Materace przeciwodleżynowe to specjalny rodzaj podłoża medycznego przeznaczonego dla osób długotrwale unieruchomionych, u których istnieje ryzyko powstawania odleżyn. Odleżyny (rany naciskowe) mogą rozwinąć się bardzo gwałtownie – jeżeli nie zastosuje się profilaktyki, już w ciągu 2–3 dni ciągłego leżenia mogą pojawić się pierwsze zmiany na skórze pacjenta. Zadaniem materaca przeciwodleżynowego jest zminimalizowanie tego ryzyka poprzez odpowiednią konstrukcję zmniejszającą nacisk ciała na podłoże i poprawiającą ukrwienie tkanek. W efekcie materac taki zwiększa komfort leżenia chorego i pomaga uniknąć poważnych konsekwencji zdrowotnych unieruchomienia.
Co to jest materac przeciwodleżynowy?
Materac przeciwodleżynowy to rodzaj materaca terapeutycznego zaprojektowany z myślą o profilaktyce oraz leczeniu odleżyn u pacjentów obłożnie chorych. Cechą wyróżniającą taki materac jest jego działanie polegające na zmniejszaniu i cyklicznej zmianie punktów nacisku na ciało chorego, co stymuluje krążenie krwi w miejscach narażonych na ucisk. Dzięki temu tkanki są lepiej dotlenione, a ryzyko powstawania odleżyn znacznie się obniża. Materace przeciwodleżynowe występują w różnych formach – od prostych pianek po zaawansowane systemy pneumatyczne – jednak każdy z nich ma na celu ochronę skóry i głębiej położonych tkanek przed długotrwałym uciskiem.
Zastosowanie materacy przeciwodleżynowych
Materace przeciwodleżynowe znajdują zastosowanie przede wszystkim u osób przewlekle leżących, niezdolnych do samodzielnej zmiany pozycji ciała. Stosuje się je u pacjentów unieruchomionych z powodu choroby, urazu lub podeszłego wieku – wszędzie tam, gdzie istnieje duże ryzyko rozwoju odleżyn. Materac przeciwodleżynowy powinien być wprowadzony profilaktycznie, od razu gdy wiadomo, iż chory będzie musiał długo przebywać w łóżku, ponieważ już po kilku godzinach ciągłego ucisku mogą pojawić się pierwsze zmiany na skórze. Tego typu materace służą zarówno zapobieganiu powstawania nowych odleżyn, jak i wspomaganiu leczenia już istniejących ran – odciążając chore miejsca przyspieszają gojenie i zmniejszają ból. W praktyce oznacza to, iż materac przeciwodleżynowy jest nieodzownym elementem opieki długoterminowej nad pacjentem unieruchomionym.
Rodzaje materacy przeciwodleżynowych
Źródło: https://promedyczny.pl/category/materace-przeciwodlezynowe
Materace przeciwodleżynowe dzielą się na kilka typów ze względu na swoją budowę i sposób działania. Wyróżnia się dwa główne rodzaje: materace statyczne (stałociśnieniowe) oraz materace dynamiczne (zmiennociśnieniowe). Modele statyczne wykonane są z materiałów takich jak pianka czy żel i pasywnie rozkładają ciężar ciała na większej powierzchni. Z kolei materace dynamiczne (pneumatyczne) wykorzystują pompę powietrza do naprzemiennego zmieniania punktów podparcia ciała, zapewniając regularne odciążanie skóry i poprawę mikrokrążenia. Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze rodzaje materacy przeciwodleżynowych dostępnych na rynku, wraz z ich charakterystyką i zastosowaniem.
