Rezerwat Segiet. Dziś bastion przyrody, dawniej miejsce eksploatacji zasobów

nieustanne-wedrowanie.pl 1 tydzień temu

Tarnowskie Góry to prawdziwa skarbnica historyczna, kulturowa i przyrodnicza Górnego Śląska. O unikatowości ziemi tarnogórskiej bezsprzecznie świadczy decyzja Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO, za sprawą której 28 obiektów leżących na terenie Tarnowskich Gór, Zbrosławic i Bytomia wpisano z dniem 9 lipca 2017 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jednym z nich jest rezerwat przyrody „Segiet”, leśny obszar chroniony o powierzchni 92,29 ha, rozciągający się na pograniczu Tarnowskich Gór i Bytomia. Obejmuje fragmenty naturalnego lasu bukowego, który porasta dawne górnicze wyrobiska zwane warpiami (śl. worpie), położone na jednym z najwyższych wzniesień Garbu Tarnogórskiego – Srebrnej Górze (347 m n.p.m.). Sam rezerwat, jak i sąsiadujące z nim kamieniołomy oraz sztolnie, objęte są także ochroną w ramach europejskiej sieci Natura 2000.

Las Segiecki to wyjątkowa enklawa przyrodnicza w sercu górnośląskiej aglomeracji. Ten leśny kompleks rozciąga się na północnych obrzeżach Bytomia, tuż przy granicy z Tarnowskimi Górami. Geograficznie obszar należy do Garbu Tarnogórskiego, w którym wznosi się Srebrna Góra, ujęta wraz z innymi dobrami ziemi tarnogórskiej na liście UNESCO. Rezerwat przyrody Segiet obejmuje wierzchołkowe partie tej góry. Podłoże rezerwatu w większości tworzą osady środkowotriasowe, takie jak wapienie ziarniste i margliste, margle, dolomity kruszconośne, diploporowe i margliste, a na powierzchni miejscami występują polodowcowe piaski. Na wschodnim krańcu rezerwatu Segiet graniczy ze stanowiskiem dokumentacyjnym „Kamieniołom Blachówka”. W pobliżu znajdują się także inne cenne zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: „Park w Reptach i Dolina Dramy”, „Doły Piekarskie”, „Suchogórski labirynt skalny” oraz „Miechowicka ostoja leśna”.

Kiedyś potężne zakłady wydobywcze, dziś gęsty las

Historia użytkowania Lasu Segieckiego sięga XIII wieku, kiedy to prowadzono tu odkrywkową eksploatację galmanu, galeny i srebra. Ślady dawnej działalności górniczej wciąż są widoczne w postaci głębokich lejów zwanych warpiami. Choć plany ochrony lasu pojawiły się już na początku XX wieku, dopiero 7 kwietnia 1953 roku utworzono częściowy rezerwat leśny, obejmujący ponad 24 ha lasu bukowego, w którym zachowały się drzewa mające choćby 150 lat. W 2023 roku obszar rezerwatu zwiększono z 24,7 ha do 92,29 ha, poszerzając również otulinę o ponad 60 ha. Przyrodnicy wyróżnili w rezerwacie trzy zespoły leśne: kwaśną buczynę niżową, ciepłolubną buczynę storczykową i żyzną buczynę karpacką. Wśród drzew obok buków rosną jawory, świerki, sosny i jarzęby. W runie leśnym pojawiają się liczne storczyki, w tym efektowny obuwik pospolity – największy przedstawiciel storczykowatych w Polsce. Spośród zwierząt uwagę przyciągają chronione ptaki. Od wschodu Segiet sąsiaduje z dawnym kamieniołomem dolomitu „Blachówka”, objętym ochroną jako stanowisko dokumentacyjne. Niezwykle cennym miejscem są też podziemia tarnogórsko-bytomskie – sieć wielokilometrowych sztolni, szybów i chodników, w których schronienie znalazły rzadkie gatunki nietoperzy.

Nie schodź ze ścieżki, podążaj za oznaczeniami

Spacerowicze powinni trzymać się wyznaczonych szlaków. Pamiętajmy, iż to miejsce zostało objęte formą ochrony, jaką jest rezerwat przyrody, nie bez powodu! Aby swobodnie poruszać się po jego terenie, należy wcześniej uzyskać stosowne zezwolenie. Co ciekawe, po szlaku można spacerować z pieskiem. Przez rezerwat „Segiet” przebiega niebieski szlak turystyczny, stanowiący część „Szlaku Powstańców Śląskich”. Trasa prowadzi w kierunku Bobrownik Śląskich, a od głównego szlaku odbija ścieżka prowadząca ku Hałdzie Popłuczkowej w Tarnowskich Górach. Orientację w terenie ułatwiają nowe tablice ustawione przy wejściach do rezerwatu – znajdziemy na nich mapę z zaznaczonymi trasami oraz zasady obowiązujące na terenie objętym ochroną. Warto pamiętać, iż w rezerwatach – także w Segiecie – obowiązuje zakaz zrywania roślin i zbierania grzybów.

A co z czworonogami? Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach wprowadziła bowiem zmianę w planie ochrony, zezwalającą na wprowadzanie psów na ten teren. To sytuacja wyjątkowa – „Segiet” jest pierwszym rezerwatem w województwie śląskim, gdzie spacer z pupilem nie narusza przepisów obowiązujących w rezerwatach. Decyzję podjęto po licznych oględzinach prowadzonych przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska, m.in. przy okazji poszerzania granic rezerwatu na początku 2024 roku. Wówczas zauważono, iż mieszkańcy chętnie wybierają to miejsce na spacery z psami. Aby ułatwić dbanie o porządek, przy wejściach do rezerwatu – dzięki współpracy z władzami Tarnowskich Gór i Bytomia – pojawią się kosze na nieczystości. Warto też pamiętać, iż na terenach leśnych psy zawsze muszą być prowadzone na smyczy.

