Kościół w Żeliszowie – perełka Pogórza Kaczawskiego w Sudetach

grafywpodrozy.pl 2 tygodni temu

Zdjęcie: kościół w Żeliszowie

Kościół w Żeliszowie to wyjątkowy zabytek XVIII-wiecznego wczesnego klasycyzmu. Położony w malowniczym Żeliszowie na Pogórzu Kaczawskim w Sudetach, zachwyca zarówno architekturą, jak i historią. To unikat w skali Europy, który warto zobaczyć podczas wycieczki po Dolnym Śląsku.

Spis treści (listopad 2025)

Gdzie leży Żeliszów – lokalizacja i dojazd
Historia Żeliszowa – od niemieckiej kolonii do perły Pogórza Kaczawskiego
Kościół w Żeliszowie – architektura i wnętrze
Maksymówka na Kresach Wschodnich
Stary cmentarz ewangelicki
Jak umówić się na zwiedzanie wnętrza kościoła w Żeliszowie
Inne interesujące miejsca w okolicy opisane przez nas
Darmowy Przewodnik po Górach Kaczawskich i Pogórzu Kaczawskim
Internetowy przewodnik po Polsce

Gdzie leży Żeliszów – lokalizacja i dojazd

Żeliszów to niewielka, malownicza miejscowość położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, na terenie powiatu bolesławieckiego. Leży w sercu Pogórza Kaczawskiego, w malowniczej strefie Sudetów Zachodnich, która słynie z łagodnych wzgórz, urokliwych dolin oraz licznych zabytków sakralnych i historycznych. Dzięki położeniu między większymi miastami Dolnego Śląska, Żeliszów jest łatwo dostępny dla turystów szukających zarówno spokoju, jak i ciekawych atrakcji historycznych.

Dojazd do Żeliszowa

Samochodem:
Żeliszów znajduje się około 15 km od Bolesławca i 50 km od Jeleniej Góry, co sprawia, iż dojazd samochodem jest szybki i wygodny. Z Bolesławca najlepiej kierować się lokalnymi drogami wojewódzkimi, które prowadzą przez malownicze wsie i krajobrazy Pogórza Kaczawskiego.

Komunikacją publiczną:
Najbliższa stacja kolejowa jest w Bolesławcu, skąd kursują autobusy lokalne lub taksówki do Żeliszowa. Połączenia są bardziej ograniczone niż w większych miastach, dlatego większość turystów decyduje się na dojazd własnym środkiem transportu.

Dlaczego warto odwiedzić Żeliszów?

Mimo niewielkiej wielkości wsi, Żeliszów przyciąga turystów przede wszystkim unikatowym Kościołem Ewangelickim z XVIII wieku i spokojną, sielską atmosferą Pogórza Kaczawskiego. To idealne miejsce dla osób, które chcą połączyć aktywny wypoczynek w Sudetach z odkrywaniem mało znanych zabytków Dolnego Śląska.

Historia Żeliszowa – od niemieckiej kolonii do perły Pogórza Kaczawskiego

Żeliszów został założony przez kolonizatorów niemieckich około 1300 roku. Przez kilka wieków miejscowość nosiła nazwę Giersdorf, a polską nazwę otrzymała dopiero w 1945 roku. Początkowo funkcjonowała jako Żyrardówek, by ostatecznie przyjąć nazwę Żeliszów. Historia osady od zawsze związana była z górnictwem. W okolicy wydobywano piasek złotonośny, a na południowy zachód od wsi znajduje się sadyba zwana Zechenhauser, dziś znana jako Górniki. Żeliszów leży nad potokiem płynącym zakolami, co nadaje osadzie charakterystyczny łukowaty kształt. Nad jego źródełkiem krąży legenda – podobno nie ma lepszej wody na kiszone ogórki. W XIX wieku miejscowa woda, nazywana „Giersdofer Wasser”, zyskała choćby sławę jako woda lecznicza.