Materace statyczne (piankowe i inne)
Materace statyczne to modele nieposiadające mechanizmu zmiennego ciśnienia – zaliczamy do nich m.in. materace piankowe (poliuretanowe), gąbkowe o strukturze gofrowej, a także mniej popularne materace żelowe czy wypełnione granulatem styropianowym. Ich działanie polega na równomiernym podparciu ciała i zwiększeniu powierzchni kontaktu, co redukuje jednostkowy nacisk na wrażliwe miejsca. Trzeba jednak podkreślić, iż proste materace piankowe zapewniają ograniczoną skuteczność przeciwodleżynową – jedynie w niewielkim stopniu zapobiegają odleżynom poprzez rozłożenie nacisku. Są one w tej chwili rekomendowane głównie pacjentom, którzy spędzają w łóżku tylko część dnia i potrafią samodzielnie zmieniać pozycję lub wstawać na krótkie okresy. Zaletą materacy statycznych jest natomiast ich prostota, bezawaryjność i brak potrzeby zasilania. Przykładowo, materac piankowy typu gofr (z powierzchnią ponacinaną w kwadraty) jest tani, nie wymaga pompki oraz jest łatwy w utrzymaniu czystości – bywa stosowany w placówkach medycznych ze względu na zmywalny, paroprzepuszczalny pokrowiec ułatwiający dezynfekcję. Należy jednak pamiętać, iż tradycyjne materace gąbkowe zostały w dużej mierze wyparte przez nowocześniejsze modele dynamiczne, które cechują się dużo wyższą skutecznością w profilaktyce odleżyn.
Materace zmiennociśnieniowe bąbelkowe
Przykład materaca przeciwodleżynowego bąbelkowego z komorami powietrznymi.Materac bąbelkowy (inaczej materac bąbelkowy zmiennociśnieniowy) zbudowany jest z wielu połączonych ze sobą komór powietrznych, które układają się w charakterystyczny wzór przypominający bąbelki. Do materaca dołączona jest niewielka pompka (sprężarka) okresowo wypełniająca komory powietrzem i zmieniająca tym samym punkty podparcia ciała w regularnych cyklach. Taka konstrukcja zapewnia delikatny masaż tkanek i poprawia ich ukrwienie. Materace bąbelkowe zalecane są przede wszystkim do profilaktyki odleżyn u chorych, którzy nie mają jeszcze odleżyn i których stan pozwala na okazjonalne poruszanie się lub zmianę pozycji w łóżku. Dzięki temu, iż pacjent co jakiś czas może usiąść lub wstać (np. na posiłek czy toaletę), materac bąbelkowy zapewnia wystarczające odciążenie skóry. Ten typ materaca sprawdza się także we wczesnym stadium odleżyn (I stopnia) – może wspomagać leczenie drobnych zaczerwienień i podrażnień skóry. Warto jednak zwrócić uwagę na ograniczenia: materace bąbelkowe mają zwykle mniejszą wytrzymałość obciążeniową, typowo do około 90–120 kg (w zależności od modelu). Dla pacjentów o większej masie ciała lub wymagających ciągłego leżenia często zaleca się już materace rurowe, które opisujemy poniżej. Zaletą materacy bąbelkowych jest natomiast ich niska cena oraz łatwość utrzymania czystości (powierzchnia z PCV jest dość prosta do umycia). Wadą pozostaje konieczność stałej pracy pompki (lekki szum urządzenia) oraz ryzyko mechanicznego uszkodzenia komór powietrznych przy długotrwałym użytkowaniu.
Materace zmiennociśnieniowe rurowe
Przykład materaca przeciwodleżynowego rurowego z podłużnymi komorami.Materac rurowy (zmiennociśnieniowy materac rurowo-sekcyjny) zbudowany jest z szeregu równoległych komór powietrznych w kształcie podłużnych rur ułożonych poprzecznie na całej długości materaca. Podobnie jak materac bąbelkowy, wymaga on podłączenia elektrycznej pompy, która na przemian pompuje i upuszcza powietrze w kolejnych sekcjach materaca, powodując cykliczną zmianę punktów nacisku na ciało pacjenta. Materac rurowy ma jednak bardziej wytrzymałą konstrukcję – typowe modele wytrzymują obciążenie choćby do ok. 140 kg, a same komory są grubsze i ułożone w sposób zapewniający lepszą stabilizację. Tego typu materace rekomendowane są osobom całkowicie unieruchomionym, których stan jest ciężki, a także pacjentom, u których występują już odleżyny (nawet w zaawansowanym stopniu). Materace rurowe skutecznie pełnią zarówno funkcję profilaktyczną, jak i terapeutyczną – zaleca się je w opiece nad chorymi z odleżynami sięgającymi choćby III–IV stopnia zaawansowania. Ich przewagą nad materacami bąbelkowymi jest większa efektywność w odciążaniu ciała oraz dodatkowe funkcje: w niektórych modelach można np. odłączyć wybrane sekcje (rury) materaca, co jest bardzo przydatne, gdy pacjent ma już istniejącą ranę odleżynową. Usunięcie pojedynczej komory znajdującej się bezpośrednio pod odleżyną pozwala całkowicie wyeliminować ucisk na chorobowo zmienione miejsce, co przyspiesza gojenie i zmniejsza ból. Oczywiście, materace rurowe są droższe od bąbelkowych i również wymagają ciągłej pracy pompy elektrycznej. Niemniej jednak uznaje się je za najskuteczniejsze materace przeciwodleżynowe, szczególnie w opiece długoterminowej nad ciężko chorymi.
