Księży Młyn w Łodzi – informacje i ciekawostki

plndesign.pl 6 miesięcy temu

Księży Młyn w Łodzi często nazywany był „miastem w mieście” i nie ma w tym stwierdzeniu za grosz przesady. Ta osada młyńska, wywodząca swoje korzenie jeszcze ze średniowiecza, stała się znana pod koniec XIX wieku. W tym czasie kupił ją jeden z największych łódzkich przemysłowców – Karol Scheibler – i przekształcił w imperium przemysłu bawełnianego.

Młyn miejscowego plebana

Księży Młyn to dawny zespół młynów na rzece Jasień – dopływie Neru. Jego historia zaczyna się już w 1428 roku, z którego pochodzą pierwsze zapisy o młynie proboszcza. Obok niego w okolicy funkcjonował też Młyn Wójtowski i Młyn Lamus. Na początku XIX wieku obszar został przejęty przez gminę z przeznaczeniem na działalność przemysłową.

Pierwsze manufaktury postawił na obszarze Księżego Młyna Krystian Wendisch, a jej właścicielami byli później Fryderyk Karol Moes i Teodor Krusche. W 1870 roku fabrykę strawił pożar, a cały teren został odkupiony przez Karola Wilhelma Scheiblera – największego przyszłego magnata przemysłowego Łodzi.

Początki imperium Scheiblera

Mający korzenie niemieckie Scheibler przybył do Łodzi w 1854 roku, a już rok później działała jego przędzalnia przy Wodnym Rynku (obecnie Plac Zwycięstwa). W kolejnych latach dobudowano do niej kolejne budynki fabryczne, magazyny, a także domy dla robotników. W 1855 powstał też dom mieszkalny fabrykanta, który dziesięć lat później przekształcony został w neorenesansowy pałacyk. Zespół przy Wodnym Rynku stanowił mniejszy pierwowzór założenia fabrycznego, które kilkanaście lat później powstało na Księżym Młynie.

Po zakupieniu terenów nad Jasieniem Karol Scheibler zaczął realizować na nich plan budowy największego centrum przemysłu bawełnianego w mieście. Pomiędzy obecnymi ulicami Tymienieckiego, Przędzalnianą, Fabryczną i Milionową w następnych latach powstawały kolejne budynki. Kompleks wzorowany był na przemysłowych osadach angielskich. Brukowane, prostopadłe drogi oddzielały od siebie poszczególne budynki o różnym przeznaczeniu. Całość była spójna architektonicznie i zaprojektowana w przemyślany sposób. Uważa się, iż zespół fabryczny na Księżym Młynie jest dziełem jednego z najbardziej znanych łódzkich architektów – Hilarego Majewskiego.

W miejscu dawnej osady młyńskiej pojawiły się nowoczesna jak na tamte czasy budynki przemysłowe. Największa była położona przy Tymienieckiego przędzalnia (1870-1879) mająca aż 207 metrów długości. Obok niej, w latach 1873-1879 powstały cztery magazyny, farbiarnia i wykończalnia. Dla pracujących w zakładach robotników zaprojektowano całe osiedle mieszkaniowe. Łącznie powstało na nim czterdzieści solidnych domów (tak zwanych famuł) zbudowanych przy ulicach Fabrycznej, Księży Młyn i Tymienieckiego.

Miasto w mieście

Księży Młyn z założenia miał stanowić samowystarczalną i kompletną enklawę, w której ludzie mieszkają, pracują i spędzają czas wolny. W 1878 powstała tu remiza straży pożarnej wraz z domami dla strażaków. Rok później zbudowano szkołę dla dzieci robotników przy ulicy Księży Młyn, a trzy lata po niej przy ulicy Milionowej otworzony został szpital fabryczny imienia Św. Anny. Do dyspozycji mieszkańców oddano także sklep (konsum).

Zgodnie z ówczesną modą, właściciele fabryk mieszkali niedaleko nich. Karol Scheibler dysponował już wcześniej wspomnianym pałacykiem, natomiast w latach 1875-1877 wybudował nowy, w którym zamieszkała jego najstarsza córka Matylda Zofia wraz z mężem Edwardem Herbstem. Rezydencje otoczone były ogrodami, z których jeden przekształcił się później w Park Źródliska.

Imperium Scheiblera rozwijało się z powodzeniem w kolejnych latach. Przemysłowiec kupował kolejne tereny, budując na nich fabryki, pałace, domy dla robotników i obiekty użyteczności publicznej. W szczytowym momencie rozwoju jego posiadłości miały powierzchnię ponad 500 hektarów i stanowiły 14% obszaru Łodzi. Łączna kubatura obiektów fabrycznych sięgała zaś miliona metrów sześciennych. Po pierwszej wojnie światowej powierzchnia zakładów jeszcze się rozrosła, a to dzięki fuzji z innym łódzkim magnatem przemysłowym. W listopadzie 1921 roku przedsiębiorstwo Karola Scheiblera połączyło się ze spółką Ludwika Grohmana tworząc największą firmę włókienniczą w Polsce – Zjednoczone Zakłady Włókiennicze K. Scheiblera i L. Grohmana SA w Łodzi.

Druga wojna światowa przyniosła upadek przemysłu i Księżego Młyna. Spadkobierców Karola Scheiblera pochłonęła wojenna zawierucha. Po wyzwoleniu przedsiębiorstwo zostało znacjonalizowane, a wspaniały kompleks Księżego Młyna popadł w zapomnienie na długi lata. Na szczęście wraz z upadkiem socjalizmu obszar ten przeżył drugą młodość. W budynkach pofabrycznych powstały luksusowe lofty, a pałace zamieniono w muzea. Dawne domy robotników, wyremontowane i przystosowane do współczesnych warunków, znów są zasiedlone. Księży Młyn przekształcił się w modną i tętniącą życiem luksusową dzielnicę mieszkaniowo-rozrywkową. Odnowione mury przypominają o dawnej świetności imperium Karola Scheiblera, a w licznych restauracjach każdego wieczora można spotkać zadowolonych mieszkańców tej unikatowej dzielnicy.

Księży Młyn – co warto zobaczyć?

W skład dzisiejszego Księżego Młyna wchodzi wiele wartych zobaczenia miejsc pełnych ciekawych budynków. Spacer w tym miejscu gwarantuje spotkania z ciekawą architekturą, sztuką i przyrodą. Poniżej przedstawiamy listę najciekawszych obiektów, które warto odwiedzić podczas wizyty na Księżym Młynie i jego najbliższych okolicach.

Pałac Karola Scheiblera (Muzeum Kinematografii)

Zaprojektowany przez Jana Karola Mertschinga pałac zbudowano w 1856 roku. W ciągu następnych lat kilkukrotnie go powiększano. Budynek zaprojektowano w stylu neorenesansowym, a wyposażenie wnętrz ma bardzo eklektyczny charakter. Scheiblerowie mieszkali w pałacu jeszcze w okresie drugiej wojny światowej, później trafiał w różne ręce. Od 1986 roku mieści się w nim Muzeum Kinematografii prezentujące eksponaty związane z historią kina i jego związkami z Łodzią. Wśród nich warto zwrócić uwagę na zabytkowy fotoplastikon, kolekcję plakatów filmowych czy wystawę poświęconą filmom dla dzieci.

Pałac Edwarda Herbsta (Muzeum Pałac Herbsta)

W przeciwległej części Księżego Młyna, blisko fabryki, położony jest pałac, który zbudowano dla zięcia Karola Scheiblera – Edwarda Herbsta i jego małżonki Matyldy Zofii. Neorenesansowy budynek zaprojektował Hilary Majewski, a zbudowano go w latach 1875-1877. Pałac był rezydencją dyrektora zakładów. Pełnił funkcję mieszkalną i reprezentacyjną, a potomkowie Herbstów mieszkali w nim do czasu drugiej wojny światowej. w tej chwili mieści się w nim Muzeum Pałac Herbsta prezentujące wnętrza ze schyłku XIX wieku oraz bogatą kolekcję malarstwa polskiego i europejskiego.

