Położony pośród jezior i lasów obszaru dzisiejszego Przemęckiego Parku Krajobrazowego, łączy walory przyrodnicze z niezwykle cennym dziedzictwem kulturowym. To właśnie cystersi, sprowadzeni do Wielkopolski w średniowieczu, nadali temu miejscu szczególną rangę, tworząc tu ośrodek duchowy, gospodarczy i kulturalny.
Klasztor i kościół
Zakon cystersów powstał we Francji w 1098 roku, a już w XII wieku dotarł do Polski, rozwijając liczne fundacje. Do Przemętu mnisi trafili w XIV wieku, wcześniej prowadząc konwent w Kaszczorze, a następnie w Wieleniu. Ostatecznie w 1418 roku ulokowali swą siedzibę w Przemęcie, gdzie zaczęli stopniowo rozbudowywać zabudowania.
Pierwszy klasztor miał charakter drewniany, później powstawały murowane skrzydła. W 1604 roku rozpoczęto wznoszenie trwałych budynków mieszkalnych. Obecność cystersów przyciągała wiernych i osadników, a wokół klasztoru kształtowało się zalążkowe miasteczko już w XIII wieku (lokacja przed 1299 rokiem).
Kościół św. Jana Chrzciciela i Jezioro Przemęckie Małe, fot. Emilian Prałat
Najważniejszym zachowanym obiektem jest barokowy kościół św. Jana Chrzciciela. Jego budowę rozpoczęto w 1651 roku na miejscu starszej świątyni. Pierwszy projekt przypisywany jest włoskiemu architektowi Tomaszowi Poncino, twórcy wielu znaczących realizacji sakralnych w Polsce.
Po przerwach w pracach zadanie dokończyli Jerzy i Jan Catennacci, aktywni budowniczowie w Lesznie i Poznaniu. Kościół został konsekrowany w 1696 roku.
Świątynia jest trójnawową bazyliką z transeptem. Wysokie, ceglane mury nawiązują do gotyckiej surowości, ale wnętrze tętni barokowym przepychem. Dwuwieżowa fasada o wysokości 66 metrów dominuje nad panoramą Przemętu i stanowi punkt orientacyjny w okolicy. Po pożarze w 1742 roku kościół odbudowano w połowie XVIII wieku. Do dziś zachowały się m.in. rokokowe hełmy wież – oryginał z 1725 roku na wieży północnej oraz zrekonstruowany w latach 80. XX wieku odpowiednik na południowej.
Krypty kościoła w Przemęcie, fot. Emilian Prałat
Wnętrze kościoła zachwyca bogactwem. Monumentalny ołtarz główny wypełniają złocenia, dynamiczne rzeźby i obrazy ukazujące życie patrona, św. Jana Chrzciciela. Ołtarze boczne, stalle zakonne, tron opacki i ambona stanowią dzieła snycerstwa najwyższej klasy. Uwagę przyciągają także iluzjonistyczne polichromie z XVIII wieku, ukazujące sceny biblijne, świętych i alegorie. Ciekawostką są malowidła przedstawiające personifikacje czterech kontynentów – rzadki przykład barokowej wizji świata w świątyni klasztornej.
Do dziś zachował się również fragment klasztoru – południowe skrzydło z krużgankami i częścią cel, które świadczą o dawnym rozmachu założenia. Duże wrażenie robią uchylone w okresie letnim okna, przez które można zajrzeć do krypt, w których piętrzą się jedna nad drugą trumny cystersów i ważnych dla miejsca osób.
Park
Dziedzictwo zakonu to jednak nie tylko mury i dzieła sztuki, ale także tradycje społeczne. Z tego względu przez kilka lat w Przemęcie organizowano Jarmarki Cysterskie. Ich celem było nawiązanie do średniowiecznych targów i odpustów, które w przeszłości stanowiły istotny element życia gospodarczego. Podczas jarmarków prezentowano dawne rzemiosła, odbywały się inscenizacje historyczne, koncerty muzyki dawnej, warsztaty i degustacje potraw inspirowanych kuchnią klasztorną. Atmosfera wydarzeń sprawiała, iż historia cystersów ożywała na nowo.
Niestety, od kilku lat jarmarki nie są już organizowane. To poważna strata dla turystyki kulturowej, ponieważ impreza ta doskonale łączyła rekreację z edukacją i mogła stać się wizytówką regionu. W dobie poszukiwania autentycznych doświadczeń przez turystów powrót tego typu wydarzeń mógłby znacznie wzbogacić ofertę Przemętu.
Kościół w Przemęcie i jego okolice, fot. Emilian Prałat
Obecnie miejscowość przyciąga przede wszystkim miłośników przyrody. Przemęcki Park Krajobrazowy, obejmujący liczne jeziora polodowcowe i kompleksy leśne, jest popularnym celem wycieczek pieszych, rowerowych i kajakowych.
Park utworzony w 1991 roku, obejmuje malowniczy obszar położony na pograniczu Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej. Jego największym bogactwem jest krajobraz polodowcowy, z ponad dwudziestoma jeziorami, w tym malowniczymi zbiornikami rynnowymi, jak Jezioro Przemęckie czy Jezioro Wieleńskie. Park słynie z unikatowych wysp – największa z nich, Wyspa Konwaliowa, jest rezerwatem przyrody chroniącym rzadką konwalię majową.
Obszar ten to raj dla ornitologów: spotkać tu można bielika, perkoza dwuczubego czy zimorodka. Rozległe kompleksy leśne, łąki i torfowiska tworzą doskonałe warunki dla turystyki pieszej, rowerowej i kajakowej.
Przemęcki Park Krajobrazowy to miejsce, gdzie dzika przyroda splata się z dziedzictwem kulturowym – w jego granicach znajdują się liczne zabytki, m.in. pocysterski kościół w Przemęcie i drewniane świątynie okolicznych wsi. To jeden z najcenniejszych przyrodniczo i krajobrazowo zakątków Wielkopolski. Jednak to właśnie połączenie walorów naturalnych z zabytkami sztuki sakralnej czyni Przemęt miejscem wyjątkowym.
Na szlaku
Kościół i klasztor mogą stać się centralnym punktem szlaków tematycznych, łączących architekturę sakralną, sztukę baroku i historię zakonu z krajobrazem przyrodniczym. Takie podejście pozwoliłoby na stworzenie bogatej oferty turystyki kulturowej, skierowanej zarówno do mieszkańców regionu, jak i odwiedzających z całej Polski.
Historia cystersów w Przemęcie to opowieść o pracy, duchowości i kulturze, której materialnym świadectwem pozostaje wspaniały kościół św. Jana Chrzciciela. Jego monumentalna bryła i bogate wnętrze należą do najcenniejszych przykładów baroku w Wielkopolsce.