Jak wybrać materac przeciwodleżynowy?
Wybór odpowiedniego materaca przeciwodleżynowego powinien być podyktowany indywidualnymi potrzebami pacjenta. Należy wziąć pod uwagę przede wszystkim stan zdrowia chorego, czas trwania unieruchomienia oraz stopień zagrożenia odleżynami. Inny materac sprawdzi się przy krótkotrwałej rekonwalescencji, a inny przy opiece nad osobą przewlekle leżącą.
Jeżeli unieruchomienie pacjenta ma być krótkoterminowe (np. kilka tygodni po operacji czy złamaniu) i chory zachowuje częściową mobilność, wówczas zwykle wystarcza prosty materac statyczny. W takiej sytuacji często polecany jest piankowy materac przeciwodleżynowy o konstrukcji gofrowej, który zapewnia podstawową ochronę przed odleżynami dzięki rozłożeniu nacisku i umożliwieniu przepływu powietrza przy skórze. Tego typu materace są relatywnie niedrogie i łatwe w użyciu, a przy opiece krótkoterminowej spełniają swoją rolę.
Inaczej wygląda sytuacja, gdy mamy do czynienia z opieką długoterminową nad osobą całkowicie niesprawną lub z dużym ryzykiem odleżyn. Dla pacjentów przewlekle leżących (np. po udarze mózgu z paraliżem, z uszkodzeniem rdzenia kręgowego czy w stanie wegetatywnym) zaleca się zainwestowanie w bardziej zaawansowany materac zmiennociśnieniowy. Wybór między materacem bąbelkowym a rurowym zależy od stanu chorego: jeżeli odleżyny nie występują (profilaktyka) lub są minimalne, można rozważyć model bąbelkowy, pamiętając jednak o jego ograniczeniach (mniejsza skuteczność przy dużej wadze pacjenta, mniejsza trwałość). Natomiast gdy pacjent ma już odleżyny lub rokowania wskazują na konieczność długotrwałego leżenia, lepszym wyborem będzie materac rurowy o wyższej efektywności terapeutycznej. Materace rurowe zapewniają lepszą ochronę i komfort w dłuższym okresie, co ma znaczenie zarówno dla pacjenta, jak i opiekunów. Warto również uwzględnić masę ciała chorego – w przypadku pacjentów otyłych tańszy materac bąbelkowy może nie sprostać zadaniu (ze względu na limit wagowy), więc konieczny będzie model o zwiększonej wytrzymałości (np. rurowy lub specjalistyczny materac piankowy wysokiej gęstości).
Specjalista ze sklepu medycznego i rehabilitacyjnego Promedyczny.pl radzi:“Przy doborze materaca przeciwodleżynowego zawsze uwzględniamy dwie podstawowe kwestie – przewidywany czas unieruchomienia pacjenta oraz stopień jego samodzielności. Do krótkotrwałej opieki często wystarczy prostszy model piankowy lub materac bąbelkowy, zwłaszcza gdy chory jest w stanie na chwilę usiąść lub zmienić pozycję. jeżeli jednak wiemy, iż pacjent będzie leżał przez długi czas bez możliwości ruchu, warto postawić na materac rurowy zmiennociśnieniowy. Taki materac, choć droższy, zapewni skuteczniejszą profilaktykę odleżyn i większą trwałość – co w dłuższej perspektywie oznacza większy komfort dla pacjenta i mniejsze koszty wymiany sprzętu.”