Beczki Grohmana

Beczki Grohmana są jednym z najbardziej charakterystycznych symboli industrialnej Łodzi. Tak naprawdę nie są beczkami, a fragmentami masywnych kolumn będących częścią bramy do fabryki Henryka Grohmana – kolejnego magnata przemysłu odzieżowego. Wejście do fabryki zbudowano w stylu neogotyckim z przypominającym średniowieczny zamek zwieńczeniem. Zaopatrzono je też ciekawe, kute z żelaza detale – w tym lampy. Z powodu swojego nietypowego kształtu beczki Grohmana stały się źródłem kilku miejskich legend. Według jednej znajdowały się w nich skrytki kryjące część majątku przemysłowców.

Muzeum Książki Artystycznej

Znajdująca się na ulicy Tymienieckiego 24 dawna willa Henryka Grohmana została zaadaptowana w 1993 roku na potrzeby Muzeum Książki Artystycznej. Celem placówki jest prezentacji książki jako dzieła sztuki, które nie tylko jest nośnikiem informacji, ale przedmiotem posiadającym walory artystyczne. Muzeum założył Janusz Tryzna, związany z niezależnym wydawnictwem „Correspondance des Arts”. Oprócz samego zbioru książek artystycznych w muzeum obejrzeć można również zabytkowe maszyny drukarskie, czerpaki do produkcji papieru, matryce i czcionki. Zbiór prezentowany jest w historycznych wnętrzach urządzonych w stylu Secesji Wiedeńskiej.

Palmiarnia

Na północnym skraju Księżego Młyna, w Parku Źródliska, położona jest łódzka Palmiarnia. Obiekt powstał jeszcze przed drugą wojną światową, a zaczątkiem kolekcji były okazy roślin egzotycznych ze zbiorów łódzkich fabrykantów. Kilka lat po zakończeniu wojny, w 1956 roku, placówka została udostępniona publiczności. Na początku XXI wieku Palmiarnia przeszła gruntowną rewitalizację. w tej chwili jest to jeden z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Polsce. W kilku oddzielnych pomieszczeniach znajduje się ponad 4,5 tysiąca okazów roślin z ponad 1100 odmian. Wśród nich ponad 130-letnie palmy, wawrzyny, bananowce i figowce. W oddzielnym pomieszczeniu znajduje się bogaty zbiór kaktusów.

Park Miliona Świateł

Najnowszą atrakcją Księżego Młyna jest organizowany w okresie jesienno-zimowym Park Miliona Świateł. Część Parku Źródliska zostaje w tym czasie wyposażona w tysiące interaktywnych dekoracji świetlnych. Ich motywem przewodnim jest wędrówka Alicji w Krainie Czarów, a nie zabraknie też elementów związanych z innymi tematami – na przykład interaktywnego widowiska ze świetlnymi motylami w roli głównej.

Klimat

Spacer po Księżym Młynie to nie tylko odhaczanie kolejnych obiektów z listy „do zobaczenia”. Warto go potraktować jako kompleksową wycieczkę w XIX wieczną przeszłość przemysłowej Łodzi. Obejrzeć charakterystyczne, czerwone cegły, z których budowano domy robotnicze. Przemierzyć zabytkowe osiedla mieszkaniowe, popatrzeć na dawne wille i poczuć bogatą przeszłość tego miejsca. Zachwycić się ogrodami otaczającymi Pałac Herbsta. Przejść śladem dawnej bocznicy kolejowej. Spojrzeć na nowoczesne lofty i chwilę zastanowić się, jak w tym wyjątkowym miejscu historia przeplata się z teraźniejszością i przyszłością.

Idź do oryginalnego materiału