Kościół ewangelicki – perła architektury

Najważniejszym zabytkiem Żeliszowa jest kościół ewangelicki, zbudowany w latach 1796–1797, reprezentujący wczesny klasycyzm. W 1872 roku dobudowano do niego wieżę-dzwonnicę wykonaną z bolesławieckiego piaskowca według projektu Petera Gansela. Co ciekawe, pojawiły się hipotezy, iż głównym architektem kościoła mógł być Carl Gotthard Langhans, znany przede wszystkim jako projektant Bramy Brandenburskiej w Berlinie. Dzięki temu Żeliszów może pochwalić się wyjątkowym zabytkiem o znaczeniu europejskim, zarówno pod względem historii, jak i architektury.

Żeliszów dziś

Dziś Żeliszów to niewielka, spokojna miejscowość, która przyciąga turystów zarówno historią, jak i malowniczym położeniem w sercu Pogórza Kaczawskiego. Spacer po wsi, wzdłuż zakolistego potoku i w otoczeniu historycznych sadyb, pozwala poczuć klimat dawnych wieków, a wizyta przy kościele oferuje unikatową lekcję architektury klasycystycznej.

Kościół w Żeliszowie – architektura i wnętrze

Kościół ewangelicki w Żeliszowie to prawdziwa perełka wczesno klasycystycznej architektury sakralnej w Europie Środkowej. Wzniesiony w latach 1796–1797, zachwyca zarówno formą, jak i detalami, które sprawiają, iż jest unikatowym zabytkiem Dolnego Śląska. Świątynia ma kształt elipsy o rozmiarach 20 na 30 metrów. Kościół jest duży, mieściło się w nim 3,5 tys. wiernych. Ołtarz oraz chrzcielnica wykonane były z piaskowca. Z sufitu zwisały żyrandole o długości 5 metrów i średnicy 2 metrów. Dzisiaj z zabytkowego wnętrza nic nie pozostało. Z trudem na ścianach i emporach odnajdujemy fragmenty dawnych malowideł. Na szczęście zabytek zostanie uratowany. Wszystko dzięki mieszkańcom i Fundacji Twoje Dziedzictwo. Prace renowacyjne trwają.

Architektura zewnętrzna

Bryła kościoła jest prosta i harmonijna, typowa dla stylu klasycystycznego – geometryczne proporcje i stonowane zdobienia nadają budowli elegancji i powagi. W 1872 roku dobudowano wieżę-dzwonnicę z bolesławieckiego piaskowca, której projekt przypisuje się Peterowi Ganselowi. Wieża jest zwieńczona charakterystycznym hełmem, a jej dzwony do dziś oznajmiają ważne wydarzenia w życiu miejscowości. Interesującym elementem są okna i portal wejściowy, których klasycystyczne detale – pilastry, gzymsy i delikatne ornamenty – harmonijnie współgrają z prostotą głównej bryły kościoła. Całość tworzy wrażenie lekkości i przestronności, charakterystycznej dla tego okresu architektury sakralnej.

Wnętrze kościoła

Wnętrze kościoła utrzymane jest w jasnej kolorystyce, z dominacją bieli i delikatnych odcieni pastelowych. Przestrzeń centralna skupia się na ołtarzu głównym, którego prostota kontrastuje z eleganckimi detalami stolarki – amboną, emporą dla chóru i klasycystycznymi ornamentami. Na szczególną uwagę zasługuje galeria chóru, podparta smukłymi kolumnami, oraz drewniane elementy wyposażenia – ławki, balustrady i detale stolarskie, które zachowały pierwotną formę sprzed ponad dwóch stuleci. W kościele wciąż widać wpływy projektów Carla Gottharda Langhansa, co czyni go ciekawym obiektem dla miłośników historii architektury.

Atrakcje dla turystów

Kościół w Żeliszowie jest udostępniony do zwiedzania, a wizyta pozwala poczuć atmosferę XVIII-wiecznej świątyni protestanckiej. Turyści mogą podziwiać zarówno bryłę zewnętrzną, jak i szczegóły wnętrza, a także zrozumieć historyczne konteksty powstania kościoła i jego związek z życiem lokalnej społeczności. Zwiedzanie kościoła warto połączyć z odkrywaniem wsi i okolicy – zakolisty potok, historyczne sadyby i malownicze krajobrazy Pogórza Kaczawskiego tworzą idealną scenerię dla spacerów i fotografii. Cała okolica jest doskonała dla osób interesujących się turystyką kulturową Dolny Śląsk i zabytkami sakralnymi.

