Polska literatura coraz chętniej sięga w niedaleką przeszłość, a historie naszych przodków stają się tłem reporterskiej narracji. Czytelnicy licznie sięgają po książki, które wracają do korzeni i opowiadają o tych, którzy przez wieki pozostawali w cieniu historii, a ich losy pomijane były milczeniem. Jak wyglądało życie naszych babć, dziadków? Jakie było ich dzieciństwo? To działo się tak niedawno, a mimo to tak trudno sobie nam, współczesnym, tę rzeczywistość wyobrazić. Przybliżamy kilka interesujących książek w tej tematyce, wydanych w ostatnich latach, które mogą w tym pomóc i może też zainspirują do rozmowy z członkami starszego pokolenia, którzy wciąż są wśród nas – i pomogą też lepiej ich zrozumieć.
„Chłopki. Opowieść o naszych babkach” – Joanna Kuciel-Frydryszak
Reportaż opisuje życie wiejskich kobiet z dawnej Polski – ich ciężką pracę, ubóstwo, ale też marzenia i nadzieję na zmianę. Fenomen popularności tej książki pokazuje, jak silne jest zainteresowanie historią codzienności kobiet z pokolenia naszych babć. Rewelacyjne wyniki sprzedaży w 2024 r. potwierdziły jej status jako jednej z najchętniej czytanych książek ubiegłego roku.
„Służące do wszystkiego” – Joanna Kuciel-Frydryszak
Druga książka autorki „Chłopek” to opowieść o losach domowych służących – wiejskich dziewcząt pracujących w miastach międzywojennej Polski. Reportaż ukazuje trud codziennej pracy, społeczną alienację, wyzysk, ale też solidarność i aspiracje. To rzetelne, pełne dokumentów i relacji źródło, które uzupełnia i pogłębia obraz przedstawiony w „Chłopkach”.
„Ziemianki. Co panie z dworów łączyło z chłopkami” – Marta Strzelecka
Książka opowiada o relacjach między bogatymi ziemiankami a pracującymi chłopkami. Reportaż ukazuje społeczne różnice i więzi, często niespodziewane, które nawiązywały się pomiędzy kobietami z tych dwóch różnych wiejskich środowisk. Tytuł ten znalazł się wśród bestsellerów literatury faktu w 2023 i 2024 roku.
„Pastuszkowie, gazeciarze, tkaczki. Jak zmuszano dzieci do pracy” – Magdalena Kopeć
Reportaż przedstawia historie dzieci pozbawionych dzieciństwa i zmuszanych do pracy – małych pracowników fabryk, górników, pastuszków, ulicznych sprzedawców, pracowników tkalni, hut, tartaków, opiekunek i służących. Autorka daje w książce głos wszystkim tym, którzy nigdy go nie mieli, i ukazuje, jak rewolucyjne zmiany zaszły w Polsce za życia zaledwie kilku pokoleń.
„Anioł w domu, mrówka w fabryce” – Alicja Urbanik-Kopeć
Pod koniec XIX wieku w niektórych miejscach w Polsce w fabrykach pracowało więcej kobiet niż mężczyzn. Autorka reportażu przygląda się warunkom życia robotnic – gdzie pracowały, ile im płacono i kto zajmował się ich dziećmi. Książka odpowiada też na pytania, czy kobiety pracujące umiały pisać i czytać i co działo się, gdy chorowały, rodziły dziecko lub potrzebowały pomocy.
„Panny służące. Historia nadużycia” – Alicja Urbanik-Kopeć
U schyłku XIX wieku w Warszawie pracowało prawie 40 tys. pokojówek, garderobianych i służby domowej. Były to młode kobiety ze wsi, mieszkające samotnie w dużym mieście. W swojej drugiej książce autorka opowiada o nadużyciach, których na służących dopuszczał się Kościół, panowie i panie domu, a także emancypantki i socjaliści, którzy nie zrobili nic, aby im pomóc. Reportaż ukazuje, iż mimo postępu niewolnictwo kobiet było jeszcze bardzo zakorzenione w ówczesnym społeczeństwie.
„Matrymonium. O małżeństwie nieromantycznym” – Alicja Urbanik-Kopeć
Autorka przygląda się dziewiętnastowiecznemu rynkowi matrymonialnemu, na którym liczyły się posag, weksle i kosztowne pamiątki rodzinne, nierzadko pomagające narzeczonemu w spłacie długów. Reportaż szczególnie uważnie analizuje sytuację kobiet – młodych robotnic, mężatek, starych panien oraz wdów, których samodzielność finansowa stopniowo wzrastała, ale ciężar społecznych oczekiwań zamążpójścia pozostawał ten sam.
„Chamstwo” – Kacper Pobłocki
Eseistyczno-historyczna analiza polskiej kultury chłopskiej, w której autor rozlicza się z systemowym wykluczeniem chłopstwa i ich potomków. W tle pojawia się problem dziedziczonego wykluczenia, przemocy strukturalnej i pracy fizycznej – w tym dzieci – jako elementu systemowego zniewolenia. Książka podważa mit sielskiej wsi.
