Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Tomyślu powstał w XVIII wieku i jego historia nierozerwalnie związana jest z losami miasta i opowiada o jego olenderskich korzeniach, dlatego jeżeli chcecie poznać dobrze Nowy Tomyśl, to musicie zagłębić się w tę historię. Dzisiejszy Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, niegdyś kościół ewangelicki, jest najstarszym i najcenniejszym zabytkiem Nowego Tomyśla. Jego mury opowiadają o czasach, gdy te tereny pokrywały niedostępne i zabagnione la
Spis treści
- Olenderskie korzenie osadnicze i fundacja kościoła
- Budowa kościoła
- Architektura
- II wojna światowa i zmiana wyznania
- Wnętrze kościoła – co warto zobaczyć
- Inne interesujące miejsca w okolicy opisane przez nas
- Internetowy przewodnik po Polsce
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym TomyśluOlenderskie korzenie osadnicze i fundacja kościoła
Początki kościoła nierozerwalnie wiążą się z procesem kolonizacji olęderskiej na przełomie XVIII wieku. Ziemie należące do rodu Szołdrskich były wówczas w dużej mierze zalesione, a ich wartość gospodarcza wymagała aktywnego zagospodarowania. Olędrzy – osadnicy pochodzenia głównie niemieckiego, czeskiego i niderlandzkiego – słynęli z umiejętności przekształcania trudnych terenów w pola uprawne, a ich obecność stała się fundamentem rozwoju przyszłego miasta.
To w tym kontekście Feliks Antoni Ignacy Szołdrski, właściciel dóbr nowotomyskich, podjął decyzję o powołaniu parafii ewangelickiej. Mimo iż sam był katolikiem, dostrzegał potrzeby religijne swoich osadników. W 1778 roku przekazał parcelę pod budowę kościoła i wsparł organizację parafii, stając się jej głównym fundatorem. Był to gest nie tylko praktyczny, ale i symboliczny: Szołdrski świadomie budował nową strukturę społeczną i duchową w miejscowości, która z czasem przekształciła się w dzisiejszy Nowy Tomyśl.
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym Tomyślu
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Nowym TomyśluBudowa kościoła
W latach 1778–1780 powstała pierwsza murowana świątynia na terenie osady. Wzniesiono ją na planie krzyża greckiego, co odróżniało ją od typowych, prostokątnych kościołów ewangelickich budowanych przez Olędrów w regionie. Budowa postępowała szybko. Lokalna społeczność była zdeterminowana, a fundator zapewniał niezbędne środki.
Kościół poświęcono 15 października 1780 roku w obecności Szołdrskiego oraz pastora Gottfrieda Nickischa z Wolsztyna. Jeszcze w XVIII wieku plan uzupełniła pierwsza wieża, choć jej historia była dramatyczna: niedługo po wzniesieniu została zniszczona przez piorun, a kolejne konstrukcje stawiano i odbudowywano niemal na przekór przeciwnościom losu. Do świątyni trafiły także dzwony, które odlano w Lesznie. W tym czasie kościół stawał się coraz ważniejszym punktem na mapie kształtującej się miejscowości. Wokół niego zaczęły wyrastać pierwsze budynki publiczne i mieszkalne, a plac, na którym stoi, stał się naturalnym centrum życia osady.
Dawny kościół ewangelicki w Nowym Tomyślu – zdjęcie archiwalne
Dawny kościół ewangelicki w Nowym TomyśluArchitektura
Świątynia, mimo wielokrotnych ingerencji i zmian, zachowała do dziś wiele cech swojej pierwotnej formy. Jej bryła jest zwarta, harmonijna i pozbawiona zbędnych dekoracji, co odzwierciedla ducha protestanckiego umiaru. Ceglano-kamienne mury, charakterystyczne dla architektury fundowanej przez Olędrów w Wielkopolsce, nadają jej solidności i prostoty.
Najbardziej rozpoznawalnym elementem wnętrza pozostaje empora, czyli drewniana galeria biegnąca wzdłuż ścian Jest to typowy element kościołów ewangelickich, pozwalający pomieścić większą liczbę wiernych i pełniący niegdyś także funkcję przestrzeni muzycznej. Ambona z XVIII wieku wyróżnia się bogatszą formą: na jej zwieńczeniu widnieje rzeźba Mojżesza z tablicami prawa, a na baldachimie herb Łodzia, przypominający o fundatorskiej roli Szołdrskich. Choć wieża kościoła nie przetrwała do naszych czasów, jej ostatnią konstrukcję rozebrano w latach 40. XX wieku, sam gmach przez cały czas stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych punktów Nowego Tomyśla.