Cena materacy przeciwodleżynowych
Zakup materaca przeciwodleżynowego to często niemały wydatek, ale na szczęście na rynku dostępne są produkty w bardzo szerokim przedziale cenowym. Cena zależy od typu materaca, zastosowanych technologii oraz marki. Najprostsze dmuchane materace bąbelkowe produkcji chińskiej można kupić już za około 100–200 zł, podczas gdy najbardziej zaawansowane, profesjonalne systemy rurowe kosztują choćby kilka do kilkunastu tysięcy złotych. Tak duża rozpiętość cen wynika z jakości materiałów, trwałości urządzenia oraz skuteczności w zapobieganiu odleżynom – regułą jest, iż droższe materace oferują bardziej efektywną ochronę i lepszy komfort użytkowania.
Dla większości opiekunów i pacjentów optymalnym wyborem jest materac ze średniej półki cenowej, łączący dobrą skuteczność z przystępną ceną. Specjaliści wskazują, iż rozsądnym minimum jest markowy materac zmiennociśnieniowy rurowy w cenie ok. 400–600 zł, który zapewni już wysoki standard profilaktyki. Taki materac będzie znacznie trwalszy i skuteczniejszy od najtańszych modeli bąbelkowych, a jednocześnie jego koszt nie jest tak wysoki jak w przypadku sprzętu szpitalnego klasy premium. Oczywiście, przy ograniczonym budżecie lepszy jakikolwiek materac przeciwodleżynowy niż żaden – choćby niedroga pianka czy najprostszy materacyk dmuchany mogą zrobić dużą różnicę w komforcie chorego. Warto jednak traktować zakup materaca przeciwodleżynowego jako inwestycję w zdrowie pacjenta – lepszy materac to mniejsze ryzyko powikłań i wydatków na leczenie odleżyn w przyszłości.
Refundacja i dofinansowanie zakupu materaca
W Polsce pacjenci mogą skorzystać z dofinansowania zakupu materaca przeciwodleżynowego w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) oraz innych instytucji pomocowych. Lekarz (np. rodzinny, rehabilitacji medycznej, neurolog czy ortopeda) może wypisać zlecenie na zaopatrzenie w materac przeciwodleżynowy – sprzęt ten figuruje w wykazie NFZ pod kodem P.117. Uprawnieni do otrzymania refundacji są m.in. pacjenci z uszkodzeniem rdzenia kręgowego (porażenie, niedowład) oraz osoby, które z powodu choroby muszą stale przebywać w łóżku. Refundacja z NFZ przysługuje takiej osobie raz na 3 lata. Fundusz pokrywa do 70% ceny materaca, maksymalnie do kwoty 400 zł – oznacza to, iż jeżeli wybierzemy materac mieszczący się w limicie 400 zł, chory zapłaci tylko 30% jego ceny (ok. 120 zł). o ile zdecydujemy się na droższy model, NFZ przez cały czas dopłaci kwotę 280 zł (70% z 400 zł), natomiast różnicę powyżej 400 zł pacjent pokrywa z własnych środków.
Warto wiedzieć, iż istnieją także inne formy dofinansowania. Po zakupie materaca (lub innego sprzętu rehabilitacyjnego) można ubiegać się o częściowy zwrot kosztów w instytucjach takich jak Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (PCPR), Miejski/Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej (MOPS) czy Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Takie dofinansowanie jest zwykle uzależnione od spełnienia określonych warunków – przede wszystkim kryterium dochodowego oraz posiadania aktualnego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. jeżeli opiekujemy się osobą przewlekle chorą, warto zasięgnąć informacji w lokalnym PCPR lub MOPS o dostępnych programach pomocy finansowej na zakup materaca przeciwodleżynowego i innych niezbędnych środków ortopedycznych.
Jak używać materaca przeciwodleżynowego?