Maksymówka na Kresach Wschodnich

Dzieje tej miejscowości położonej na dawnych Kresach Wschodnich w powiecie zbarskim związane są z losami Żeliszowa. Po II wojnie mieszkańcy w ramach przesiedleń trafili do jednej wioski pod Bolesławcem. Przyjechali z całym dobytkiem trzema transportami. Podróż trwała 6 tygodni. Repatrianci ze swojej rodzinnej wsi zabrali choćby dzwon kościelny. Do roku 1947 Polacy i Niemcy mieszkali razem. Potem zaczęły się przymusowe wysiedlenia. Ludność niemiecka wyjechała. Kościół ewangelicki stracił swoich wiernych. Stał opuszczony i niepotrzebny. Katolicy mieli swoją świątynię. Z relacji mieszkańców wynika, iż aż do 1956 roku w kościele znajdowało się całe wyposażenie. W ławkach leżały choćby modlitewniki. Następne lata to okres niszczenia i rozkradania. W pewnym momencie w kościele trzymano kozy.

Stary cmentarz ewangelicki

Obok kościoła znajduje się dawny cmentarz ewangelicki. Przedzieramy się przez wysokie krzewy i trawy. Przed chwilą padało, więc po kilku metrach jesteśmy do pasa przemoczeni. kilka nagrobków przetrwało.

Jak umówić się na zwiedzanie wnętrza kościoła w Żeliszowie

Jeśli macie ochotę zobaczyć wnętrze zabytkowego kościoła, musicie odszukać panią sołtys, która ma klucze i chętnie oprowadza po obiekcie. Przygotujcie trochę grosza. Przewodnik zbiera pieniążki na odbudowę. Możecie również wesprzeć projekt ratowania kościoła bez wychodzenia z domu przez stronę Fundacji Twoje Dziedzictwohttps://twojedziedzictwo.pl/.

Inne interesujące miejsca w okolicy opisane przez nas

Zamek Grodziec -zwiedzanie, historia, a choćby nocleg w zamkowych pokojach
Szlak Kamiennych Krzyży w Czaplach (Choińcu) na Pogórzu Kaczawskim
Płaskorzeźby w Jerzmanicach-Zdroju – zabytek z XVI wieku, który czeka na rozwiązanie tajemnicy
Ruiny kościoła w Nowym Kościele

Darmowy Przewodnik po Górach Kaczawskich i Pogórzu Kaczawskim

Pod tym linkiem znajdziecie nasz internetowy przewodnik. Cały czas go rozwijamy i dodajemy nowe miejsce warte zobaczenia. W jednym miejscu znajdziecie przydatne podczas zwiedzania informacje.i bez problemu dotrzecie do celu. Opisujemy szlaki górskie, zabytki, rezerwaty i interesujące miejsca.

Internetowy przewodnik po Polsce

Zapraszamy do naszego Interaktywnego przewodnika po Polsce. Mapa ułatwi nawigację po naszych artykułach. Każde zaznaczone na mapie miejsce posiada aktywny link, który przeniesie was do obszernego artykułu. Fotki, historia, zabytki, legendy, godziny otwarcia muzeów, ceny biletów i wiele przydatnych wskazówek. Z mapą planowanie podróży po Polsce staje się proste. To ponad 400 opisanych dokładnie miejsc. W przypadku niektórych miast znajdziecie obszerny przewodnik. I oczywiście mnóstwo fotek, które uwielbiamy robić. Zapraszamy do podróży z nami. Mapa pozostanie zawsze jako pierwsza publikacja na naszej stronie. Będzie zawsze pod ręką. Zaglądajcie tu, ponieważ będziemy cały czas nasz przewodnik rozwijać i uaktualniać.