprócz tego mamy tu pełno innych narodów i grup etnicznych: Niemcy, Węgrzy, Gaugazi i Tatarzy w Dobrudży, Włosi, Pomacy, półkoczowniczy Cyganie (najwięcej przedstawicieli pochodzącej z Egiptu grupy nazywającej samych siebie Roma żyje chyba w Bośni), ludy wołoskie...

I o owych Wołosach – czy Wołochach – będzie ten wpis. Otóż mimo, iż wschodnia część Imperium Rzymskiego na co dzień posługiwała się greką istniały tu już w Starożytności społeczności posługujące się łaciną. Grupy te przetrwały Średniowiecze i najazdy Turków oraz modernizm Nowożytności, i ba, mieszkańcom średniowiecznych księstw Mołdawii i Wołoszczyzny udało się utworzyć nie tylko nowoczesny naród ale także całkiem spore państwo, dziś podzielone na Rumunię i Mołdawię. Pozostali Wołosi tyle szczęścia nie mieli, choć do dziś zamieszkują zachodnią część Bałkanów: od północnej Grecji po leżącą głównie w Chorwacji Istrię.

O najsłynniejszej przedstawicielce tego ludu (chodzi o liczącą jakieś ćwierć miliona ludzi grupę Arumunów – to druga po Rumunach pod względem liczebności społeczność mówiąca językiem z grupy wschodnioromańskich) już na blogu wspominałem. To Agnes Gonxha Bojaxhiu, znana jako Matka Teresa z Kalkuty. Ta, jak sama mówiła o sobie, Skopjanka (bo właśnie w Skopje przyszła na świat; rodzinny dom zniknął w czasie trzęsienia ziemi w latach 60-tych XX wieku; dziś straszy nieładne centrum pamięci) jest obiektem sporu między Albańczykami a Macedończykami o to do jakiego etnosu należała. Matka była Albanką, ale ojciec właśnie Wołosem, Arumunem (i tureckim urzędnikiem). Naprawdę, potrafią się tu kłócić o wszystko.

O innym Arumunie, Pitu Guli, wspominałem przy okazji wpisów o Makedonium i Republice Kruszewskiej. Pitu był jednym z głównych przywódców antyosmańskiego Powstania Ilindeńskiego zakończonego w Kruszewie. Dziś to górskie miasteczko jest jedynym miejscem na Świecie gdzie język arumuński jest językiem urzędowym dla około 1000 Wołosów tam mieszkających. Arumuński cmentarz jest też w niedalekiej Bitoli.

Dziś wszystkie grupy Wołochów wyznają prawosławie – z jednym wyjątkiem: Istrorumuni są katolikami i, jak nazwa wskazuje, żyją na Istrii, tym trójkątnym półwyspie dziś podzielonym między Chorwację, Słowenię i Włochy. Mimo niezaprzeczalnego uroku region ten jest niezbyt tłumnie odwiedzany przez turystów – o ile już, to tylko pobieżnie, od strony wybrzeża. Jakoś wszyscy uderzają na Rivierę Crkvenicką albo na Krk – bo tu już zaczyna się Dalmacja. Przyznam się, iż też istryjskiego interioru nie spenetrowałem dokładnie, ale udało się dotrzeć do malowniczego miasteczka Vodnjan (czyli włoskie Dignano) – głównie w celu spróbowania miejscowej oliwy, wytłaczanej tu z endemicznej odmiany Buża/Buca. Znalazłem taką niewielką oliwiarnię – której gospodarz poczęstował mnie równie wyśmienitym teranem (teran to endemiczna istryjska odmiana winorośli; włosi powiedzieli by terrano – ale napój alkoholowy z tego powstaje przedni). A iż byliśmy w Śródziemnomorzu i na Bałkanach, usiedliśmy i pogadaliśmy.

- Wy to jesteście Chorwaci czy Włosi? - zapytałem, znając historię regionu.

- My – gospodarz uśmiechnął się – jesteśmy Istrioci.

- Znaczy: Istrorumuni? - dopytałem.

- Ależ nie! Istroci. Istrorumuni żyją na wschodzie półwyspu, i przybyli tu w XIV wieku. A my mieszkamy na Istrii od zawsze!

I rzeczywiście, okazało się, iż Bałkany zawsze potrafią zaskoczyć. Oto rzeczywiście oprócz Istrorumunów mówiących językiem wschodnioromańskim w Vodnjanie i Rovinju (włoskie Rovigno) żyją Istrioci, których ginący język spokrewniony jest z włoskim, firulskim i wymarłym językiem dalmatyńskim. Ot, bałkański kocioł.

Na zakończenie jeszcze jedna informacja i jedna ciekawostka. Informacja jest taka, iż nazwy Wołos, Wołoch, Włoch to nazwy obce tych ludów – sami siebie nazywają Romanoi, Rzymianie. A ciekawostka dotyczy orzecha włoskiego. Wcale włoski nie jest, pochodzi bowiem z Bałkanów z którejś z miejscowych Wołoszczyzn. Powinien więc nazywać się orzechem wołoskim.

Rzymski amfiteatr w istryjskiej Puli