Ruchliwe i barwne owady są najliczniej reprezentowaną z gromad zwierzęcych w Tatrach.
Tatrzańskie owady przejawiają wielką różnorodność form, obyczajów i przystosowań do ciężkich warunków życia w środowiskach wysokogórskich.
Owady w górskim środowisku
Liczebność owadów maleje w miarę wzrastania wysokości w górach, w najwyższych piętrach roślinności, czyli halnym i turniowym spotkamy kilka gatunków. Owady odgrywają niezwykle istotną rolę w przyrodzie tatrzańskiej.
W związku z wymagającym klimatem górskim owady wykształciły różny typ przystosowania np. dłuższy okres rozwoju i w jednym sezonie wykształcanie się tylko jednego pokolenia. Ciekawą formą przystosowania do skróconego okresu wegetacyjnego jest zjawisko jajożyworodność zaobserwowane u niektórych stonek.
Motyle
Najliczniej występują pośród kośny łąk i na porębach leśnych, można je zauważyć na skrajach lasów oraz w samym lesie. Są najbardziej barwną grupą owadów tatrzańskich regli. Klimat tatrzański odbił się wyraźnie na wyglądzie i biologi motyli, mają one między innymi ciemniejsze ubarwienie w porównaniu z takimi samymi gatunkami żyjącymi na niżu.
Najbardziej widoczne są duże motyle dzienne, które licznie można także spotkać na niżu, są to np. bielinki, cytrynki, rusałki i rzadziej spotykany paź królowej. Motyle zalatują, aż po piętro turniowe, pospolite i szeroko rozsiedlone gatunki, jak pokrzywnik i bielinek kapustnik.
Na szczególną uwagę zasługuje żyjący tylko w Pieninach i Tatrach niepylak apollo. Ten jeden z największych i najpiękniejszych motyli dziennych, podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Jest ozdobą śródleśnych łąk i otwartych przestrzeni wśród silnie nasłonecznionych skał. Skrzydła apolla są na wierzchniej stronie białe, na przednich znajdują się czarne plamy, a na tylnych ponadto dwie czerwone plamy z białą „źrenicą” w czarnej otoczce. Skrzydło przednie osiąga 40-50 mm długości.
Chrząszcze
Na terenie Tatr występują dość licznie i we wszystkich piętrach roślinności. Chrząszcze tatrzańskie są reprezentowane przez liczne rodziny: biegacze, kózki, biedronki, korniki i ryjowce.
Jedną z bardziej licznych i ciekawszych rodzin chrząszczy w Tatrach są biegaczowate. Należą do nich pospolicie spotykane gatunki o metalicznie błyszczących pokrywach. Są one niezwykle pożyteczne, polują i niszczą larwy lub dojrzałe owady szkodników. Nazwa związana jest, z tym iż wiele z nich ma zredukowane tylne skrzydła i nie może latać.
Biegacze najczęściej można zaobserwować na powierzchni gleby, choć pewne z nich wspinają się na rośliny, w tym choćby korony drzew. Żerują przeważnie w nocy, w trakcie dnia kryją się pod kamieniami, choć niektóre górskie gatunki są aktywne w dzień. Do charakterystycznych należy biegacz zielonozłoty. Największy to ciemno zabarwiony biegacz skórzasty osiągający do 4 cm długości.
W lesie świerkowym bardzo licznie występują korniki powodując duże straty w drzewostanie tatrzańskim. Wszystkie gatunki kornika żyjące w Tatrach najchętniej żerują na powałach leśnych, powstałych głównie po przejściu wiatru halnego. Do najbardziej znanych należy kornik drukarz.
Wśród ryjowców występują gatunki szkodliwe jak: szczelniak jodłowy, szczelniak świerkowy oraz uszkadzający limby ryjkowiec smolik.
W Tatrach licznie spotykane są biedronki. To niewielkie okrągławe chrząszczyki, z najbardziej znaną czerwoną w czarne plamki biedronką siedmiokropką. Często można również zaobserwować biedronkę dwukropkową. Biedronki należą do bardzo pożytecznych owadów. Są drapieżcami, główne ich pożywienie stanowią mszyce. Do bardzo rzadkich należy żyjąca w najwyższych rejonach Tatr niewielka biedronka górska.
Kózkowate są jednym z najpiękniejszych rodzin chrząszczy, charakteryzują się bardzo długimi czułkami (różkami). Prawie połowa gatunków kózek (osobniki dorosłe) żywi się częściami kwiatów (nektar, pręciki, pyłek), poza tym żerują także na liściach, korze, łyku, owocach i grzybach. Część z nich wyrządza duże szkody równie w drewnie martwym, a także osłabiają drzewa. Ich zasięg na terenie Tatr przeważnie nie przekracza górnej granicy lasu. Do najczęściej występujących należy zmorsznik zielony, rębacz i kwiatomir. Do ryjkowcowatych należy licznie występujący rozpucz lepiężnikowiec, który zaniepokojony udają martwe, często przy okazji spadając z liści na ziemię.
Błonkówki
Duże znaczenie mają liczne w Tatrach trzmiele, należące do owadów błonkoskrzydłych. Są niezwykle odporne na surowy klimat górski i aktywne choćby przy niskich temperaturach. Ukazują się już wczesną wiosną przeważnie w porze kwitnięcia krokusów, które są głównie zapylane przez trzmiele.
