Kościół w Małujowicach i największe gotyckie polichromie w Polsce

grafywpodrozy.pl 1 miesiąc temu

Zdjęcie: Kościół w Małujowicach

Kościół w Małujowicach powstał w drugiej połowie XIII wieku. Swoje wyjątkowe i fascynujące wnętrze zawdzięcza faktowi, iż przed wiekami większość wiernych nie potrafiła czytać. Jak w takiej sytuacji prowadzić katechezę i nauczanie? Rozwiązanie było proste – dzięki malowideł! I tak we wnętrzu powstał największy cykl polichromii gotyckich w Polsce. Zajmują one ponad 1000 m² i jest ich dokładnie 96. Nazywane są Biblią Pauperum (biblią dla ubogich). Ten termin dotyczy głównie ksiąg średniowiecznych zawierających tylko rysunki, ale w czasach współczesnych zaczęto tak nazywać również polichromie ukazujące sceny z Nowego i Starego Testamentu. Historia chyba zatoczyła koło. Żyjemy w czasach, w których obraz całkowicie zdominował słowo.

Spis treści (aktualizacja listopad 2025)

Historia – Kościół św. Jakuba Apostoła w Małujowicach
Malowidła i polichromie – „Biblia pauperum”
Motywy ikonograficzne – od stworzenia świata po dramat Męki Pańskiej
Na stropie są również interesujące malowidła
Cenne malowidła przykryto tynkiem
Zwiedzanie – jak umówić się na obejrzenie wnętrza kościoła w Małujowicach
Inne wyjątkowe kościoły w Polsce
Internetowy przewodnik po Polsce

Bardzo krótka historia kościoła w Małujowicach

Kościół w Małujowicach, poświęcony św. Jakubowi Apostołowi, jest jednym z najważniejszych zabytków sakralnych południowo-zachodniej Polski, o bogatej i skomplikowanej historii. Pierwsza wzmianka o świątyni pochodzi z 1288 roku, choć jej początki sięgają prawdopodobnie połowy XIII wieku – według badań architektonicznych budynek mógł powstać już około 1250 roku.

Pierwotnie kościół nosił wezwanie „Wszystkich Świętych”, co było typowe dla wczesnych świątyń wiejskich na Śląsku. W pierwszej połowie XIV wieku budowla została rozbudowana z inicjatywy lokalnego właściciela ziemskiego – Sambora z Kazanowa, który sfinansował między innymi kaplicę Matki Bożej i św. Jakuba. W tamtym czasie patronat nad kościołem sprawowały dominikanki ze Wrocławia, co miało istotne znaczenie dla rozwoju związanych z nim malowideł i funkcji religijnych.

W XIV wieku świątynia zyskała wiele typowo gotyckich cech. Prezbiterium zostało zbudowane jako dwuprzęsłowe, zamknięte prostą ścianą od wschodu, a od północnej strony dołożono zakrystię. W XV wieku dobudowano wieżę po stronie zachodniej oraz charakterystyczny portyk – trzyprzęsłowy, poprzedzający wejście do wieży. Budowli nadano też system przypór zewnętrznych, by wzmocnić mury, oraz okna ostrołuczne z maswerkami, które są typowym elementem gotyku śląskiego.

Wnętrze budynku również mocno zmieniono: prezbiterium otrzymało sklepienie krzyżowo-żebrowe, które podkreślało jego sakralny charakter, zaś nawa pierwotnie miała sklepienie beczkowe, które jednak zostało zastąpione drewnianym stropem pod koniec XV wieku.

Malowidła i polichromie – „Biblia pauperum”

Jednym z najbardziej wyjątkowych aspektów kościoła w Małujowicach jest rozbudowany cykl gotyckich polichromii, znanych jako „Biblia pauperum” („Biblia ubogich”). Malowidła pochodzą z trzech głównych faz gotyku. Najstarsze z XIV wieku (przez długi czas zasłonięte na strychu), a kolejne z XV i XVI wieku. W polichromiach przedstawiono ponad sto scen biblijnych – zarówno ze Starego, jak i Nowego Testamentu, co czyni je wyjątkowym świadectwem dydaktycznej roli sztuki sakralnej w średniowieczu. W czasach, gdy większość wiernych była niepiśmienna, malowidła służyły jako wizualna katecheza. Pomagały zrozumieć treści biblijne i nauczanie Kościoła.

Motywy ikonograficzne – od stworzenia świata po dramat Męki Pańskiej

1. Stary Testament – fundament historii zbawienia

Najstarsze sceny Starego Testamentu znajdują się w prezbiterium i obejmują m.in.:

Stworzenie świata, z typowym dla gotyku antropomorficznym ujęciem Boga-Stwórcy,
Stworzenie Adama i Ewy, przedstawionych w formie skróconej narracji: akt stworzenia, drzewo poznania, grzech pierworodny,
Wygnanie z raju, oddane w dynamiczny sposób, z aniołem wypędzającym pierwszych ludzi mieczem.

Sceny te stanowią teologiczne wprowadzenie do całego cyklu – mają przypominać, iż cała historia Zbawienia zaczyna się od upadku człowieka i Bożej obietnicy odkupienia.

2. Typologia biblijna – dialog Starego i Nowego Testamentu

Jednym z najciekawszych elementów ikonografii małujowickiej jest obecność układów typologicznych, w których zestawiano motywy ze Starego Testamentu z wydarzeniami życia Chrystusa. Taka koncepcja wynikała z średniowiecznej teologii: to, co starotestamentowe, było „zapowiedzią” wydarzeń z Nowego Testamentu.

