Początki globalizacji, czyli o Jedwabnym Szlaku

Historia Jedwabnego Szlaku to niejako historia początków globalizacji i wymiany kulturowej, która rozciągała się na tysiące kilometrów łącząc Chiny z Europą, Bliskim Wschodem i Indiami. Ten starożytny szlak handlowy, używany od II w. p.n.e., przebiegał z prowincji Gansu przez miasta położone w dolinie rzeki Tarym, skraj pustyni Takla Makan, przełęcze Pamiru do Chorezmu, Baktrii, Indii i Syrii, aż po dzisiejszą Turcję i miasta śródziemnomorskiego wybrzeża skąd drogą morską towary docierały do dalszych zakątków Europy.

A więc, co warto podkreślić, Szlak nie był pojedynczą trasą, ale składał się z sieci dróg lądowych i morskich, które ewoluowały wraz z przemianami politycznymi i ekonomicznymi. Gdyby przełożyć Jedwabny Szlak na współczesną mapę, prowadziłby przez Chiny, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan, Pakistan, Kazachstan, Afganistan, Turkmenistan, Irak, Iran, Syrię i Turcję.

Szlak zaczął nabierać znaczenia na przełomie II i III wieku p.n.e. (za czasów dynastii Han) i przez kolejne stulecia był nie tylko drogą dla towarów takich jak jedwab, papier, ceramika, przyprawy, metale i kamienie szlachetne, „czarna śmierć” (o czym później), ale również dla idei, religii i technologii.

Warto cofnąć się jeszcze dalej, aż do III tysiąclecia p.n.e i wspomnieć o „szlaku lazurytowym”, którym przewożono lazuryt z przedgórza Pamiru daleko na zachód i południe do państw Bliskiej Mezopotamii i Indii. Z końcem II tysiąclecia p.n.e. zaczął także działać „szlak nefrytowy”, handlu kamieniami szlachetnymi z Azji Centralnej, które przewożono na wschód i wymieniano za chiński jedwab.

W II wieku p.n.e., w czasach rządów cesarza Wudi z dynastii Han, Chiny stały się największą potęgą militarną w Azji. Kraj rozwijał się ekonomicznie i politycznie, a to pociągało za sobą wzrost popytu na dobra luksusowe, a także na specjalną rasę rumaków hodowaną wówczas tylko w Kotlinie Fergańskiej, których chiński władca pilnie potrzebował do podboju kolejnych ziem. Gdy cesarski emisariusz Zhang Qian doniósł o krainach położonych daleko na zachód, Wudi postanowił rozprawić się z nomadami Xiongnu, notorycznie rabującymi kupców wędrujących Jedwabnym Szlakiem i w ten sposób zyskać nad nim kontrolę i zapewnić bezpieczną trasę dla cennych wierzchowców.

Dwa pierwsze wieki naszej ery to czas hegemonii imperium rzymskiego i tzw. Pax Romana (pokoju rzymskiego) w Europie. Podczas gdy gospodarka imperium kwitła, coraz bogatsze społeczeństwo domagało się orientalnych towarów ze wschodu, zaś w drugą stronę wysyłało rośliny uprawne, perfumy, szkło, wino, biżuterię i przede wszystkim złoto. W I wieku p.n.e. Jedwabny Szlak był już jednym z najważniejszych traktów handlowych. Spora w tym zasługa rzymskiego popytu na jedwab – luksusową tkaninę, którą wówczas wytwarzano tylko w Chinach. To właśnie temu materiałowi szlak zawdzięcza swoją nazwę, której pierwszy raz użyli Bizantyjczycy, ale upowszechniła się dopiero w 1877 roku, za sprawą niemieckiego geografa Ferdinanda von Richthofena.

Jedwabny Szlak odegrał ogromną rolę w przemieszczaniu się religii i filozofii, takich jak buddyzm, który dotarł do Chin z Indii, oraz chrześcijaństwo nestoriańskie, które rozprzestrzeniło się na wschód. Był to również kanał, przez który technologie takie jak produkcja papieru i prochu strzelniczego przemieściły się z Chin do Europy, co znacznie przyspieszyło rozwój tamtejszych miast. Można śmiało stwierdzić, iż to dzięki Jedwabnemu Szlakowi i handlowi jaki umożliwiał, miasta takie jak Wenecja czy Genua urosły do miana morskich potęg handlowych ówczesnej Europy.

Na nieszczęście wielu milionów Europejczyków, Jedwabny Szlak sprzyjał także wymianie mniej pożądanych ‘produktów’, a mianowicie groźnych wirusów i bakterii, które w zestawieniu z prawie zerową świadomością higieny osobistej, dawały śmiertelną mieszankę. Dwie fale tzw. „czarnej śmierci”, czyli dżumy, które przetoczyły się przez Europę w poł. VI w. n.e. oraz w latach 1348-1352, zdziesiątkowały jej populację (źródła podają dane między 25% a 50%).

Za czasów dosyć zamkniętej na świat dynastii Song (960 r. – 1279r.) Jedwabny Szlak trochę ‘spowolnił’, aby znów ożyć za panowania Mongołów. Ostatecznie, w XVI wieku, odkrycie morskiej drogi na Daleki Wschód przez Europejczyków doprowadziło do zmniejszenia jego roli w międzynarodowym handlu.

Źródła:

1. Frankopan, Nowe jedwabne szlaki. Nowa historia świata, 2018.
2. Film „Jak jedwabny szlak stworzył świat”, https://www.cda.pl/video/179850277b.
3. Uniwersytet Jagielloński, https://www.uj.edu.pl/wiadomosci/-/journal_content/56_INSTANCE_d82lKZvhit4m/10172/149827358.
4. Krzemińska A., Jedwabny Szlak, Pomocnik historyczny Polityki 9/2012.

Autor: dr Ewa Fronczak

e-mail: [email protected]

© www.chiny24.com