Zapylają one również wiele kwiatów niedostępnych dla innych błonkówek, m.in. kwiaty borówek i przede wszystkim tojadów. Trzmiele najliczniej występują w miejscach porośniętych dużą ilością kwiatów przeważnie na łąkach i halach. Niektóre trzmiele zalatują choćby w krainę turni, a pszczoła miodonośna w krainę hal.
Z większych i interesujących warto wymienić trzpiennika wielkiego. Owad jest wyłącznie roślinożerny, samica ma na końcu ciała pokładełko, którym składa jaja w pnie drzew. Ciekawym owadem jest zgłębień, duża błonkówka o smukłym i wydłużonym kształcie, gdzie uwagę zwraca długie pokładełko. Jest on pasożytem i wrogiem trzpiennika, zgłębień w jego larwach składa jajo.
Na uwagę zasługuje żronka, której dwa większe gatunki żyją tylko w Tatrach. Samice tych błonkówek są bezskrzydłe, samce zaś uskrzydlone. Owady są barwy czarnej o białym i rudawym zabarwieniu, wyglądem przypominają duże mrówki.
Wiele przedstawicieli błonkówek ma szczególnie ciekawą biologię, m.in. tworzą społeczeństwa (mrówki, pszczoły).
Tatrzańska przyroda jest skromnie reprezentowana przez mrówki. Występująca najczęściej mrówka gmachówka zarazem jest największą z nich. zwykle drąży korytarze w obumarłych pniach świerków, zwalcza ją głównie dzięcioł czarny.
Oprócz niej w Tatrach występuje należąca do najpospolitszych mrówka ruda — rudnica, zamieszkująca zwykle piętra regla dolnego i górnego rzadziej kosówki. Tatrzańskie mrówki nie budują typowych mrowisk, żyją one głównie w szczelinach skał, pod korą drzew lub pod kamieniami.
Muchówki
Na halach tatrzańskich licznie występują różnorodne, duże i ciekawie wyglądające muchówki. W pierwszej chwili można je pomylić z osami lub trzmielami, ale po dokładnym przyjrzeniu się mają zupełnie innych charakter lotu, bardziej miękki, cichszy i porywisty.
Najważniejszą różnicą jest przede wszystkim obecność jednej pary skrzydeł, co zdecydowanie różni rząd muchówek od rzędu błonkówek. W wyższych partiach Tatr, gdzie występuje mało owadów, muchówki odgrywają główną rolę przy zapylaniu kwiatów roślin górskich.
Z muchówek wymienić można niewielką muchówkę pleniówkę, której larwy skupiają się w tysiącach okazów, zlepiają się wydzieliną skórną i tworzą zbity, wielowarstwowy pełzający wał długości kilkudziesięciu centymetrów, a choćby kilku metrów. Za pierwszą, idąca na przedzie kolumny, podążają w zwartych szeregach dalsze, dotykając się nawzajem ciałami. To rzadko spotykane zjawisko nazywane jest przez górali pleniem, według których jego pojawienie jest zapowiedzią bogatych urodzajów.
Komary występują w Tatrach nielicznie jedyny, który zalatuje powyżej górnej granicy lasu to komar kłujący. Samica odżywia się krwią ludzką i zwierzęcą.
Ważki
Owady związane z wilgotnym środowiskiem o czterech wydłużonych skrzydełkach przeźroczystych lub półprzeźroczystych. Ważki w Tatrach zalatują, aż po piętro kosodrzewiny, ale ich larwy stwierdzono najwyżej przy Morskim Oku. Tatrzańskie ważki należą do kilku rodzin, znanych z nazw potocznych: świtezianki, szklarze, łątki, żagnice.Chruściki
To owady nawodne. Bardzo charakterystyczny wygląd mają larwy chruścików, których w Tatrach jest ponad 100 gatunków. Budują one domki ze sklejonych oprzędem ziarnek piasku, kamyczków, słomek, cząstek liści lub okruchów łodyg. Larwy pełzają lub pływają, natomiast poczwarki pływają aktywnie przy pomocy silnie rozwiniętych nóg środkowych. W wodach tatrzańskich żyją liczne rodzaje i gatunki chruścików.
Prostoskrzydłe
Szarańczaki należą do jednych z najstarszych owadów na świecie, które występowały już w paleozoiku. Są wszystkożerne lub roślinożerne, zdarzają się szkodniki np. opaślik żerujący na świerkach reglowych. Do często spotykanych szarańczaków, który występuje na łąkach tatrzańskich, należy konik polny, czyli pasikonik zielony.
Jętki
Bardzo pierwotna i stara grupa owadów, której przedstawiciele są znani już z okresu karbońskiego. Większość życia jętki spędzają w wodzie jako larwy, w środowisku lądowym pojawiają się bardzo krótko. Jętki łatwo rozpoznać po trzech długich szczecinkach na końcu odwłoka. Na terenie Tatr występuje 10 gatunków jętek, prawie wszystkie górskie.
Pluskwiaki
W Tatrach żyją od regla dolnego po najwyższe piętra. Zdarza, iż występują masowo np. zmienik górski, żerujący na różnych roślinach m.in. na goryczkach, które uszkadza. Wiele pluskwiaków jest szkodliwych, ale zdarzają się pożyteczne. Do pluskwiaków należy mszyca, których niszczycielami są biedronki. Ze środowiskiem wodnym związane są pluskolce, wioślaki i płoszczyca szara, a na taflach wód często widać nartniki, ślizgające się na długich odnóżach.
Źródło:
„Wielka Encyklopedia Tatrzańska” Zofia i Witold H. Paryscy
