Kostrzyńskie Pompeje – Muzeum Twierdzy Kostrzyn – różnie bywa z takimi porównaniami, ale tym razem to chyba trafiona nazwa. Mamy do czynienia z miastem, które zniknęło. Starówka i historyczna zabudowa centrum dawnego Kostrzyna nad Odrą została doszczętnie zniszczona i nigdy nieodbudowana. Pozostały brukowane ulice, fundamenty, piwnice, schody prowadzące donikąd. Można powiedzieć – kto mieczem wojuje od miecza ginie.
Spis treści
- Informacje praktyczne
- Początki miasta Kostrzyn
- Twierdza Kostrzyn – bastion na rubieżach Brandenburgii i Prus
- Twierdza Kostrzyn – potęga i znaczenie strategiczne
- Twierdza w ogniu walki
- Kostrzyńskie Pompeje
- Inne interesujące miejsca w okolicy opisane przez nas
- Internetowy przewodnik po Polsce
Muzeum Twierdzy KostrzynInformacje praktyczne (aktualizacja październik 2025)
- Kostrzyńskie pompeje, czyli pozostałości starówki dawnego Kostrzyna są fragmentem Muzeum Twierdzy Kostrzyn
- wejście jest bezpłatne, a zwiedzanie możliwe przez całą dobę,
- jeśli chcecie dobrze poznać historię tego miejsca, to polecamy zwiedzanie z przewodnikiem,
- na teren pozostałości starówki najlepiej wejść od strony Bramy Berlińskiej, tu znajduje się Punkt Informacji Turystycznej,
- cały teren dawnego starego miasta dostępny jest dla osób poruszających się na wózku inwalidzkim,
- można zwiedzać z psem.
Muzeum Twierdzy KostrzynPoczątki miasta Kostrzyn
Miasto położone u ujścia Warty do Odry stwarzało świetne naturalne warunki obronne. W pierwszych wiekach średniowiecza Kostrzyn wchodził w skład Wielkopolski. W latach trzydziestych XIII wieku książę wielkopolski Władysław Odonic nadał Ziemię Kostrzyńską zakonowi templariuszy. W 1261 roku miasto przeszło w ręce Brandenburczyków. Na początku czternastego wieku miasto przyjęło prawo magdeburskie. Przy przeprawie przez Odrę powstał zamek, który w połowie XV w. został mocno rozbudowany przez Krzyżaków.
Okres największego rozkwitu Kostrzyna przypada na 1535 r., gdy margrabia Jan z Kostrzyna (Johann von Brandenburg-Küstrin) uczynił miasto swoją stolicą. Przekształcił wówczas Kostrzyn w potężną twierdzę. Kostrzyn zaczął się gwałtownie rozwijać, mieszkańców przybywało, a miejsce w murach twierdzy było ograniczone. Zaczęły powstawać przedmieścia. Miasto nieźle zniosło okres wojny 30-letniej, przetrwało katastrofalny pożar z 1758 r. To właśnie po tym pożarze zostało odbudowane, a w końcu XVIII w. miało już około pięciu tysięcy mieszkańców.
Pompeje Kostrzyńskie Twierdza Kostrzyn – bastion na rubieżach Brandenburgii i Prus
Miasto Kostrzyn nad Odrą, położone w miejscu, gdzie Warta uchodzi do Odry, od wieków zajmowało wyjątkowo strategiczne położenie. Już w XVI stuleciu zrozumiano, iż kontrola nad tym punktem oznacza panowanie nad szlakami wodnymi i lądowymi prowadzącymi w głąb Brandenburgii oraz do samego Berlina. To właśnie wtedy rozpoczęto budowę potężnych fortyfikacji, które w ciągu kolejnych stuleci przekształciły Kostrzyn (wówczas Küstrin) w jedną z najważniejszych twierdz w tej części Europy.
Pierwsze założenia obronne w Kostrzynie powstały za panowania margrabiego Jana z Kostrzyna (Johanna von Küstrin) w połowie XVI wieku. Był on jednym z najwybitniejszych przedstawicieli rodu Hohenzollernów i z wielkim rozmachem przystąpił do przekształcenia miasta w nowoczesną twierdzę bastionową, wzorowaną na ówczesnych włoskich i niderlandzkich systemach obronnych. Zbudowano wtedy pięciobastionową fortecę z obwodem murów, fosami i bramami wjazdowymi, z których najważniejsze – Brama Berlińska i Brama Chyżańska – zachowały się do dziś jako imponujące świadectwo renesansowej architektury militarnej. Twierdza była wówczas jedną z pierwszych tego typu w Europie Północnej i gwałtownie stała się wzorem dla późniejszych pruskich fortyfikacji.
Pompeje Kostrzyńskie Twierdza Kostrzyn – potęga i znaczenie strategiczne
W kolejnych stuleciach Kostrzyn był systematycznie rozbudowywany. W XVII wieku powstały kolejne bastiony, raweliny i umocnienia ziemne, które zwiększyły jego odporność na ostrzał artyleryjski. Miasto, leżące na granicy Pomorza i Brandenburgii, stało się prawdziwym „kluczem do Berlina”.
Podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648) twierdza była tak solidnie umocniona, iż wojska szwedzkie, mimo potęgi swojej armii, zrezygnowały z prób jej zdobycia. Zamiast ryzykować ciężkie oblężenie, ominęły Kostrzyn, co tylko umocniło legendę jego niezwyciężoności.
W XVIII wieku, za panowania króla Fryderyka II Wielkiego, fortyfikacje zostały zmodernizowane zgodnie z nowymi zasadami pruskiej sztuki wojennej. Wzniesiono dodatkowe forty zewnętrzne i szańce ziemne, które otoczyły miasto niczym żelazny pierścień. Kostrzyn był wówczas jednym z najważniejszych garnizonów armii pruskiej, pełniąc zarówno funkcję obronną, jak i logistyczną.
Muzeum Twierdzy KostrzynTwierdza w ogniu walki
Mimo swojej potęgi, twierdza nie zawsze spełniała oczekiwania swoich obrońców. W 1806 roku, podczas kampanii napoleońskiej, francuskie wojska bez większego trudu zmusiły pruską załogę do kapitulacji. Garnizon, mimo dobrego zaopatrzenia, poddał się niemal bez walki – co dobitnie pokazało, iż nie tylko mury, ale przede wszystkim morale i wyszkolenie żołnierzy decydują o wyniku oblężenia.
W XIX wieku twierdza była przez cały czas użytkowana przez armię pruską i stanowiła istotny punkt obronny granicy wschodniej. W jej murach znajdowały się magazyny broni, koszary i więzienie, w którym w 1730 roku osadzono księcia Fryderyka, późniejszego króla Prus – Fryderyka Wielkiego, za próbę ucieczki z wojska. Wydarzenie to nadało twierdzy także wymiar symboliczny w historii Prus.
Najtragiczniejszy rozdział w dziejach Kostrzyna rozegrał się w 1945 roku, kiedy miasto stało się areną zaciętych walk między Armią Czerwoną a Wehrmachtem. Oblężenie trwało blisko trzy miesiące, od lutego do kwietnia, i doprowadziło do niemal całkowitego zniszczenia miasta. Walki były wyjątkowo zaciekłe – każda ulica, każde podwórze zamieniało się w pole bitwy. Ostatecznie twierdza została zdobyta przez Rosjan, ale niemal całkowicie legła w gruzach.
Muzeum Twierdzy KostrzynKostrzyńskie Pompeje
To wtedy starówka została zniszczona. Co interesujące mury fortów przetrwały w dość dobrym stanie. Ruiny miasta znajdują się na terenie Muzeum Twierdzy Kostrzyn, ale wejście jest darmowe i możliwe o każdej godzinie. Z domów, ratusza, kościoła pozostały tylko piwnice i podmurówki. Za to doskonale zachowały się brukowane ulice i chodniki, po których spacerujemy. Są tablice z nazwami ulic. Dzięki odpowiedniemu oznakowaniu bez trudu docieramy do najważniejszych budynków dawnego Kostrzyna. Podziwiamy ruiny.
Kostrzyn w roku 1945 – ruiny starego Kostrzyna Elementy dawnej starówki odnajdujemy na każdym kroku. Można odszukać pozostałości po kanalizacji, fragmenty torów tramwajowych, mocowania lamp oświetlających ulice. Zobaczymy też ślady walki. Na pozostałościach po budynkach widzimy ślady po kulach i odłamkach bomb. Spacer po takiej starówce robi wrażenie. Jedna z mieszkanek Küstrin, co roku przyjeżdżała przed świętami i zamiata bruk oraz schody przed kamienicą, w której kiedyś mieszkała. Piszemy w czasie przeszłym, ponieważ w komentarzu na Facebooku dostaliśmy informację, iż pani zmarła. Na naszych oczach tworzy się historia. Jesteśmy jej częścią. Czasem nam się wydaje, iż takie miejsca nie są przypadkiem. Nieodbudowane miasto chce nam coś powiedzieć.
Muzeum Twierdzy KostrzynInne interesujące miejsca w okolicy opisane przez nas
- Fort Sarbinowo – XIX wieczne fortyfikacje, które stały się przestarzałe już w momencie ukończenia budowy
- Na wojennej ścieżce w województwie lubuskim
- Podróż szlakiem zabytków sakralnych województwa lubuskiego
Zwiedzamy Muzeum Twierdzy KostrzynInternetowy przewodnik po Polsce
Zapraszamy do naszego Interaktywnego przewodnika po Polsce. Mapa ułatwi nawigację po naszych artykułach. Każde zaznaczone na mapie miejsce posiada aktywny link, który przeniesie was do obszernego artykułu. Fotki, historia, zabytki, legendy, godziny otwarcia muzeów, ceny biletów i wiele przydatnych wskazówek. Z mapą planowanie podróży po Polsce staje się proste. To ponad 400 opisanych dokładnie miejsc. W przypadku niektórych miast znajdziecie obszerny przewodnik. I oczywiście mnóstwo fotek, które uwielbiamy robić. Zapraszamy do podróży z nami. Mapa pozostanie zawsze jako pierwsza publikacja na naszej stronie. Będzie zawsze pod ręką. Zaglądajcie tu, ponieważ będziemy cały czas nasz przewodnik rozwijać i uaktualniać.
