Pomoc seniorowi, który znajduje się w kryzysie samobójczym

Większość społeczeństw europejskich (w tym społeczeństwo polskie) znajduje się w fazie II przejścia demograficznego, którego rezultatem jest radykalne zmniejszenie się dzietności kobiet i pogłębiający się proces starzenia się społeczeństwa. Następuje zatem znaczny wzrost liczby seniorów we współczesnych społeczeństwach.

Samotność wśród seniorów

Zarysowane powyżej procesy demograficzne wywołują samotność i osamotnienie wśród starszych osób. Seniorzy doświadczają przeżyć wzmagających owo poczucie osamotnienia (np. zgony wśród przyjaciół, znajomych, rówieśników). Poczucie izolacji wśród seniorów potęgowane jest przez rozwijające się w tym wieku problemy komunikacyjne (problemy ze słuchem, kłopoty w wysławianiu się, skupieniu itp.). Wpisuje się w to także problem wykluczenia cyfrowego doświadczanego zwłaszcza przez osoby w podeszłym
wieku.

Co jest powodem samobójstw wśród seniorów?

Wśród osób starszych myśli samobójcze i przejście do prób samobójczych a następnie do samobójstw traktowane jest jako rezultat swoistego bilansu dotychczasowego życia. Istnieją przynajmniej dwie przyczyny problemów w zdiagnozowaniu stopnia zagrożenia samobójstwem u starszych osób:
– Osoby starsze ukrywają swoje zamiary samobójcze. Planują samobójstwo uwzględniając wszystkie możliwe detale (mają doświadczenie, znają przypadki samobójstw w rodzinie i wśród znajomych, być może także własne próby samobójcze w przeszłości).
– Seniorzy manifestują silną determinację w pragnieniu własnej śmierci. Stąd duża skuteczność w podejmowanych przez nich próbach samobójczych.

Kto jest szczególnie narażony na wystąpienie kryzysu samobójczego?

Poza osobami funkcjonującymi w warunkach osamotnienia mogą pojawić się jeszcze inne okoliczności sprzyjające podjęciu przez seniorów zachowań samobójczych:
– Pojawienie się chronicznej choroby (i związany z nią chroniczny ból).
– Ograniczenie sprawności (tutaj zwłaszcza choroby układy ruchu i choroby centralnego systemu nerwowego).
– Śmierć współmałżonka.
– Śmierć dziecka.
– Przemoc od najbliższego otoczenia: przemoc fizyczna, przemoc psychiczna,
przemoc ekonomiczna, wyrzucanie z mieszkania, zaniedbywanie.
– Powrót do domu po długim pobycie w szpitalu (i brak w tym procesie wsparcia od
najbliższych osób).
– Uzależnienie od alkoholu (lub narkotyków).

Sygnały świadczące o możliwości występowania kryzysu samobójczego u seniora:

– Zmienny nastrój.
– Drażliwość.
– Mała zdolność rozwiązywania problemów, gdy pojawią się trudności.
– Niezdolność dostrzegania rzeczywistości.
– Lęk, szczególnie jako reakcja na niewielkie dolegliwości somatyczne lub niegroźne rozczarowania.
– Rozdawanie swoich rzeczy.
– Rozmowy o samobójstwie i plany samobójcze.
– Rozmowy o środkach służących do popełnienia samobójstwa.
– Zaopatrywanie się w te środki, Wcześniejsze groźby lub próby samobójcze.
– Stwierdzenia, iż nikt nie będzie po nim tęsknić.
– Depresja i chwiejność w rocznicę utraty czegoś lub kogoś.
Kryzys samobójczy objawia się występowaniem jednocześnie kilku wymienionych oznak.

W roku 2024 po raz pierwszy od wielu lat liczba samobójstw osób powyżej 65 roku życia w Polsce zmniejszyła się poniżej jednego tysiąca (996). Odpowiednie działania i wiedza na temat kryzysów samobójczych seniorów może dodatkowo przyczynić się do ograniczenia tych samobójstw.