Bardzo istotne jest prawidłowe korzystanie z materaca przeciwodleżynowego, aby zapewnić jego maksymalną skuteczność w profilaktyce odleżyn oraz wydłużyć żywotność sprzętu. Oto kilka praktycznych wskazówek dotyczących codziennego użytkowania takiego materaca:
-
Stosuj prześcieradło i minimalne podkłady: Na materac przeciwodleżynowy zawsze kładź zwykłe, cienkie prześcieradło. jeżeli to konieczne, można użyć również cienkiego podkładu chłonnego, jednak unikaj grubych warstw pościeli czy dodatkowych materacy nawierzchniowych. Nadmierna liczba warstw materiału między pacjentem a materacem utrudnia prawidłową wentylację i osłabia terapeutyczne działanie materaca zmiennociśnieniowego. Producent zwykle zaleca konkretne pokrycie – warto sprawdzić instrukcję i się do niej stosować.
-
Utrzymuj optymalne ciśnienie: jeżeli korzystasz z materaca zmiennociśnieniowego, zadbaj o adekwatne ustawienie ciśnienia pompy. Powinno być ono najniższe możliwe, przy którym pacjent nie zapada się zbyt głęboko – materac ma unieść ciało chorego na tyle, by nie dotykał on podłoża (zaleca się, by po włożeniu dłoni pod materac nad pośladkami pacjenta wyczuwać wyraźny dystans grubości dłoni). Gdy chory siada na łóżku lub podczas wykonywania czynności higienicznych, ciśnienie można na chwilę zwiększyć, aby ustabilizować powierzchnię materaca.
-
Nie wyłączaj pompy podczas leżenia: Materace przeciwodleżynowe dynamiczne są zaprojektowane do ciągłej pracy – pompa powietrza musi działać 24 godziny na dobę, jeżeli pacjent stale leży na materacu. Nie obawiaj się o zużycie sprzętu – sprężarki w dobrych materacach są przystosowane do nieprzerwanej pracy i same regulują cykle pompowania (zwykle 10–20 minutowe). Wyłączanie materaca na noc czy na dłuższy czas mogłoby zniweczyć efekt terapeutyczny, dlatego utrzymuj jego pracę zgodnie z zaleceniami.
-
Dbaj o higienę materaca: Regularnie czyść materac i jego pokrowiec zgodnie z instrukcją producenta. Większość materacy przeciwodleżynowych wykonana jest z materiałów łatwych do utrzymania w czystości i bezpiecznych dla skóry (np. tworzywo PVC, nylon, specjalne powłoki paroprzepuszczalne). Czyszczenie materaca (przecieranie powierzchni środkiem dezynfekującym, pranie pokrowca, itp.) pomaga zapobiegać namnażaniu się bakterii i utrzymać optymalną higienę otoczenia pacjenta. Upewnij się, iż materac jest dobrze osuszony przed ponownym użyciem, aby uniknąć zawilgocenia skóry chorego.
-
Kontynuuj opiekę pielęgnacyjną: Pamiętaj, iż choćby najlepszy materac przeciwodleżynowy nie zastąpi regularnej pielęgnacji pacjenta. W dalszym ciągu należy zmieniać pozycję chorego co kilka godzin, o ile jest to możliwe, oraz kontrolować stan jego skóry. Materac znacząco zmniejsza nacisk i odciąża opiekunów, ale nie zwalnia całkowicie z obowiązku czujności. Równie ważna jest codzienna toaleta, utrzymywanie skóry w suchości oraz stosowanie środków pielęgnacyjnych (np. kremów z dodatkiem urea nawilżających skórę) – wszystko to w połączeniu z materacem przeciwodleżynowym daje najlepsze efekty w profilaktyce odleżyn.
Na zakończenie warto podkreślić, iż odpowiednio dobrany materac przeciwodleżynowy to często podstawa skutecznej opieki długoterminowej. Zapewnia on nie tylko ochronę przed bolesnymi i trudno gojącymi się ranami, ale także poprawia komfort życia pacjenta oraz ułatwia pracę opiekunom. Decydując o zakupie, należy wziąć pod uwagę indywidualną sytuację chorego – w razie wątpliwości zawsze można zasięgnąć porady specjalistów (np. w sklepie medycznym) co do najlepszego rozwiązania. Dzięki połączeniu nowoczesnego sprzętu, takiego jak materace przeciwodleżynowe, z adekwatną opieką pielęgnacyjną, mamy realną szansę wygrać walkę z odleżynami i zapewnić choremu godne warunki powrotu do zdrowia.
