Limba jest wspaniałym drzewem górskim i charakterystycznym elementem krajobrazu tatrzańskiego. To jeden z gatunków sosny, który naturalnie występuje tylko w Tatrach. Od pozostałych krajowych sosen limba różni się tym, iż jej igły wyrastają po 5 w pęczku i mają 7-8 cm długości.
Wygląd limby
Wyniosłe, okazałe drzewo iglaste, obok sosny zwyczajnej i kosodrzewiny jeden z gatunków sosny rosnących w Tatrach. Niekiedy mylona z sosną czarną, czyli austriacką, obcym gatunkiem sadzonym w różnych miejscach, np. na Nosalu.
Limba w Tatrach osiąga wysokość przeciętnie kilkunastu metrów. Pień ma silny, zakorzenia się bardzo mocno. Kora początkowo gładka później coraz bardziej szorstka i łuszcząca się, na starość brunatnawa.
Korona zwykle ugałęzia się od samego dołu z tępym wierzchołkiem, za pomocą którego łatwo ją rozpoznać wśród spiczastych wierzchołków świerków. Korona u starych drzew w szczególności samotnie rosnących wydaje się nieco nieregularna.
Drzewo ma charakterystyczne fioletowe, owalne szyszki o dużych nasionach pozbawionych skrzydełek chowanych w środku. Szyszki limba obradza późno, następuje to w wieku ok. 60 lat i tylko co 8-10 lat. Są one niewielkie, 5-8 cm długości, dokładnie zamknięte, z początku zielone i pokryte silnym nalotem, z czasem brunatnieją i opadają w całości, a wreszcie rozpadają się na poszczególne łuski.
Nasiona są zjadane przez różne tatrzańskie zwierzęta, jest łakomym kąskiem dla dzięciołów, krzyżodziobów i orzechówek, oraz dla gryzoni jak np. wiewiórki.
Siedlisko i występowanie
Limba preferuje kwaśne, próchnicze gleby kamieniste w rejonach zimnych, o kontynentalnym klimacie. Potrzebuje dużo światła. Szerzej rozpowszechniona w rejonach górskich. W Polsce piękne okazy rosnące dziko oglądać można tylko w Tatrach, na całej długości ich łańcucha od Tatr Bielskich po grupę Siwego Wierchu.
Rośnie samotnie lub w skupiskach, tam, gdzie świerk maleje i rozpoczynają się zarośla kosodrzewiny, głównie przy górnej granicy lasu między 1300 a 1600 m. Po słowackiej stronie Tatr piękne egzemplarze rosną nieopodal Popradzkiego Stawu i nad nim, w dolinach Mięguszowieckiej, w Furkotnej i Młynickiej, Koprowej, Jałowieckiej. W Tatrach Polskich limby rosną w okolicach Morskiego Oka, na Żabiem, Dolinie Waksmundzkiej, Dolinie Roztoki, Suchej Kasprowej, a najbliżej Zakopanego w Dolinie Białego ponad Ścieżką nad Reglami.
Limby lepiej i liczniej rosną na zboczach w wystawie północno-zachodniej niż południowej i wschodniej. Najwyższe stanowisko limby jest na Wołoszynie, rośnie ona na wysokości 2020 m, a najniższe na Ptasiowych Turniach nieopodal Zdziaru 945 m.
Uwagi ogólne
W warunkach naturalnych kwitnie po raz pierwszy w wieku ok. 60-70 lat w okresie od czerwca do lipca. Najszybciej rośnie w wieku 150-220 lat, w wieku 400 lat przestaje rosnąć. Limba jest drzewem długowiecznym, rosnące w tej chwili egzemplarze w Tatrach przeważnie żyją kilka ponad 300 lat. W Alpach bywa, iż zdrowe i silne egzemplarze dożywają sędziwego wieku 800 lat, istnieją także okazy, którym przypisuje się wiek 1200 lat.
