Kuraki to najczęściej ptaki masywne, o krępym tułowiu i niewielkiej głowie. Gniazda zakładają przeważnie na ziemi, gdzie również głównie żyją. Na terenie Tatr stale występują i rozmnażają się tylko trzy gatunki kuraków leśnych. Poniżej krótka charakterystyka tych ptaków.
Jarząbek
(Tetrastes bonasia)
Należy do najmniejszych kuraków leśnych w Tatrach. Jest gatunkiem dosyć charakterystycznym, nieco większym od kuropatwy, ale znacznie mniejszy od cietrzewia.
Ptak ma maskujące upierzeni, nawiązujące do gry świateł i cieni na wysokości runa leśnego, co daje świetny kamuflaż. Upierzenie ma pstre w brązowe i szare plamy. Samiec ma na głowie niewielki czubek i dużą czarną plamę na gardle, koniec ogona z czarną poprzeczną pręga.
U jarząbka występuje niewielki dymorfizm płciowy, samica jest nieznacznie mniejsza. Rozpoznać samice można po podgardle, gdzie u samca jest czarne z białym obrzeżem, a u samicy brązowe i biało-czarne kropkowane.
Te najmniejsze z kuraków tatrzańskich ważą tylko 0,3-0,4 kg, ich długość wynosi 34-40 cm, a rozpiętość skrzydeł 48-56 cm.
Siedlisko
Jak większość kuraków jarząbek to ptak osiadły, czyli przebywający cały rok na obszarze gniazdowania. Jest ptakiem leśny, żyje wyłącznie pośród gąszczu drzew i krzewów, w starych lasach mieszanych lub borach o charakterze pierwotnym. Jarząbek jest gatunkiem bardzo terytorialnym, jego areał wynosi 10-30 ha, i uzależniony jest od rodzaju siedliska i pory roku. Są to ptaki uważane za monogamiczne, czyli takie, które żyją w dobranych parach. Dlatego kogut jarząbka nie ma potrzeby starać się o względy największej liczby kur ani pokonywać konkurentów.
Jarząbek żywi się jagodami leśnymi, roślinami, liśćmi, pędami, owocami, nasionami, liśćmi roślin zielnych i drzew. W okresie karmienia młodych także owadami i drobnymi mięczakami. W zimie prawie wyłącznie żywią się pączkami kwiatowymi i liściowymi drzew i krzewów liściastych.
Tokowanie
W wiosennych miesiącach jak kwiecień i maj realizowane są toki, na gałęzi lub ziemi. Po obyciu toków ptak gniazdo zakłada przeważnie na ziemi pod wykrotem lub nawisem z gałęzi. Samica znosi od 7 do 14 jaj o kolorze jasnożółtym, brunatnymi plamkami, ich wysiadywanie trwa 24-25 dni. Małe pisklęta jarząbka od momentu wyklucia rwą się do życia. Już po kilku godzinach poruszają się zręcznie, a gdy są zagrożone, sprawnie potrafią się schować, w czym bardzo pomaga ochronne upierzenie. Pisklęta są wodzone przez matkę ok. 3,5 miesiąca.
Jarząbki w Tatrach
Na terenie Tatr jarząbek najczęściej występuje na obszarach drzewostanu po klęskowych, na skrajach zarastających polan oraz pastwisk. Na obszarze TPN można go spotkać od pięter reglowych po piętro subalpejskie. Tatrzańskie jarząbki żyją w lasach iglastych, ale zdarza się, iż przebywają w lasach mieszanych. Najchętniej są to w miejsca z bogatym podszyciem, domieszką gatunków liściastych gdzie można je spotkać przez cały rok. Liczebność jego populacji w Parku szacuje się na ok. 150 terytoriów. Jarząbek ze względu na dużą płochliwość jest trudny w obserwacji.
Głuszec
(Tetrao urogallus)
To największy ptak z rzędu grzebiących w Europie, wielkości średniego indyka. Należy do największego ptaka z rodziny kuraków zamieszkałych w rozległych lasach iglastych Tatr.
Samiec o czarno-brunatno-popielatym upierzeniu, z daleka cały czarny z bliska widać więcej szczegółów upierzenia. Ma białe plamy na zgięciach skrzydeł oraz kilka białych plamek na dolnej części brzucha, kuprze i podogoniu. Metalicznie zielonawą dolną część gardzieli. Dziób masywny, lekko zakrzywiony, w jego dolnej części przy jego nasadzie wydłużone pióra tworzą rodzaj brody.
Nad okiem znajduje się czerwona naga skóra, nabrzmiewająca w okresie godowym. Nogi są obrośnięte piórami. Charakterystyczny elementem wyglądzie głuszca jest duży, półokrągło wachlarzowaty ogon. Samica głuszca, czyli kura albo głuszka jest dużo mniejsza od samca. Ma ubarwienie brązowe z ciemno prążkowanym misternym wzorem na szyi, grzbiecie i brzuchu, bardzo podobna do kury cietrzewia, ale większa. Barwy ochronne upierzenia kury idealne dopasowują się do otoczenia, co jest szczególnie ważne w okresie lęgowym. Rozmiar samca to: długość ciała ok. 100 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 130 cm, waga ok. 6,5 kg samice są znacznie mniejsze.
Siedlisko
Głuszec jest gatunkiem leśnym i w przeciwieństwie do cietrzewia unika terenów otwartych, zamieszkuje większe leśne przestrzenie. Preferuje wilgotne siedliska starych borów świerkowych, chętnie żyje na terenach między starodrzewiem a młodnikiem lasu, gdzie gęsto rosną krzewinki borówki czarnej. Jest ptakiem płochliwym i ostrożnym, wymaga do egzystencji zupełnego spokoju i ciszy. Gnieździ się pod wykrotami leśnymi, pod starymi zmurszałymi pniakami. Zimę spędza w głębiach lasów reglowych, jest ptakiem osiadłym. W Tatrach głuszce występują w lasach reglowych po jego górną granice, a i czasem wyżej.