Dawny kościół ewangelicki w Nowym Tomyślu
Dawny kościół ewangelicki w Nowym TomyśluII wojna światowa i zmiana wyznania
Wiek XX przyniósł burzliwe przemiany demograficzne i polityczne, które szczególnie dotknęły miejscowe wspólnoty wyznaniowe. Po I wojnie światowej liczba ewangelików zaczęła stopniowo maleć, a po 1945 roku uległa gwałtownemu zmniejszeniu w wyniku migracji, wysiedleń i zmian granicznych. Po opuszczeniu miasta przez większość protestanckich mieszkańców kościół przestał pełnić swoją dotychczasową funkcję. Przez pewien czas stał pusty, aż w 1946 roku włączono go do parafii katolickiej jako kościół pomocniczy. Przemianowanie świątyni na katolicką miało charakter płynny. Nowi użytkownicy przejęli budowlę z szacunkiem dla jej historii, stopniowo dostosowując ją do własnych potrzeb liturgicznych.
W 1981 roku kościół stał się siedzibą nowej parafii pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, a kilka lat później sformalizowano przekazanie go na własność Kościoła katolickiego. Dzisiejsza wspólnota parafialna kontynuuje tradycję troski o ten zabytek, dbając o jego konserwację i przywracając mu należne miejsce w życiu miasta.
Kościół w Nowym TomyśluWnętrze kościoła – co warto zobaczyć
Wnętrze dawnego kościoła ewangelickiego, dziś świątyni Najświętszego Serca Pana Jezusa, zachwyca swoją prostotą, ale i subtelnym pięknem, które wynika z harmonii dawnych elementów protestanckich z późniejszym wyposażeniem katolickim. Przekraczając próg, przenośmy się w przestrzeń, gdzie czas zatrzymał się w XVIII wieku, choć współczesne akcenty uwidaczniają, iż jest to przez cały czas żywy, użytkowany kościół.
Najbardziej przyciągającym wzrok elementem jest empora biegnąca wzdłuż trzech ścian nawy. Jej konstrukcja, typowa dla ewangelickich domów modlitwy, nie tylko powiększała przestrzeń dla wiernych, ale tworzyła też odpowiednie miejsce dla muzyki. Kiedyś znajdowały się tu instrumenty i chór. Dziś zachwyca finezyjnością drewnianych balustrad i surową elegancją, która doskonale współgra z jasnym, spokojnym wnętrzem.
Szczególną uwagę warto poświęcić ambonie, jednym z najlepiej zachowanych elementów oryginalnego wyposażenia. Została wykonana pod koniec XVIII wieku, prawdopodobnie w warsztacie związanym z fundatorami miasta. Jej najbardziej charakterystycznym detalem jest figura Mojżesza umieszczona na baldachimie – z tablicami Dekalogu w dłoniach przypomina ona o biblijnej tradycji Słowa, tak ważnej dla protestantów. Na ambonie widoczny jest herb rodu Szołdrskich, który symbolicznie łączy religijny wymiar świątyni z historią miasta.
Ważnym elementem są również relikty dawnej wieży kościelnej, choć dziś widoczne jedynie w strukturze ściany frontowej i dokumentach. Wewnątrz można odnaleźć miejsca, gdzie kiedyś prowadziły wejścia na wyższe kondygnacje – subtelne ślady, które przypominają o zmiennej historii budowli.
Kościół w Nowym Tomyślu Inne interesujące miejsca w okolicy opisane przez nas
Kościół w Nowym Tomyślu 
Internetowy przewodnik po Polsce
Zapraszamy do naszego Interaktywnego przewodnika po Polsce. Mapa ułatwi nawigację po naszych artykułach. Każde zaznaczone na mapie miejsce posiada aktywny link, który przeniesie was do obszernego artykułu. Fotki, historia, zabytki, legendy, godziny otwarcia muzeów, ceny biletów i wiele przydatnych wskazówek. Z mapą planowanie podróży po Polsce staje się proste. To ponad 400 opisanych dokładnie miejsc. W przypadku niektórych miast znajdziecie obszerny przewodnik. I oczywiście mnóstwo fotek, które uwielbiamy robić. Zapraszamy do podróży z nami. Mapa pozostanie zawsze jako pierwsza publikacja na naszej stronie. Będzie zawsze pod ręką. Zaglądajcie tu, ponieważ będziemy cały czas nasz przewodnik rozwijać i uaktualniać.