Co zatem można zrobić, aby nie doszło do takiej tragedii? Jak można uratować seniora przed samobójstwem?

Przede wszystkim trzeba sobie uzmysłowić potrzebę odwiedzania i komunikowania się z seniorem. Jest to zadanie dla dzieci i wnuków owych seniorów. Podczas tych rozmów należy zachowywać uważność. Gwarantuje ona możliwość wyłapania sygnałów świadczących o przeżywanym przez seniora kryzysie samobójczym. Ważne jest także to, aby senior rozwijał swoje pasje życiowe i zainteresowania. Starszy człowiek powinien być zajęty albo samorozwojem (niebagatelna rola Uniwersytetów III Wieku), albo niesieniem pomocy innym ludziom (rodzinie, znajomym i obcym ludziom). Dobrym pomysłem jest włączenie seniora w działalność wolontariatu. Możliwość aktywnego działania na rzecz innych osób
potrzebujących pomocy sprawia, iż seniorzy czują się potrzebni.

Pierwsza pomoc emocjonalna w trzech krokach – co zrobić?

1. Zauważ niepokojące zachowania, które mogą być sygnałem ostrzegawczym kryzysu
   samobójczego

• Traktuj poważnie wszystkie swoje obserwacje
• Zachowaj spokój
• Okaż zainteresowanie, życzliwość i troskę.

2. Porozmawiaj, aby lepiej zrozumieć trudności i ocenić niebezpieczeństwo

• Zaproponuj czas, uwagę i zachęć do rozmowy
• Wysłuchaj bez osądzania, bagatelizowania i zaprzeczania
• Okaż akceptację i zrozumienie
• Wystrzegaj się pocieszania na siłę, szybkiego udzielania rad, dyskusji
• Zapytaj wprost o myśli, plany, próby samobójcze
• Pomóż szukać i odkrywać alternatywne rozwiązania i możliwości wyjścia z
  kryzysu, w szczególności zachęć do skorzystania z wizyty u specjalisty
  (psychologa, psychoterapeuty, pedagoga, psychiatry)

3. Działaj na miarę potrzeb

• Pomóż rozproszyć negatywne myśli wspólną aktywnością, np. spacerem,
  obejrzeniem filmu itp.
• Pomóż zaplanować małe, ale realne w danej chwili działania na rzecz
  poradzenia sobie z trudnościami
• Pomóż znaleźć specjalistę i dotrzeć do niego
• Ogranicz dostęp do środków, które mogą być użyte podczas próby
  samobójczej
• Jeśli nie wiesz, co robić i jak pomóc, zadzwoń pod numery telefonów
  pomocowych i skonsultuj swoje działania ze specjalistami
• W przypadku bezpośredniego zagrożenia życia zadzwoń pod numer
  alarmowy 112.

W razie potrzeby skorzystaj z następujących numerów pomocowych:

800 70 22 22 całodobowy Centrum Wsparcia dla osób dorosłych w kryzysie psychicznym
116 123 codziennie od 14:00 do 22:00 Telefon wsparcia emocjonalnego dla dorosłych
112 numer alarmowy w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia

Inne numery telefonów pomocowych znajdziesz na stronach:
www.zapobiegajmysamobojstewom.pl
www.zwjr.pl/bezplatne-numery-pomocowe
www.pokonackryzys.pl

Autor artykułu: prof. dr hab. Adam Czabański – socjolog i certyfikowany suicydolog, profesor w Akademii im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim. Autor 270 publikacji naukowych z obszaru suicydologii. Prezes Stowarzyszenia Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego. Ekspert w Biurze ds. Zapobiegania Samobójstwom w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Współtwórca podyplomowych studiów z Suicydologii prowadzonych w tej chwili na Uniwersytecie Vizja w Warszawie. Twórca wolontariatu Stowarzyszenia Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego.