Zakopane to niezwykła miejscowość położona u stóp Tatr. Duża liczba kwater prywatnych, pensjonatów i hoteli, bardzo bogata baza gastronomiczna, oraz żywy folklor i oryginalne budownictwo sprawiają, iż jest Zakopane wyjątkowo atrakcyjnym miejscem do zwiedzania i znakomitym punktem wypadowym w Tatry.
Właściwie, gdyby nie Tatry, Zakopanego by nie było, to właśnie piękno górskiej przyrody jak magnes przyciąga rzesze turystów.
Położenie Zakopanego
Zakopane to najwyżej położone miasto w Polsce, jego centrum leży na wysokości ok. 850 m. W granicach Zakopanego znajduje się środkowa część Tatr z Giewontem 1895 m, Kasprowym Wierchem 1987 m oraz najwyższym punktem miasta, którym jest wierzchołek Świnicy 2301 m.
Miejscowość należy do największych na Podtatrzu, leży w Rowie Podtatrzańskim na przedpolu Tatr, od północnego zachodu zamyka Kotlinę Zakopiańską rozłożysty grzbiet Gubałówki 1123 m, skąd roztacza się wspaniały widok na Tatry i Zakopane. W granicach Zakopanego znajduje się również znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego, od doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki.
Kotlinę Zakopiańską przecinają bystre, płynące z Tatr potoki, które łączą się poniżej Zakopanego w rzekę Zakopiankę. Znaczną część rozległego obszaru miasta zajmują lasy oraz łąki i pastwiska. Miejscowość należy do województwa małopolskiego.
Klimat w Zakopanem
Miasto znajduje się w obszarze klimatu wysokogórskiego, natomiast poszczególne części Zakopanego znacznie różnią się pod względem klimatycznym. Klimat w Zakopanem charakteryzuje się stosunkowo niską średnią temperaturą roczną, najchłodniejszym miesiącem jest styczeń a najcieplejszym lipiec. Popularne porzekadło głosi, iż przez 10 miesięcy panuje tu zima a reszta to już samo lato. Średnia wieloletnia temperatura zakopiańskiego lata nie przekracza + 15 C.
W Zakopanem występują częste opady i roczna suma wynosi 1132 mm. Najbardziej obfite opady przypadają na czerwiec i lipiec, pada wtedy przeważnie po południu i w tym czasie często wstępują burze. Okres między końcem kwietnia a połową października to jedna pora łącząca wiosnę z jesienią. Charakterystycznym składnikiem zakopiańskiej i tatrzańskiej pogody są wiatry. Przeważają zachodnie, chłodne, nazywane „orawskimi”.
Najbardziej typowym wiatrem występującym w Zakopanem i Tatrach jest halny, czyli wiatr fenowy charakterystyczny dla obszarów górskich. Najsilniejsze podmuchy występują jesienią i zimą. Pojawienie się wiatru halnego zwiastuje pojawiający się wał chmur nad Giewontem i Czerwonymi Wierchami. Dla osób borykających się z chorobami serca i układu krążenia halny wiatr może być bardzo niebezpieczny i szkodliwy.
Turystyka pod Tatrami
Dzięki swojemu położeniu Zakopane stanowi świetną bazę wypadową w Tatry. Jest ono od dawna jedyną w Polsce bazą turystyki wysokogórskiej, tatrzańskiej oraz głównym centrum turystycznym po obu stronach pasma Tatr. Z miasta można bezpośrednio wyruszyć w głąb Tatr lub pospacerować urokliwymi dolinkami reglowymi.
Łatwe szalki polecane dla wszystkich, rodzin z dziećmi i osób starszych to: Dolina Strążyska, do której wejście znajduje się na końcu ul. Strążyskiej, warto również odwiedzić Dolinę Białego z szeregiem mostków na rwącym Białym Potoku, z Kuźnic można wyruszyć na Giewont, po drodze odwiedzając Kalatówki i Dolinę Kondratową.
Godnymi polecenia są szlaki: Droga pod Reglami oraz biegnąca pośród lasów reglowych Ścieżka nad Reglami. Osoby poszukujące spokoju koniecznie muszą odwiedzić Dolinę za Bramką. Można również spróbować swoich sił i wejść jednym ze szlaków na Gubałówkę.
Zakopane rocznie odwiedza kilka milionów turytów, można śmiało powiedzieć, iż sezon trwa tu prawie cały rok.
Ludność Zakopanego
Zakopane liczy około 28 000 stałych mieszkańców. Zdecydowaną większość mieszkańców miasta stanowi ludność napływowa, pochodząca z różnych stron Polski. Znaczna część to rodziny niegóralskie, osiadłe pod Tatrami już od kilku pokoleń np. potomkowie dawnych hutników i górników.
Ludność miejscową stanowią górale potomkowie dawnych osadników Podhala. Jan Karpiel Bułecka znany muzyk, architekt oraz działacz Związku Podhalan, uważa, iż prawdziwych górali jest jedynie pięć tysięcy. Zatem większość stałych mieszkańców Zakopanego to „zakopiańczycy”.
Należy podkreślić, iż nie jest góralem ktoś od trzech pokoleń zasiedziały „rodzinnie” pod Giewontem. A najstarsze góralskie rody z Zakopanego to: Gąsienice, Pawlikowsy, Bachledy, Roje, Jarząbki...
