"Nowy Rynek" w Szamotułach

Zdjęcie: fot. M. Dachtera

Szamotuły to kolejne wielkopolskie miasto z odnowionym Rynkiem. Trwa remont centrum Jarocina, a zrewitalizowane place cieszą już mieszkańców m.in. Czarnkowa, Wągrowca, Trzcianki, czy Wielenia. To jak ważne są tego typu projekty podkreślał Marszałek Woźniak w Szamotułach

– “Projekty rewitalizacyjne to moje oczko w głowie – […] – To, co wydarzyło się na szamotulskim Rynku, to dobry przykład wielofunkcyjnej rewitalizacji, która nie tylko przyczynia się do aktywizacji mieszkańców, ale także poprawia ich jakość życia.”

Stare Szamotuły

Najstarsza wzmianka o Szamotułach pochodzi z roku 1231. Tomasz Jurek wskazuje, iż lokacja miejska nastąpiła prawdopodobnie między 1284 a 1296 roku, na północ od dzisiejszego miasta, na terenie między Mutowem a Szczuczynem. Na obecnym miejscu Szamotuły, są co najmniej od początku XV wieku, gdyż wówczas zbudowano kościół św. Stanisława. Translokacja zatem, jak podaje historyk, musiała nastąpić między końcem XIII a początkiem XV stulecia. Jedynym wydarzeniem, które mogło spowodować przeniesienie miasta, o którym wiemy, było zniszczenie Szamotuł podczas wojny domowej Nałęczów z Grzymalitami.

„Domarat, kasztelan poznański, napadłszy ze swym wojskiem na miasta Kaźmierz i Szamotuły z należącymi do nich wsiami i młynami oraz innymi wsiami wspólników, czyli sprzymierzeńców Sędziwoja Świdwy, kasztelana nakielskiego […] spustoszył i spalił je okrutnie”

– odnotował w swojej kronice Jan z Czarnkowa.

„Najstarszą częścią zachowanego rozplanowania miasta jest Rynek z partią śródrynkową i najbliższymi otaczającymi go blokami. Z placem tym związane były trzy główne ulice wlotowe: Wroniecka, Poznańska i Klasztorna (obecnie Dworcowa), do których dostęp z zewnątrz osady prowadził przez groble”

– pisał historyk sztuki Witold Gałka. Układ szamotulskiego rynku, na planie mniej więcej kwadratu, zabudowa śródrynkowa, a także ulice przylegające do każdego z naroży placu świadczą o tym, iż Szamotuły zostały zbudowane na planie „charakterystycznym dla miast w pełni rozwiniętych”,

Rewitalizacja centrum Szamotuł

Modernizacja płyty Rynku stanowiła główny element inwestycji

„Rewitalizacja centrum miasta wraz z przyległym otoczeniem do pełnienia nowych funkcji społecznych, gospodarczych, kulturalnych i rekreacyjnych poprzez modernizację Rynku i Parku Jana III Sobieskiego w Szamotułach”.

W kwietniu 2018 roku Urząd Miasta i Gminy złożył wniosek o dofinansowanie tego projektu. Niestety szamotulska aplikacja wówczas przepadła z uwagi na brak finansów, ale w maju 2019 roku Zarząd Województwa Wielkopolskiego zwiększył pulę środków i szamotulskiemu Rynkowi przyznano dofinansowanie w wysokości 56% wartości inwestycji, czyli około 8,2 mln zł.

„Już w chwili podpisywania umowy w 2019 roku marszałek Woźniak nie wykluczył możliwości zwiększenia wsparcia choćby do 85% kosztów zadania”.

Na początku 2020 roku Zarząd Województwa przyznał dodatkowe środki na projekt w wysokości ponad 4 mln zł – donoszono w „Informatorze Miasta i Gminy Szamotuły”. W ramach zadania oprócz wspomnianej modernizacji Rynku powstało miasteczko rowerowe w Parku Jana III Sobieskiego, a także wyremontowano kamienicę na Rynku (budynek nr 16/17), w której urządzono biura Straży Miejskiej i Ośrodka Pomocy Społecznej.

