Nadzieja umiera ostatnia, a tuż przed nią kroczy stacja w Trynku

nieustanne-wedrowanie.pl 4 dni temu

Na temat kolei wąskotorowej, która dawniej łączyła gliwicki Trynek i Rudy, napisałam już kiedyś spory artykuł. Pisałam wtedy, iż wąskotorówka na przemysłowym, ciężkim Śląsku powstała w celu zaspokojenia potrzeb górnictwa i hutnictwa. Sieć wąskiego toru, początkowo tkana na terenach poszczególnych zakładów przemysłowych, gwałtownie rozrosła się na cały Górny Śląsk. Była relatywnie tanim i skutecznym środkiem transportu w silnie zindustrializowanym regionie. Schyłek XIX wieku zapisał się bowiem w historii Śląska całą mocą rozkwitu i postępu w przemyśle – jak dziś wiemy, okupiony katastrofalnymi skutkami dla całego środowiska.

Jeden artykuł nie wystarczy, aby w pełni oddać fascynującą historię wąskotorówki na Śląsku. Nawet, jeżeli skupiamy się na jednym jego fragmencie. Bo o samym odcinku łączącym Rudy i Gliwice Trynek można gawędzić całymi dniami. W odróżnieniu od miażdżącej większości połączeń wąskotorowych, na tej linii właśnie uruchomiono transport pasażerski. To uczyniło ją tak wyjątkową. Wcześniej wąskotorówka doskonale sprawdzała się jako kolej wewnątrzzakładowa lub łącząca poszczególne zakłady przemysłowe. Była niezwykle użyteczna przy usypywaniu hałd, gdyż węższy rozstaw szyn i mniejsza masa taboru pozwalała na poruszanie się po niestabilnym podłożu formowanych dopiero zwałowisk.

Łącząc różne oblicza pożytecznego

Pojawienie się ruchu pasażerskiego, jak można się domyślać, nie miało wymiaru komercyjnego. Było podyktowane potrzebami pracowników zakładów przemysłowych, którzy dzięki tworzonym w pobliżu przystankom osobowym byli w stanie efektywnie docierać do pracy. Za takim rozwiązaniem przemawiała także ekonomia, gdyż w ten sposób można było podwójnie wykorzystać te same torowiska z infrastrukturą. Dziś po dawnej potędze kolejowej i gospodarności pozostało naprawdę niewiele, a szczególnie bolesnym miejscem jest dawny dworzec kolei wąskotorowej w Gliwicach – Trynku. Sam Trynek (nazywany również Trynnek lub Trinneck) jest dzielnicą Gliwic od 1887 roku. Jego nazwa może pochodzić od niemieckiego słowa „die Tränke” – wodopój.

Kalendarium wąskotorowe

Do opowiedzenia historii gliwickiej wąskotorówki posłużyło mi kalendarium opracowane przez Mariana Jabłońskiego i Wojciecha Kwietniewskiego (źródło w przypisach), które pozwoliłam sobie lekko uzupełnić.

1845 – Do Gliwic dotarła normalnotorowa kolej żelazna.

1895 – Ukończono budowę odcinka państwowej kolei wąskotorowej z Makoszów, przez Maciejów Śląski do zakładów Huldschynsky Werke (późniejsza Huta Pierwszego Maja i Huta Gliwice).

1897 – Firma „„Kramer & Co.” otrzymała licencję na budowę linii między Gliwicami a Rudami, później przedłużonej do Raciborza. Rozstaw szyn wynosił 30 cali pruskich, czyli 785 milimetrów. Dotychczas przedsiębiorstwo zajmowało się głównie budową linii tramwajowych na terenie Górnego Śląska. Mniejsze miejscowości, jak Bojków czy Nieborowice, zyskały bezpośrednie połączenie z dużym miastem, jakim było Gleiwitz i przez cały czas są Gliwice.

25 marca 1899 – Ukończono budowę odcinka kolei wąskotorowej z gliwickiego Trynku do Rud o długości około 22 kilometrów oraz przedłużenia biegnącego od Trynku, przez dzisiejszą ulicę Pszczyńską, aż do dzisiejszej ulicy Dworcowej. Ten fragment miał długość 1,5 kilometra. Koncesję na eksploatację linii oraz wydłużenie jej do samego Raciborza dostała spółka „Górnośląskie Tramwaje Parowe”. Początkowo odcinek Rudy – Trynek obsługiwały lokomotywy parowe.

1903 – Oddano do użytku ostatni fragment linii, wiodący z Markowic do stacji Ratibor Plania (Racibórz Płonia). Zamknięto ją 25 maja 1939 roku wskutek powodzi, która zerwała pobliskie wały. Stacja nie została już powtórnie uruchomiona, bowiem w 1940 roku do toru łączącego Płonię z Lukasyną dotarła budowa kanału Ulga. Nie zdecydowano się na wzniesienie mostu kolejowego dla wąskotorówki. Stacja została definitywnie zlikwidowana w roku 1945.