Jest to niezwykle odporne drzewo na mróz i silne podmuchy wiatru. Ochrania słabiej zakorzeniające się świerki przed podmuchami wiatrów halnych i stabilizuje zbocza, zmniejszając niebezpieczeństwo lawin i usuwisk. Dzięki temu chroni przed zniszczeniem niżej rosnące bory świerkowe. Wyróżnia się również dużą odpornością na wyładowania elektryczne. Po uderzeniu pioruna w limbę jego iskra elektryczna przebiega pomiędzy korą a drewnem, takie „porażone” drzewa żyją i dalej się rozwijają. Limba charakteryzuje także duża odporność przeciw szkodnikom owadzim.
Jak rozsiewana jest limba?
Nasiona limby stanowią łakomy kąsek dla różnych zwierząt, dlatego liczne gryzonie i ptaki żywią się nasionami tego drzewa. Z tatrzańskich ptaków na szczególne wyróżnienie zasługuje orzechówka. To spory czekoladowo-brązowy ptak z biało nakrapianymi piórkami i dużym dziobem, którym rozłupuje szyszki.
Ptak potrafi odłamać z gałęzi całą szyszkę, odlatuje ze zdobyczą gdzieś wysoko na strome skały i tam rozłupuje ją, zjadając smaczne orzeszki. Część nasion pozostaje w szczelinach skalnych, kiełkuje i daje początek nowym drzewom. Dlatego limby często rosną na niedostępnych urwiskach.
Często też nasion nie zjada od razu, robiąc z nich zapasy i zagrzebując je w różnych miejscach po kilka sztuk. Sporo z nich później nie odnajduje i dzięki temu przyczynia się do rozsiewania limby.
Orzechówka potrafi również przenosić całe szyszki z jednej doliny do drugiej. Ptaki w Tatrach zamieszkują popularne rejony turystyczne i gwałtownie uczą się, iż łatwiej zbierać pozostawione przez turystów resztki jedzenia, niż wydłubywać nasiona z szyszek. Szczególnie jest to widoczne w okolicach Morskiego Oka, orzechówki często wręcz porywają pokarm z talerzy. Właśnie dla tego niezwykle ważne jest, aby nie zostawiać w górach pozostałości z jedzenia oraz nie dokarmiać żadnych zwierząt. Inaczej orzechówki mogą porzucić swoje najdawniejsze zwyczaje i przestać rozsiewać nasiona limby.
Limba w Tatrach
Drzewo to od dawna budziło zainteresowanie okolicznych mieszkańców. Poszukiwaczom drewna najwyższej jakości nie przeszkadzało, iż najbardziej okazałe i dorodne sztuki limby rosły wysoko, na granicy lasu i kosodrzewiny. Dużą liczbę limb wycięto w Tatrach na potrzeby górnicze.
Początkowo jasne, złotawej barwy, a później silnie ciemniejące drewno limbowe ma dużą wartość w stolarstwie. Niegdyś z drewna limbowego wyrabiono skrzynie na ubrania, ponieważ zapach odstraszał mole. Meble wykonane z drewna pozyskanego z limby były uważne za najtrwalsze i najbardziej eleganckie. Dawniej również, iż świeżych pędów limby wytwarzano po południowej stronie Tatr lekarstwo na wszelkie dolegliwości pod nazwą balsamus carpathicus.
Nadmierny wyrąb drzewa spowodował, iż w połowie XIX wieku limba stała się rzadka, a jej istnienie w Tatrach było poważnie zagrożone. Najstarsze próby ochrony tatrzańskiej flory zmierzały m.in. do zachowania limby w granicach jej naturalnego występowania i zasięgu. w tej chwili leśnicy dążą do stałego zwiększenia jej udziału w drzewostanie tatrzańskich lasów.
Od nazwy limby powstały niektóre miejsca w Tatrach, np. Limbowe w Dolinie Jaworzynce. Z nowszych nazw w nazewnictwie tatrzańskim można wymienić oznaczenia punktów orientacyjnych np. Limbowe Przełączki w Dolinie Żabich Stawów Białczańskich, które nazywano tak ze względu na piękne okazy limb rosnących u ich podnóża.