Werona inna niż ta od Julii

Wracając do górnictwa… Cichy, ciemny las zdradza swoje sekrety tym, którzy wytężą oko i mają doświadczenie w obserwacji czwartej przyrody. jeżeli jesteście w okolicy rezerwatu „Segiet”, to warto przespacerować się po pobliskim terenie użytku ekologicznego „Verona”, uznanym za obszar cenny przyrodniczo na przełomie 2021 i 2022 roku, decyzją Rady Miejskiej w Bytomiu. Chociaż dziś może się wydawać, iż to „tylko” polana otoczona lasem, nic bardziej mylnego! Kiedyś prężnie działała tu należąca do Karla Godulli kopalnia galmanu „Verona”, a przez lata natura odzyskiwała to, co zawsze było jej, tworząc zupełnie nowe warunki przyrodnicze. Na wniosek Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej badania terenowe przeprowadzili specjaliści z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, którzy wykazali, iż ten obszar wymaga szczególnej uwagi.

Użytek ekologiczny na terenie po kopalni „Verona” leży tuż obok rezerwatu „Segiet”, w samym centrum obszaru wpisanego na listę UNESCO. Dawniej część potęgi przemysłowej Karla Godulli, w pierwszej połowie XIX wieku była jedną z dziesięciu największych kopalń cynku na świecie. Jeszcze w 1852 roku wydobycie osiągało prawie 6 tysięcy ton rocznie przy załodze 174 osób, co plasowało ją na ósmym miejscu wśród wszystkich kopalń galmanowych Górnego Śląska. Po definitywnym zamknięciu w 1886 urządzenia kopalni przeniesiono do pobliskiej kopalni cynku „Vorsehungsgrube” („Opatrzność”) w Górnikach, dziś dzielnicy miasta Bytom. O jej znaczeniu świadczy m.in. fakt, iż „Verona Gallmei Grube” widnieje na jednej z dwunastu filiżanek porcelanowego serwisu do herbaty, który abiturienci tarnogórskiej Szkoły Górniczej w 1844 roku podarowali założycielowi szkoły Rudolfowi von Carnallowi. w tej chwili serwis znajduje się w zbiorach Bergbau Museum w Bochum.

Dziś teren dawnej kopalni – 15 hektarów – jest, jak już wspomniałam, użytkiem ekologicznym. Zachowała się tu poprzemysłowa rzeźba terenu, ślady dawnej działalności górniczej oraz unikalne zbiorowiska roślinne, które przystosowały się do trudnych, wręcz toksycznych warunków siedliskowych. Można tu spotkać m.in. kostrzewę owczą (Festuca ovina), rzeżusznik Hallera (Cardamine hallerii) i bniec czerwony (Melilotus officinalis), a także lepnicę rozdętą (Silene vulgaris (Salisb.) Sm.), rzeżusznik piaskowy (Arabidopsis arenosa (L.) Lawalrée), fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.) czy jaskier ostry (Ranunculus acris L.). Naukowcy podkreślają, iż procesy spontanicznej regeneracji, które zaszły w tym miejscu po kilkudziesięciu latach intensywnej eksploatacji rud cynkowo-ołowiowych, są rzadkością w skali europejskiej.

Tutejsze powietrze Cię oczyści

Być może sam, suchy tekst nie zachęci Was do wyjścia w las. Możliwe, iż nie zachęcą Was choćby zdjęcia wykonane w piękny, lipcowy poranek. A jeżeli obiecam Wam, iż czwarta przyroda skutecznie odfiltruje całą czarną żółć z Waszej duszy i sprawi, iż poczujecie się świeżo, lekko i młodo? Lecicie w teren?

Wraz z Gwarek w podróży dziękujemy mojemu Tacie za możliwość przyłączenia się do badań terenowych i zwiedzenia rezerwatu.

Źródła:

PARUSEL, Jerzy B. Red. (red.), 1998. Natura Silesiae Superioris, T. 2 [online]. 1998. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. [dostęp: 19 sierpień 2025]. Dostępny w Internecie: http://sbc.org.pl/Content/245039/PDF/NaturaSilesiaeSuperioris_2_1998.pdf

URBISZ, Andrzej, 2016. Chronione rośliny naczyniowe Wyżyny Śląskiej [online]. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. [dostęp: 19 sierpień 2025]. Dostępny w Internecie: http://sbc.org.pl/Content/559139/PDF/ChronioneRoslinyNaczynioweWyzynySlaskiej_Urbisz_2018.pdf

WĘGIEL-WNUK, Małgorzata (red.), 2022. Rynek 7, 2022, nr 7 (212) [online]. 2022. Urząd Miejski w Bytomiu. [dostęp: 19 sierpień 2025]. Dostępny w Internecie: http://sbc.org.pl/Content/924647/07.pdf NOWAK, Tomasz. Red. (red.), 2023. Życie Bytomskie, 2023, R. 67, nr 4 [online]. 2023. Bytomska Spółdzielnia Pracy Dziennikarzy. [dostęp: 19 sierpień 2025]. Dostępny w Internecie: http://sbc.org.pl/Content/922349/PDF/BŚ-IV219997-2023#01-0004.pdf