Wystawa nawiązuje do zjawiska nowej duchowości i trendów społeczno – kulturowych, które obserwujemy co najmniej od lat 90. Socjologowie uznają „Nową duchowość” za charakterystyczne zjawisko dla naszych czasów, które ma swe źródło w tradycjach religijnych i ezoterycznych tak wschodniego, jak i zachodniego świata. W dobie kryzysów religijnych, pojawiły się i wytworzyły nowe sposoby życia i filozoficznego myślenia o otaczającej nas rzeczywistości.
„Nową duchowość” cechuje dążenie do doświadczenia sacrum, niekiedy rozumianego jako coś osobistego, intymnego, co odnosi się do mocy tkwiącej we wnętrzu człowieka. Duchowość ta podkreśla rolę doznań i psychiczno-duchowych ćwiczeń. Traktuje ona ludzkie ciało jako wypełnione wewnętrznym, duchowym sensem oraz manifestację twórczej siły ducha.
Obejmuje poszukiwania ezoteryczne (od astrologii po okultyzm), a choćby niektóre treści z religii azjatyckich i przedchrześcijańskich. Światopogląd ludzi poszukujących nowych form duchowości jest w dużej mierze synkretyczny. Przede wszystkim ludzie chcą otrzymać pomoc w konkretnych – najczęściej trudnych – życiowych sytuacjach, poszerzyć swoją świadomość, wyjść poza żmudną i pozbawioną sensu codzienność. Wielu z nich próbuje odnaleźć w nowych formach duchowości istotny sens swojego życia. Istnieją różne ośrodki medytacyjne i oferty cudownych uzdrowień, warsztaty rozwoju osobistego i duchowego, coaching, filmy o duchowości, muzyka relaksacyjna i medytacyjna.
Co spowodowało popularność tych różnych form? Z pewnością nasza „epoka kolosalnych przemieszczeń w sferze zatrudnienia i budżetów rodzinnych, epoka politycznej polaryzacji, a także epoka zaniku wspólnoty pod wpływem mediów społecznościowych. Ludzie w naturalny sposób łakną więzi i sensów, które obiecują im różne programy”1.
Katarzyna Krzykawska przebadała sytuację w San Francisco, gdzie tylko 35 procent populacji utożsamia się z jedną z dużych religii. Ale istnieje tam przynajmniej 60 różnych zgrupowań, wspólnot, zrzeszeń i kolektywów duchowych, z których większość powstała w ostatnich 50 latach. Artystka odwiedziła te miejsca, a efekt obejrzymy na filmie video.
„Nowa duchowość” wyraża się w różnych formach szeroko rozumianej sztuki i podkreśla równość genderową. Uważa się ją za holistyczną i „demokratyczną” w tym sensie, iż obejmuje całego człowieka i jest dostępna dla wszystkich. Ma być także gwarantem dobrostanu człowieka, który szuka alternatywnych dróg wobec społeczeństwa konsumpcyjnego. Wyraża także wielki szacunek dla natury.
Prace wybrane na wystawę odnoszą się do różnych tematów związanych z nową duchowością, ukazując różnorodne spektrum i rozległość tego zjawiska. Rozciąga się ono od poszukiwania innych systemów religijnych czy filozoficznych, przez ekologię i powrót do natury po alternatywne sposoby życia i myślenia o świecie. Niektóre prace powstały specjalnie na naszą prezentację.
Pięcioro artystów Paweł Dudko, Małgorzata Niedzielko, Justyna Sołomianko, Iza Tarasewicz i Katarzyna Zabłocka pochodzą z Podlasia, urzekającego naturą, wielokulturowego regionu o różnych religiach, które jeszcze dziś odgrywają istotną rolę i dostarczają tematów artystom.
Paweł Dudko stwarza wirtualnego „Totema”. Nazwa odnosi się do idei czczonego bóstwa, opiekuna, cnoty, czy, innymi słowy, wierzeń. Autor uważa, iż może reprezentować wszystko, poczynając od najbliższych, tj. rodzinę, przyjaciół i bliskich, poprzez wartości materialne, bogactwo, karierę, a kończąc na czysto abstrakcyjnych cnotach, duchach lub bóstwach.
Rzeźbę „Boom” Izy Tarasewicz także można określić jako rodzaj totemu bądź magicznej figury jakiegoś bożka, a także magazynu energii. Złota kolorystyka może nawiązywać do bizantyjskiej idei wieczności i światłości oświecenia wiarą. Ale artystka przede wszystkim tworzy prace sprzeciwiające się globalnym relacjom kapitalizmu wysysającym z ludzi siłę. Artystka wyraża także zaniepokojenie stanem naszej planety.
Świat form, rzeźb I instalacji tworzony przez Małgorzatę Niedzielko, stanowi w jakimś stopniu refleksję nad jej wizerunkiem własnym. Postrzega ona naturę jako świat wielkiego bogactwa i tajemnic, ale świat śmiertelnie zagrożony. Wybrana do zaprezentowania praca Anhedonia, termin stosowany w psychologii i psychiatrii oznacza obniżoną zdolność odczuwania przyjemności i radości. Tracimy euforia życia, popadamy w apatię, która otula nas obojętnością. Pogłębić ten stan może tragedia osobista albo po prostu zmiana pór roku, jak jesienne zamieranie ogrodu; także nastroje społeczne i polityczne, zmiany klimatyczne, warunki zewnętrzne, na które nie mamy wpływu, a które mają ogromny wpływ na nas.