Szamotulski Rynek posiada powierzchnię około 1,7 ha, a do jego krańców przylega sześć ulic (Poznańska, Wroniecka i Dworcowa, Braci Czeskich, Ratuszowa i Piotra Skargi). Natomiast wewnątrz zabudowy śródrynkowej znajdują się ulice Rynkowa i Średnia. Na tyłach bloków rynkowych biegną ulice Kapłańska, Kościelna i Sukiennicza.

Pomnik Jana Nepomucena

Rewitalizacja wspomnianego budynku nr 16/17 kosztowała ponad 2,2 mln zł, trwała dwa lata i zakończyła się w ubiegłym roku. W październiku 2021 roku rozpoczęto długo wyczekiwany przez mieszkańców remont Rynku, który ukończono po 13 miesiącach prac. Ulice i chodniki zyskały nową nawierzchnię, pojawiło się więcej zieleni i ławek oraz innych elementów małej architektury, zainstalowano nowoczesny system monitoringu, a w przyszłości ma zostać uruchomiony Punkt Informacji Turystycznej.

Na wschodniej pierzei powstał szeroki plac miejski z przeznaczeniem na wydarzenia kulturalne. Niewątpliwą ciekawostką jest odwzorowanie w posadzce układu urbanistycznego starych Szamotuł. Na północnej pierzei odnowiono zegar – słup ogłoszeniowy z początku XX wieku. Nieopodal niego do 1939 roku stał pomnik Jana Nepomucena, wzniesiony w XVIII wieku, prawdopodobnie po powodzi z 1725 roku. Na początku wojny monument zniszczyli żołnierze niemieccy. Co jakiś czas temat szamotulskiego Nepomucena wracał.

W 2005 roku zawiązał się choćby Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika, jednak i wtedy nie doszło do realizacji. Na szczęście w ramach projektu rewitalizacji przewidziano odbudowę pomnika i już niedługo Jan Nepomucen pojawi się na Rynku. Na południowej pierzei wydzielono część rekreacyjną z fontannami, których testy przeprowadzono już w październiku ubiegłego roku. W ich pobliżu w najbliższym czasie powinien pojawić się drugi pomnik przewidziany w projekcie – „Pary szamotulskiej”. Na południowej stronie Rynku znajduje się również miejsce pamięci. 13 października 1939 roku oddział niemieckiego Wehrmachtu dokonał egzekucji pięciu mężczyzn z pobliskiego Otorowa.

Wąskie chodniki, szerokie jezdnie i ogromny ruch samochodów tak w uproszczeniu wcześniej wyglądał szamotulski Rynek, na szczęście to już przeszłość. Dziś mieszkańcy mogą cieszyć się, iż serce ich miasta zostało odnowione. Burmistrz Szamotuł, Włodzimierz Kaczmarek, podkreślił, iż to początek, a “[…] dopiero teraz rzeczywista idea projektu będzie realizowana w praktyce.”

Literatura:

Jan z Czarnkowa, „Kronika Jana z Czarnkowa”, wyd. E. Wende i Sp., Warszawa 1905

Witold Gałka, „Z badań nad rozwojem ośrodka miejskiego w Szamotułach do końca XV wieku”, w: „Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. XV, z. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań 1984

Tomasz Jurek, „Stare Szamotuły na nowo odkrywane”, w: „Karty z dziejów miasta 2”, („Szamotulskie Zeszyty Muzealne” nr 3), Muzeum Zamek Górków w Szamotułach, Szamotuły 2009

„Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”, red. Tomasz Jurek, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, edycja elektroniczna, hasło: „Szamotuły”

„Dodatkowe 4 miliony na rewitalizację Rynku!”, „Informator Miasta i Gminy Szamotuły”, marzec 2020