Przykłady:

Jonasz wychodzący z wnętrza wielkiej ryby jako zapowiedź Zmartwychwstania.
Ofiarowanie Izaaka jako typiczny „przedsymbol” Ofiarowania Chrystusa na krzyżu.
Mojżesz wyprowadzający lud z Egiptu jako symboliczne odniesienie do wybawienia ludzkości z grzechu.

Układy te były dla wiernych czytelne – nie wymagały znajomości teologii, ale jedynie podstawowej katechezy, którą otrzymywano w czasie niedzielnych kazań.

3. Życie Chrystusa – od Zwiastowania do Zmartwychwstania

Najobszerniejsza część cyklu dotyczy Nowego Testamentu. Obejmuje ona:

Zwiastowanie Maryi, z typowym dla regionu motywem lilii jako symbolu czystości,
Narodzenie Chrystusa z postaciami pasterzy w lokalnych, śląskich strojach,
Pokłon Trzech Króli, przedstawiony z wyraźną różnicą typów etnicznych, zgodnie z ówczesną ikonografią,
Chrzest w Jordanie z symbolicznym gestem gołębicy – Ducha Świętego,
Wjazd do Jerozolimy, gdzie uderza bogactwo szczegółów dotyczących architektury,
Ostatnią Wieczerzę, łączącą elementy gotyckiej stylizacji z cechami codziennego, lokalnego życia.

Centralną częścią cyklu są jednak sceny pasyjne:

Biczowanie,
Niesienie krzyża,
Ukrzyżowanie,
Złożenie do grobu.

W wielu przedstawieniach dominuje ekspresja, charakterystyczna dla malarstwa późnogotyckiego – dramatyczne gesty, podkreślona mimika, a także silne kontrasty barwne.

4. Sceny moralizatorskie i hagiograficzne

W nawie, gdzie gromadziła się większość wiernych, umieszczono również zestaw malowideł o charakterze moralizatorskim, w tym:

Przypowieść o pannach roztropnych i głupich, symbolizującą gotowość na Sąd Ostateczny,
motywy psychomachii – walki cnót z wadami,
cykle poświęcone świętym, w tym św. Jakubowi, patronowi kościoła, przedstawionemu jako pielgrzym z muszlą i kijem.

Na stropie są również interesujące malowidła

Osobny temat to strop patronowy. Na około 640 deskach drewnianych o różnej długości i szerokości znajdują się malowidła. Całość zajmuje powierzchnię 258 m². To barwne ornamenty roślinne, zwierzęce i heraldyczne. Każda deska jest inna. Strop powstał XVI wieku i jest charakterystyczny dla kościołów we wszystkich okresach aż do XIX wieku. Taki strop stosowano głównie w drewnianych świątyniach.

Cenne malowidła przykryto tynkiem

W XIX wieku, w 1817 roku, wszystkie polichromie zostały pokryte tynkiem, co było typową praktyką konserwatorską tamtych czasów. Dopiero w latach 60. XIX wieku podjęto prace restauracyjne: skuto tynk, a część fresków odnowiono.Przez niemal cztery stulecia, od 1534 aż do końca II wojny światowej (1945), kościół w Małujowicach był świątynią protestancką. Po wojnie wrócił pod opiekę Kościoła katolickiego, co wiązało się nie tylko z przywróceniem kultu, ale także z renowacją wnętrza i odnowieniem polichromii. Kościół św. Jakuba Apostoła w Małujowicach został uznany za Pomnik Historii – jedną z najwyższych form ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce.

Zwiedzanie – jak umówić się na obejrzenie wnętrza kościoła w Małujowicach

Kościół poza godzinami, w których realizowane są nabożeństwa, jest zamykany. W dzień do środka można zajrzeć przez kratę w drzwiach, ale wtedy zobaczycie tylko mały fragment malowideł. Kościół znajduje się na szlaku pątniczym św. Jakuba. To sanktuarium z tego powodu jest otwierany dla pielgrzymów. Wystarczy wcześniej umówić się telefonicznie z osobą, która ma klucze. Podajemy numer telefonu – 663-606-908. Nie zapomnijcie o wrzuceniu drobnej opłaty do skarbonki na utrzymanie świątyni. Dla ułatwienia nawigacji publikujemy pinezkę z mapy Google z dokładną lokalizacją kościoła.

Inne wyjątkowe kościoły w Polsce

Kościół w Dębnie – niesamowita perełka południowej Małopolski wpisana na listę UNESCO
Kościół pw. Nawiedzenia NMP w Klępsku
Romański Kościół w Świerzawie- zwiedzanie w realu i w wirtualnej rzeczywistości
Romański kościół w Lubiechowej
Kościół w Tarnowie Pałuckim to Jeden z najstarszych drewnianych kościołów w Polsce

Internetowy przewodnik po Polsce

Zapraszamy do naszego Interaktywnego przewodnika po Polsce. Mapa ułatwi nawigację po naszych artykułach. Każde zaznaczone na mapie miejsce posiada aktywny link, który przeniesie was do obszernego artykułu. Fotki, historia, zabytki, legendy, godziny otwarcia muzeów, ceny biletów i wiele przydatnych wskazówek. Z mapą planowanie podróży po Polsce staje się proste. To ponad 400 opisanych dokładnie miejsc. W przypadku niektórych miast znajdziecie obszerny przewodnik. I oczywiście mnóstwo fotek, które uwielbiamy robić. Zapraszamy do podróży z nami. Mapa pozostanie zawsze jako pierwsza publikacja na naszej stronie. Będzie zawsze pod ręką. Zaglądajcie tu, ponieważ będziemy cały czas nasz przewodnik rozwijać i uaktualniać.

Idź do oryginalnego materiału