Jystyna Sołomianko użyła geometrii łączącej przedchrześcijańskie tradycje, a także pojawiającej się w różnych współczesnych religiach, od chrześcijaństwa po Islam i Hinduizm. Święta geometria jest dla niej poszukiwaniem nowej duchowości z zapomnianymi tradycjami i antycznymi symbolami.
Katarzyna Zabłocka mieszka 200 metrów od granicy polsko-białoruskiej, gdzie od ponad roku rozgrywa się dramat uchodźców Osoby uciekające przed przemocą, biedą, prześladowaniami, a choćby śmiercią są udręczane przez białoruskie i polskie służby graniczne. Autorka słyszała płacz dorosłych mężczyzn, widziała cierpienia kobiet i dzieci. Artystka poświęciła im prace złożone z ziół i traw zbieranych w przygranicznej strefie, do której nikt nie miał dostępu. Zbieractwo pozwoliło jej dokumentować i monitorować sytuację. O okrucieństwie opowiada dzięki pięknych obrazów utkanych z natury. Prace Katarzyny Zabłockiej wyrażają też rozgoryczenie i poczucie zawodu. Kolaż Zaśnięcie uzewnętrznia jej pretensje do Boga i do Maryi, którą oskarża, iż zasnęła i nie widzi, co się dzieje2.
Ida Karkoszka jest rzeźbiarką pracującą w Warszawie, której sztuka opowiada o relacji człowieka ze światem. Nawiązuje do kwestii społecznych, ekologicznych, praw zwierząt. Prezentowana na wystawie rzeźba „To będzie nasza tajemnica” odnosi się do problemu pedofilii w Kościele.
Paweł Nowak wielokrotnie w swojej twórczości odnosił się do ludzkiej egzystencji i świata duchowego, a także bardzo personalnego, poświęcając wiele swoich rodzinie. Na wystawę stworzył nowe prace – tryptyk złożony z pięknych płatków obumarłych kwiatów, rzeźby mózgu i rysunków. Niebieski kolor symbolizuje tu życie duchowe.
Prace Jacka Jagielskiego, jak sam pisze, „odnoszą się do indywidualnych ludzkich postaw, zapatrywań oraz zachowań. (…). Zwracają uwagę na poczucie niezależności, wolności oraz swobody dokonywanych przez nas przemyśleń i wyborów.” Artysta tworzy magiczne obiekty, często znajdujące się w stanie chwiejnej równowagi, komentujące zjawiska fizyczne i filozoficzne.
Ryszard Ługowski od początku swojej twórczości rozpoczętej w latach 80. Interesował się buddyzmem, filozofią Zen, muzyką buddyjskich mnichów. Od kilku lat koncerty na gongach są częścią jego twórczych działań. Kontemplacja, medytacja i namysł nad współczesnym światem. Najnowsza instalacja Stabilna niestabilność 2022 r. pokazywana w Centrum Marca Rothko jest kontynuacją jego ostatnich rozważań, w których poszukuje podobieństw dotyczących praw fizyki, praw kosmologicznych, ogólnych praw rządzących bytem z jednej strony, a sytuacjami występującymi w stosunkach międzyludzkich, w społeczeństwach. Czyli relacji człowiek a wszechświat.
Instalację dźwiękową Daniela Koniusza można rozumieć wielopłaszczyznowo. Przede wszystkim jako opowieść o nieznanym, choć przeczuwanym zagrożeniu. Trudno go dostrzec. Jest jak magiczne śledzące nas oko, potrafiące wpływać na losy każdego człowieka i naszą fizyczność. Ta pozornie nieszkodliwa sytuacja działania infradźwiękiem ma odnosić się symbolicznie i fizycznie do narzędzi opresji i broni używanej nie tylko przez policje i inne służby wobec obywateli (np tłumienie demonstracji), ale także we współczesnych wojnach.
Nicolas Grospierre pojechał do Daugavpils w październiku 2012 roku, aby sfotografować miasto, w którym urodził się Mark Rothko, a które opuścił w 1910 roku, w wieku dziesięciu lat, nigdy nie wracając. Stworzył Daugavpils/Dvinsk/Dyneburg/Borisoglebsk – cztery obiekty fotograficzne w technice eksperymentalnej, które zostały pokazane w ramach wystawy Mark Rothko w Muzeum Narodowym w Warszawie w 2013 roku. Widz może dostrzec, iż w pudełku z pleksi znajduje się fotografia, ale nie ma żadnej możliwości, aby zobaczyć co przedstawiają fotografie. Artysta stworzył doświadczenie, w którym widz musi zaakceptować ten brak widoczności. W ten sposób autor chciał wyrazić przepaść, jaka dzieliła Rothko od jego rodzinnego miasta i zerwane z nim związki.
Projekt Nowa duchowość próbuje przekazać Państwu garść wiadomości i prac artystycznych oraz zachęcić do własnych rozważań nad tym zjawiskiem.
[1]Rosekrans Baldwin, Los Angeles. Miasto-państwo w siedmiu lekcjach, Polish edition Wydawnictwo Czarna, 2022, s. 38
[2]Wykorzystano tekst Kaji Kojder.
