Mumia z Andów

Trochę to zabawne, iż jedną z największych atrakcji miasta jest najsłynniejsza inkaska mumia – zanim jednak o Juanicie (czyli Janinie – jak nazwano zwłoki dziewczynki) to o drugiej z miejscowych atrakcji, przegenialnym klasztorze Santa Catalina.

Kto nie widział tego barokowego żeńskiego klasztoru ten jakby wcale w Arequipie nie był – to istne miasto w mieście, wyglądające jakbyśmy przenieśli się na Półwysep Iberyjski, a nie siedzieli gdzieś w Andach. Klasztor oprócz kościoła i miszych cel miał także silnie rozbudowaną infrastrukturę socjalną, mniszki były bowiem niemal samowystraczalne – w końcu obowiązywała klauzura. Do samego konwentu też dostać się nie było łatwo, przyjmowano głównie panny mogące wnieść jakieś wiano do klasztornego majątku. Żeby zobaczyć to cudo poczłapałem tam choćby ze złamanym palcem u stopy.

No, kąpałem się w gorących siarkowych źródłach podle leżącego nad Arequipą solniska i w czarnej wodzie nie zauważyłem kamienia. A iż staram się żyć na całego, to i na całego weń kopnąłem.

Bólu nie łagodziły przepiękne widoki salaru, flamingów i wulkanicznych stożków, a potęgowała go jeszcze sucha ostnica peruwiańska, na której ranny usiadłem po wyjściu z bajorka. Cóż, okazuje się, iż wyplatanie z tej trawy lin przez indiańskie kobiety mogło być trudniejsze niż naciąganie tych lin i konstrukcja wiszących mostów przez mężczyzn.

Ale zostawmy tą niewielką kontuzję (zwłaszcza, iż czekał na mnie jeden z najgłębszych na Świecie kanion – i wcale nie chodzi mi o Colcę, leżącą całkiem blisko Arequipy), kości się zrastają. Zajmijmy się inkaską mumią.

Mumie pojawiają się na całym Świecie (Egipcjanie choćby mumifikują choćby wszystko co się rusza), więc i w rejonie Andów muszą – i nie dlatego, iż jacyś kosmici to nakazali; ot, Człowiek zawsze wpadnie na podobne pomysły. Sami Inkowie mumifikują głównie swoich władców – przetrzymują zachowane ciała w kuzkańskiej Coricanchy i traktują jak żywych.

Ale i wcześniejsze andyjskie kultury mumifikowały zwłoki, tak więc na zabalsamowane zwłoki można trafić niemal wszędzie, niekoniecznie w muzeum.

Juanita jest szczególna. Bo nie jest zwykłą mumią, a ofiarą złożoną miejscowym bóstwom. Olaboga, ktoś powie, krwawi Indianie jak zwykle składają w ofierze ludzi. Barbarzyńcy.

I tak, i nie. Wcześniejsze kultury owszem – na prawo i lewo ukatrupiali ludzi. Inkowie byli inni. Owszem, ich bogowie także byli ambiwalentni (znaczy: jak im nie posmarujesz, to nie pomogą, a choćby mogą być wrodzy), ale zadowalali się byle listkiem koki. Może dlatego, iż zaczynali jako mała grupka, która nie miała środków na poważniejsze ofiary? Nie wiem. W każdym razie budując Tahuantinsuyu Inkowie rugowali miejscowe kulty (choć przejmowali bóstwa do swojego panteonu, prawdopodobnie na wszelki wypadek, żeby się nie rozeźliły; tak jak rzymianie), więc i krwawe ofiary. Oczywiście, ichnia religia nie zakazywała ofiar z ludzi, ale zdarzały się one niezwykle rzadko. adekwatnie tylko w wyjątkowych okolicznościach, kiedy zawodziły wszystkie inne środki.

Taka sytuacja miała miejsce kilka lat przed upadkiem Tahuantinsuyu (i prawdopodobnie pomogła, podobnie jak zaraza i wojna domowa, Hiszpanom). Otóż przez kilka sezonów z rzędu efekt El Niño Inkaskie imperium budowano w taki sposób, żeby jego części były zależne od centralnej administracji – wszystkie plony zbierano w tambo, centrach magazynowo-spedycyjnych i zgodnie z najlepszą socjalistyczną tradycją dopiero rozdawano ludności. W latach dobrobytu system działał bez zarzutu, sezon gorszy był też w stanie przetrzymać dzięki zgromadzonym zapasom. Drugi pewnie też. Ale trzeci? I następne? W kraju zapanował głód.

Żadne ofiary, modlitwy nie skutkowały – podjęto więc dramatyczną decyzję: sprawa jest poważna, więc i ofiara musi być odpowiednia. Ludzka. Taka procedura zwała się Capacocha – Qhapaq hucha, królewski grzech.

I prawdopodobnie nie mogła to być zwykła osoba z ludu. Trzeba było wybrać szlachciankę. W Tahuantinsuyu istniały specjalne instytucje dla cór szlachetnych rodów. Zwały się Klasztorami Dziewic Słońca – pobyt tam był dla dziewczęcia i jego rodziny nobilitujący, panny te miały zapewniony byt i bezpieczeństwo, przeznaczone też były wyłącznie dla panującego Inki, który jako Syn Słońca traktowany był jako boski potomek. Spośród owych kobiet często rekrutowały się królewskie konkubiny, a choćby małżonki władcy i matki królewskich synów. Inkaskie mniszki zajmowały się także wykonywaniem tkanin dla dworu władcy i co ważniejszych świątyń.

Czy przeznaczona na ofiarę dziewczynka mogła być Dziewicą Słońca? Nie wiem. Na pewno była zadbana i dobrze odżywiona – bogom nie lza składać byle kogo, zwłaszcza jeżeli ważyły się losy całego kraju. Ubrano ją w bogate szaty, wyprowadzono na jeden z pokrytych lodem wulkanów podle dzisiejszej Arequipy, Ampato, odurzono chichą i liśćmi koki i zabito. Możliwe, iż choćby nie wiedziała, iż umiera. Następnie ciało złożono w lodowcu na wysokości jakichś 6300 metrów – i dopiero kiedy lód zaczął się cofać, po wielu latach, dziewczynka pojawiła się ponownie po ponad 500 latach – zachowana w idealnym stanie.

Pech chciał, iż kawałek ciała rozmroził się szybciej, i zaczął się rozkładać, ale w porę zwłoki znaleziono, nazwano Juanitą i zamknięto w oszklonej gablocie w odpowiednio niskiej temperaturze – jest to jedna z niewielu lodowych mumii na Świecie. W pomieszczeniu gdzie dziś spoczywa nie wolno robić zdjęć – Juanitę można za to obejrzeć w Internetach. No, albo na żywo, w przepięknej Arequipie.

Czy bogowie zostali przebłagani? Widocznie – skoro datę śmierci Juanity ocenia się na lata 1440-80, a hiszpański podbój zaczął się w roku 1532, to władza Inków przetrwała.