Muzeum Egipskie w Turynie (Museo Egizio) jest najstarszym na świecie muzeum poświęconym historii i kulturze starożytnego Egiptu. Jego ogromna kolekcja liczy ponad 36 tysięcy eksponatów – od biżuterii i rzeźbionych figurek, aż po monumentalne posągi faraonów, a choćby całą świątynię. Będąc w Turynie, na wycieczkę do muzeum warto zarezerwować większą część dnia, bowiem podstawowa trasa zwiedzania liczy dwa kilometry i trwa ponad trzy godziny.
Muzeum Egipskie w Turynie – początki
Około roku 1626 do Turynu przybyła Tablica Izydy (Mensa Isiaca) zakupiona przez Karola Emanuela I Sabaudzkiego. Był to wykonany z brązu obiekt inkrustowany srebrem, który pochodził z czasów Starożytnego Rzymu, ale imitował zabytek staroegipski. Przedstawiono na nim wiele postaci otoczony hieroglifami. Przedmiot wzbudził ogromne zainteresowanie ówczesnych uczonych, którzy w połowie XVIII wieku postanowili wysłać do Egiptu wyprawę badawczą. Kierował nią profesor uniwersytetu Vitaliano Donati. Podczas trzyletnich wykopalisk (1759-1762) uczeni znaleźli wiele interesujących artefaktów, w tym trzy duże posągi – wyrzeźbiony w różowym granicie wizerunek Ramzesa II, siedzącą boginię Sechmet oraz boginię Izydę. Wyprawa spory odniosła sukces i wróciła do Turynu z dużą liczbą materiału do analizy.
Museo Egizio – Muzeum Egipskie w TurynieW okresie wojen napoleońskich i egipskiej kampanii nastąpił okres gwałtownego zainteresowania pamiątkami z tego regionu. Wojska francuskie rabowały i wywoziły do kraju tysiące sztuk biżuterii, figurek, papirusów, a choćby monumentalnych posągów. Z bliżej nieznanych powodów w Europie nastała też moda na egipskie mumie, które uważano za lekarstwo na wszelkie choroby. Ich fragmenty były ścierane na proszek i dodawane do „leczniczych” napojów. Nic dziwnego, iż w tamtym okresie wszystkie odkryte groby w Egipcie były okradane również z nich.
Ekspedycja Bernardino Drovettiego
Większość bezcennych, z punktu widzenia archeologii, przedmiotów została w tym czasie bezpowrotnie zniszczona. Na szczęście sporo z nich wpadło w ręce kolekcjonerów. Ówczesny konsul generalny Francji w Egipcie, Bernardino Drovetti, zgromadził pokaźny zbiór ponad 7000 starożytnych eksponatów, wśród których znalazły się sarkofagi, posągi, mumie, klejnoty i papirusy. Swoją kolekcję próbował bez powodzenia sprzedać Francji w 1816 roku. W rezultacie kupił ją król Karol Feliks Sabaudzki, płacąc 400 tysięcy lirów. Zbiory Drovettiego dołączyły do przywiezionych wcześniej przez Donatiego, tworząc zaczątek pierwszego na świecie muzeum poświęconego kulturze Starożytnego Egiptu. O ocenę i skatalogowanie zbioru poproszono znanego francuskiego egiptologa Jeana-Françoisa Champolliona. To wtedy zachwycony bogactwem kolekcji wygłosił słynne zdanie – „droga do Memfis i Teb wiedzie przez Turyn”.
Museo Egizio – Muzeum Egipskie w TurynieOd momentu powstania muzeum mieści się w budynku zaprojektowanym w 1679 roku przez Michelangelo Garove zwanym Collegio dei Nobili. Otwarcie dla szerokiej publiczności nastąpiło już w 1832 roku. gwałtownie jednak okazało się, iż wnętrza muszą zostać przebudowane i powiększone według projektów Giuseppe Marii Talucchi i Alessandro Mazzucchettiego. Nastąpiło to w drugiej połowie XIX wieku. W gmachu o powierzchni ponad 60 tysięcy metrów kwadratowych swoją siedzibę miała też turyńska Akademia Nauk (stąd jego późniejsza nazwa – Palazzo dell’Accademia delle Scienze).
Złota era Ernesto Schiaparelliego
Kolekcja rozrastała się nieustannie – wcielono do niej zbiory egiptologa Atanazego Kirchera, a także kilku innych kolekcjonerów. W 1888 roku Muzeum Egipskie posiadało 7400 eksponatów. Oprócz zbiorów z Egiptu na wystawie prezentowane były zabytki z okresu prehistorycznej Europy, kultur przedrzymskich i Starożytnego Rzymu, a także ekspozycja poświęcona historii naturalnej. Bardzo ważnym wydarzeniem w historii placówki było objęcie w 1894 roku stanowiska dyrektora przez włoskiego egiptologa Ernesto Schiaparelliego. W latach 1903-1937 on i jego sukcesor Giulio Farina zorganizowali piętnaście wypraw wykopaliskowych do Egiptu.
Museo Egizio – Muzeum Egipskie w TurynieW rezultacie tych działań kolekcja powiększyła się o trzydzieści tysięcy nowych przedmiotów. Konieczna stała się dalsza rozbudowa Muzeum Egipskiego, którą przeprowadzono w dwóch etapach – w 1908 i 1924 roku, tuż przed wizytą włoskiego króla. Powstało wtedy zupełnie nowe skrzydło, w którym wystawiano znaleziska z Asjutu i Gebelein. Od imienia dyrektora zyskało ono przydomek „Skrzydła Schiaparelliego”. W ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat rosła i liczba eksponatów i ilość zwiedzających. Kolejne remonty i rozbudowy placówki miały miejsce w latach 30. i 80. XX stulecia. Przed Olimpiadą Zimową w Turynie w 2006 roku włoski scenograf i laureat Oscara Dante Ferretti zaprojektował nowe ekspozycje, a ostatni wielki remont miał miejsce w kilka lat temu i zakończył się w 2015 roku. Stworzono wówczas zupełnie nowe trasy dla zwiedzających, a budynek został podzielony na pięć poziomów.