1906 – Połączono linię z siecią Górnośląskich Kolei Wąskotorowych, budując odcinek Trynek – Gliwice Wąskotorowe.

1914 – Pomiędzy Rudami a Gliwicami kursowało już 6 par pociągów.

1921 – W czasie trzeciej śląskiej wojny domowej w rejonie Gliwic kursował wąskotorowy pociąg pancerny „Kabicz”. Nazwę zawdzięczał podporucznikowi Kabiczowi, dowódcy batalionu w 7 pułku gliwickim. Pociąg składał się z opancerzonej lokomotywy parowej i dwóch opancerzonych węglarek ze stanowiskami dla karabinów maszynowych. W czasie śląskich wojen domowych zawieszono natomiast dotychczasowe przewozy wąskotorowe.

1925 – Początek eksploatacji wagonów motorowych z napędem spalinowym i jedynego elektrowozu w dziejach linii Gliwice – Rudy. Dzięki tej modernizacji pasażerowie kierujący się do centrum Gliwic od strony Rud nie musieli już przesiadać się do tramwaju elektrycznego na stacji Trynek.

1928 – Przekuto tory tramwajowe w Gliwicach na rozstaw 1435 mm, tym samym ponownie wprowadzając konieczność przesiadki.

Lata 20-te XX wieku – Cena biletu z Trynku do Rud wynosiła: 2 klasa – 2,10 marki, 3 klasa – 1,40 marki, z Trynku do Raciborza odpowiednio 4,40 i 2,90 marki.

1935 – Na linii Trynek – Racibórz kursowało 9 parowozów, 1 elektrowóz, 3 wagony motorowe, 28 wagonów osobowych, 7 bagażowych oraz 177 towarowych.

1945 – Rosjanie spalili dworce w Bojkowie, Pilchowicach, Rudach, Szymocicach, Babicach i Markowicach. Rozszabrowali także sporą część torowisk.

1945 – Odcinek Trynek – Racibórz włączono do sieci PKP.

1950 – Pomiędzy Rudami a Gliwicami kursowało już 8 par pociągów.

1955 – Przewieziono rekordową liczbę pasażerów: 1.834.400.

1968 – Wprowadzono do użytku lokomotywy spalinowe.

1972 – Zlikwidowano bocznicę do Fabryki Lin i Drutu w Gliwicach.

1984 – Ostateczne wycofano z ruchu lokomotywy parowe.

1989 – Wybudowano nowy przystanek Gliwice Śródmieście (przy ulicy św. Katarzyny).

4 listopada 1991 – Z Gliwic do Rud odjechał ostatni rozkładowy pociąg osobowy.

31 marca 1992 – Likwidacja ruchu towarowego, z wyjątkiem odcinka prowadzącego do KWK Gliwice.

1993 – Wpisano linię Gliwice Śródmieście – Markowice Raciborskie do rejestru zabytków. 1 marca wpisano do rejestru zabytków budynek dworca, nadając mu numer A/1478/93. Na dzień dzisiejszy jest on wykreślony z rejestru. Pod koniec roku likwidowano także odcinek prowadzący do KWK Gliwice.

1995 – Zamknięto całkowicie linię Trynek – Rudy. Do tego czasu trasą przejechały jeszcze dwa pociągi specjalne.

2003 – Wykreślono z rejestru zabytków odcinek Gliwice Śródmieście – Trynek.

2013 – Zapadł wyrok sądu w sprawie rozwiązania prawa użytkowania wieczystego, jakie przysługiwało Polskim Kolejom Państwowym.

2014 – Przekazanie ruin budynku dworca w Trynku na rzecz Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta Gliwice. PKP przestało tym samym być zarządcą nieruchomości. Pomimo starań entuzjastów, plany rekonstrukcji całej linii nie doszły na ten moment do skutku, a budynek dworca nieodwracalnie popada w ruinę.

Spieszmy się dokumentować obiekty kolejowe, tej nastawni już nie ma

Źródła / Sources:

Reportaż „Szlakiem kolei wąskotorowej. Miasto Gliwice i okolica”. M. Jabłoński, W. Kwietniewski. Marzec 2008, strona gliwiczanie.pl

Artykuł Roberta Lewandowskiego w Dzienniku Zachodnim z 26 grudnia 2024 roku, „Kiedyś odjeżdżały stąd tysiące osób. Dziś stacja kolei wąskotorowej Gliwice Trynek to kompletna ruina. A mogłaby być wizytówką miasta”

Idź do oryginalnego materiału