Głuszec żywi się jagodami, nasionami, pączkami drzew liściastych i iglastych, borówkami, owadami. W trakcie dnia ptaki głównie przebywają na ziemi, gdzie żerują, w nocy wzlatują na gałęzie drzew, gdzie czekają do świtu.
Tokowanie
Toki głuszców realizowane są od marca do maja, kogut zajmuje obszar ok. 20 ha. realizowane są w lesie lub na niedużych lukach śródleśnych. Koguty przylatują na miejsce toków, zasiadają wysoko wśród gałęzi drzew i przed świtem rozpoczynają swoją miłosną pieśń.
Po wschodzie słońca zlatują na ziemię, gdzie dalej intensywnie grają, a także walczą o kury. Samce wiosną wykonują pieśni godowe, składające się z czterech części: klapanie, trelowanie, ton główny (korkowanie) i szlifowanie. Podczas ostatniej, koguty, gdy odchylają głowę do tyłu, na chwilę głuchną — i stąd właśnie pochodzi ich nazwa.
Gniazdo przeważnie to niewielkie wgłębienie, rozgrzebane pazurami, wysłane trawą i pierzem. Pod koniec maja w gnieździe kura wysiaduje 5-10 jaj, opuszczając je tylko na krótko w najcieplejszej porze dnia, tak, aby jaja nie wystygły.
Głuszczce w Tatrach
Polowania na głuszce były w dawnych czasach wydarzeniem sportowym dla ważnych osobistości odwiedzających Tatry. Do spadku liczebności tych pięknych ptaków przyczynili się także myśliwi, dla których głuszce stanowiły wspaniałe trofeum. Prawdopodobnie dawniej ptak ten był bardziej liczny, w tej chwili w Tatrach głuszców jest niewiele. Populacja głuszca na tym terenie zagrożona jest przez wzmożony ruch turystyczny oraz rosnąca liczbę drapieżników. Ptak zaliczany jest do zagrożonych gatunków fauny.
Cietrzew
(Lyrurus trtrix)
Ptak wielkością przypominający kurę domową, długość ciała dorosłych kogutów wynosi 53-68 cm, a u kur 40-41 cm. Masa ciała samców waha się 1-2 kg, a samic 0,7-1 kg.
Gatunek bardzo charakterystyczny szczególnie kogut jest koloru czarnego, w okresie godowym z szafirowym połyskiem, podogonie i pasek wzdłuż skrzydła białawe, ogon ma wycięty w charakterystyczny kształt liry.
Ponad okiem czerwona gruba brew, która powiększa się w okresie godowym, silnie pęcznieje, tworząc nad oczami krwistego koloru wyniosłości nazywane koralami. Samica, cieciorka jest trochę mniejsza od samca, upierzenie ma brązowe z jaśniejszym kreskowaniem i prążkowaniem, ogon ma mniej wcięty.
Siedlisko
Cietrzew ma duże wymagania środowiskowe, zamieszkuje tereny zalesione, ale obfitujące w zręby i polany, potrzebne do tokowania. W Tatrach występuje w najwyższych partiach regla górnego i piętrze kosodrzewiny, w młodych i luźnych drzewostanach, unikają terenów leśnych o gęstej i zwartej strukturze drzewostanu. Lubią przebywać na niezbyt rozległych polankach w piętrze kosówki porośniętej zaroślami borówki, wrzosem oraz innymi krzewinkami. Ptak jest aktywny w dzień, tylko podczas toków zdarza się nocna aktywność samców. Znaczną część dnia spędzają na ziemi, to tutaj tokują, gniazdują i wychowują młode.
Cietrzewie żywią się owadami, nasionami, kwiatostanami, jagodami leśnymi i pączkami drzew liściastych. Zimą głównie zjadają pączki brzozy, modrzewia, olchy, buka oraz igły kosodrzewiny i świerków.
Tokowanie
W okresie wiosennym koguty zbierają się na tokowisku położonym w otwartym terenie, np. na łące. Słynne toki cietrzewi realizowane są przeważnie od końca marca do końca maja, czasem pojedynczo i w jesieni. W trakcie tokowania ptak wydaje charakterystyczne głosy tzw. granie, czuchotanie i syczenie. Pod pojęciem „czuszykanie”, zwane ze słownictwa myśliwskiego, kryją się dźwięki wydawane przez koguty cietrzewia podczas toków.
Pierwsze toki obywają się jeszcze przy grubej pokrywie śniegu. Kury podczas godów obserwują tokowisko z okolicznych drzew i krzewów, a po wschodzie słońca zlatują na ziemie i pozostają przy zalotnikach. Po odbyciu toków samice zakładaj gniazda w niewielkim dołku wygrzebanym w ziemi, wyścielone liśćmi, suchą trawą, piórami oraz mchem. Kura znosi 7-10 jaj żółtego koloru z nieregularnymi brązowymi plamkami. Wysiadywanie trwa 24-27 dni, po którym wykluwają się pisklęta.
Cietrzewie w Tatrach
Cietrzew na terenie Tatr zawsze budził zainteresowanie, był cennym ptakiem łownym. Od dawna polowano na te okazałe ptaki, a ich pióra z ogona stanowiły ważne trofeum. Głuszec jest ptakiem ginącym, a w Tatrach największe zagrożenie dla jego populacji stanowi narciarstwo poza trasowe. Rezerwat im. Stanisława Sokołowskiego w Dolinie Białego został utworzony przede wszystkim dla ochrony toków cietrzewi i głuszców.