Najważniejsze eksponaty
W Muzeum Egipskim w Turynie znajduje się w tej chwili ponad 40 tysięcy eksponatów prezentujących historię Egiptu na przestrzeni tysięcy lat. Wśród nich wyróżnia się, jedna z największych na świecie kolekcja papirusów licząca siedemset pełnych dokumentów i ponad siedemnaście tysięcy ich fragmentów. Na wystawie można obejrzeć 24 mumie ludzkie i 17 zwierzęcych, liczną biżuterię, rzeźby, przedmioty codziennego użytku, bogate kolekcje posągów, a choćby całą świątynię. Obok muzeum działa też jedna z najważniejszych na świecie bibliotek poświęconych Egiptowi – Biblioteka Silvio Curto. Poniżej przedstawiamy kilka najważniejszych zabytków Egiptu pokazywanych w Turynie.
Museo Egizio – Muzeum Egipskie w TurynieGrobowiec Kha i Merit
W Muzeum Egipskim pokazywane są zrekonstruowane grobowce, wśród których najsłynniejszym jest Grobowiec Kha – nadzorcy robotników pracujących przy budowie grobów królewskich i jego żony Merit. Odkrył go Ernesto Schiaparelli w 1906 roku, w stanie nienaruszonym, w wiosce Deir el-Medina. W środku znajdowało się ponad 400 przedmiotów – meble, ubiory, narzędzia, biżuteria, a choćby żywność. Nienaruszone mumie pary pochowane zostały w złoconych trumnach. W pomieszczeniu znaleziono również jeden z najstarszych egzemplarzy egipskiej Księgi Umarłych. Zawartość grobowca prawie w całości została przetransportowana do Turynu i dzisiaj poświęcona mu jest samodzielna wystawa.
Świątynia z Ellesija
Świątynia jaskiniowa z Ellesija jest najstarszym miejscem kultu poświęconym Horusowi i bogini Satet zbudowanym w Nubii. Pochodzi z około 1430 roku przed naszą erą, a jej założenie zlecił faraon Totmes III. Obiekt ma kształt litery T, a jego główna sala mierzy około 5 na 6 metrów. Wewnątrz znajdowały się rzeźbione stelle i płaskorzeźby przedstawiające spotkania Totmesa III z licznymi bogami. Niestety, część z nich została zniszczona w późniejszym okresie. Świątynia jest darem państwa Egipskiego dla Włoch w podzięce za pomoc w ratowaniu zabytków w czasie budowy Wielkiej Tamy Asuańskiej. Powstałe wtedy Jezioro Nassera zalało wiele terenów, na których znajdowały się liczne skarby starożytności. Międzynarodowa społeczność pomagała w ich przeniesieniu w bezpieczne miejsce. Świątynia z Ellesija została pocięta na 66 bloków skalnych i przetransportowana do Turynu. Po jej restauracji i złożeniu od nowa, 4 września 1970 roku została po raz pierwszy pokazana zwiedzającym.
Kolekcja papirusów
Wśród przebogatej kolekcji turyńskich papirusów znajduje się kilka zasługujących na szczególną uwagę. Chyba najważniejszym z nich jest tzw. Papirus Królewski, czyli kompletny wykaz władców egipskich od czasów Menesa do Ramzesa II. Niestety, w czasie transportu uległ on poważnym uszkodzeniom i dzisiaj można odczytać tylko jego niewielką część. Równie znane są papirusy zawierające mapę topograficzną uznawaną za najstarszą mapę na świecie. Pochodzi ona z 1150 roku przed naszą erą i przedstawia okolice Wadi Hammamat. Co ciekawe, zawarto na niej również informacje o geologii rejonu. Z innych ciekawostek warto wspomnieć o papirusie z 12. stulecia p.n.e. relacjonującym proces niedoszłych zamachowców, którzy chcieli zabić Ramzesa III. Z tego samego okresu pochodzi mierzący 2,6 metra bogato ilustrowany dokument będący egipskim odpowiednikiem Kamasutry. Większość turyńskiej kolekcji papirusów została zdigitalizowana i jest dostępna przez internet.
Museo Egizio – Muzeum Egipskie w TurynieKolekcja posągów
Na parterze muzeum eksponowana jest bogata kolekcja posągów władców Egiptu, wśród nich ważący pięć ton posąg Setiego II. Jest on częścią zbioru rzeźb władców z okresu Nowego Państwa zwanego Zgromadzeniem Królów (Assemblea dei Re). W Turynie nie zabrakło również bogów z egipskiego panteonu. Można tu obejrzeć posągi Sechmet, Ptaha, Amona czy Hathor.
Museo Egizio – Muzeum Egipskie w TurynieMuseo Egizio w Turynie – informacje praktyczne
Muzeum Egipskie w Turynie mieści się przy Via Accademia delle Scienze 6 i jest otwarte w poniedziałki od 9:00 do 14:00, a we wszystkie pozostałe dni od 9:00 do 18:30. Cena biletu normalnego wynosi 15 euro, za ulgowy trzeba zapłacić 11 euro, dzieci do lat 5 i osoby niepełnosprawne wchodzą bez opłat. Dla chętnych przewidziano także zwiedzanie z anglojęzycznym przewodnikiem. Taka wycieczka wymaga dodatkowej dopłaty w wysokości 9 euro oraz wcześniejszej rezerwacji.