Kultura w Zakopanem
Zakopane jest miasteczkiem z dużymi tradycjami kulturalnymi. Od ponad 160 lat przewija się przez miejscowość pod Tatrami największe sławy polskiej sztuki. W pewnym stopniu pomnik narodowej kultury pełni zakopiański Cmentarz na Pęksowym Brzyzku. To jedna z najważniejszych nekropoli polskich gdzie znajdują się groby: Tytusa Chałubińskiego, Kazimierza Przerwy-Tetamajera, Kornela Makuszyńskiego, Władysława Orkana, Stanisława Nędzy-Kubińca, Stanisława Witkiewicza, Antoniego Rząsy i wielu innych znakomitych polaków.
W Zakopanem mieści się kilka muzeów i galerii, z czego najpopularniejsze jest ponad stuletnie Muzeum Tatrzańskie, z głównym gmachem przy ulicy Krupówki i licznymi filiami na terenie Zakopanego i Podhala. Ciekawie prezentują się zakopiańskie muzea biograficzne: Kornela Makuszyńskiego, Bronka Czecha, Jana Kasprowicza i Karola Szymanowskiego oraz niewielka ekspozycja poświęcona osobie św. Brata Alberta przy klasztorze na Kalatówkach.
Do ciekawszych galerii należą: Galeria Władysława Hasiora, Antoniego Rząsy, Galeria Sztuki im. Kulczyckich.
W Zakopanem działa kilka teatrów, do najbardziej znanych zalicza się działający od 1985 r. Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza.
W Zakopanem realizowane są liczne imprezy, np. Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich, Dni Muzyki Karola Szymanowskiego, Spotkanie z Filmem Górskim, festiwal Jazz Camping Kalatówki i wiele innych.
Sport w Zakopanem
Ta niewielka miejscowość pod Tatrami to również miejsce związane ze sportem. Zakopane jest nazywane polską stolicą sportów zimowych. Znajdziemy tutaj kompleks skoczni narciarskich z najbardziej znaną Wielką Krokwią, nowoczesne trasy biegowe, lodowiska oraz trasy narciarskie.
Kasprowy Wierch nazywany świętą górą narciarzy to miejsce znane każdemu miłośnikowi dwóch desek. To właśnie z Kasprowego można szusować w otoczeniu tatrzańskich szczytów. Ratrakowane stoki znajdują się w Kotle Gąsienicowym i Goryczkowym.
Hala Gąsienicową, Kalatówki i rejon Doliny Kondratowej to popularne miejsca narciarstwa skiturowego.
Z Zakopanego pochodzi wielu znakomitych sportowców i olimpijczyków na czele ze Stanisławem Marusarzem, legendą skoków narciarskich. W Zakopanem mieści się również centrum przygotowań olimpijskich, gdzie swoją formę szlifują reprezentanci Polski w różnych sportach. W Zakopanem działa także Szkoła Mistrzostwa Sportowego, której absolwentami byli tacy mistrzowie jak Justyna Kowalczyk i Kamil Stoch.
Budownictwo i architektura zakopiańska
W Zakopanem znajdziemy wiele najrozmaitszych stylów architektonicznych - tradycyjnych i nowoczesnych. W najstarszych dzielnicach miasta jak ul. Kościeliska, na Krzeptówkach, na Harendzie i Olczy można jeszcze podziwiać stare tradycyjne domy góralskie. W centrum Zakopanego można spotkać zabytkowe wille i pensjonaty w stylu szwajcarski.
W różnych miejsca miasta można odnaleźć budynki wybudowane w stylu zakopiańskim. Do najbardziej znanych należą Koliba przy ul. Kościeliskiej, Willa pod Jedlami na Kozińcu, kościółek pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jaszczurówce, Willa Okasza przy ul. Zamoyskiego oraz Czerwony Dwór przy ul. Kasprusie.
Ciekawie prezentują się również obiekty w architekturze sakralnej. Do największych zabytków Zakopanego należy Stary Kościół i Kaplica Gąsieniców przy ulicy Kościeliskiej.
Dzielnice, ulice i przysiółki Zakopanego
Zakopane podzielone jest na poszczególne części, których nazwy wywodzą się od osiedli góralskich, z których powstały, lub od nazwisk góralskich dawnych właścicieli. Nazwy te utrzymały się w częściach odleglejszych od centrum, inne zaginęły lub przekształciły się w nazwy ulic. Znajdziemy więc Szymony, Tatary, Gawlaki, Krzeptówki, Sobaczakówkę i wiele innych.
Sieć uliczna Zakopanego stanowi w ogólnych zarysach nieregularny trójkąt, otaczający niezabudowaną Równię Krupowa, poprzecinanymi szeregiem przecznic. Od centrum odgałęziają się w różnych kierunkach inne ulice i drogi, o dużej niekiedy długości. Główne ulice Zakopanego biegną w dwóch kierunkach: z południowego wschodu na północny zachód i ze wschodu na zachód.
Do najbardziej rozpoznawalnych ulic Zakopanego należą: Krupówki, Kościeliska, Piłsudskiego, Kościuszki. Większe i bardziej znane dzielnice leżące na obrzeżach miasta to: Toporowa Cyrhla, Olcza, Harenda, Jaszczurówka, Krzeptówki.
