Kompilacja cudowności z Miasta Gwarków, czyli co jeszcze zobaczyć w Tarnowskich Górach

nieustanne-wedrowanie.pl 1 tydzień temu

Pamiętacie, jak całkiem niedawno zaprosiliśmy Was z Gwarkiem w Podróży na rajza po Tarnowskich Górach? Odwiedziliśmy wówczas również hałdę popłuczkową, jednak nasze plany na zarejestrowanie wyczerpującej relacji filmowej pokrzyżował hulający na szczycie hałdy wiatr. Postanowiliśmy długo nie czekać i wybrać się ponownie w podróż. Tym razem zapraszamy Was na hałdę popłuczkową, do Zabytkowej Kopalni Srebra oraz do kościoła pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła, gdzie znajdziemy księgę Bractwa świętej Barbary.

Jak ostatnio wspomniałam, leżąca w obszarze dzielnic Bobrowniki Śląskie i Piekary Rudne hałda popłuczkowa od 2006 roku objęta jest ochroną prawną w postaci gminnej ewidencji zabytków miasta Tarnowskie Góry. Stanowi bowiem część Parku Kulturowego „Hałda Popłuczkowa”. Od 2017 roku, wraz z 27 innymi obiektami w obrębie miasta, figuruje na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Jak powstała i dlaczego jest tak istotnym elementem krajobrazu? Bo nie o sam gabaryt chodzi…

Gdy odpad staje się wartością

Hałda powstała na skutek nagromadzenia odpadów dolomitowych, gdy w Tarnowskich Górach prężnie wydobywano rudy ołowiu, cynku i srebra. Wydobycie prowadziła Królewska Kopalnia Fryderyk w Bobrownikach, oryginalnie zwana Königliche Friedrichsgrube. W pobliżu hałdy znajdziemy również imponujące wyrobisko dawnej kopalni dolomitu „Bobrowniki”. Po co lecieć do Arizony, jak mamy Wielki Kanion w domu? Ponadto, niedaleko hałdy rozciąga się rezerwat przyrody Segiet. Aby wejść na jego teren, należy uzyskać stosowne zezwolenie, za wyjątkiem wyznaczonych szlaków turystycznych. Poprzemysłowy klimat podkreśla przebiegająca tuż przy wyrobisku i samej hałdzie linia kolei wąskotorowej Bytom-Miasteczko Śląskie – czynna dzięki pasjonatom!

Wracając do hałdy, ma ona wysokość około 17 metrów i objętość około 26,5 miliona metrów sześciennych. Układa się w kształt litery „L” o płaskim wierzchołku i stromych zboczach. Jej początki sięgają przełomu lat 30. i 40. dziewiętnastego wieku, kiedy to w rejonie wydobywczym kopalni „Fryderyk”, dokładnie między szybami „Sophia” i „Frieden” („Pokój”), wzniesiono nowoczesny zakład przeróbczy projektu samego Rudolfa von Carnalla. W powstałej wówczas płuczce na mokro usuwano skałę płonną, przerosty i zanieczyszczenia. Do oczyszczania urobku służyła woda i ciecze ciężkie, na przykład zawiesiny zawierające piasek, magnezyt, baryt i inne substancje. Wodę do płuczki najpierw dostarczały pompy maszyny parowej z szybu „Frieden”, a po 1838 pompowano wodę z Głębokiej Sztolni Fryderyk. Urobek stanowiła skała dolomitowa, z której oddzielano galenę (rudę ołowiu), a także rudy srebra, cynku i żelaza.

Więcej odpadów, większy popis matki natury

W 1867 roku zmodernizowano i powiększono zakład, tym samym umożliwiając większą produkcję cynku. Oznaczało to także większą ilość odpadów z procesu płukania. Kopalnia działała do 1912 roku. Po zakończeniu funkcjonowania, jego teren wraz z zabudowaniami oraz mieniem ruchomym przekazano spółce Oberschlesische Eisenindustrie AG (Spółka Akcyjna Górnośląski Przemysł Żelazny). Pod koniec drugiej wojny światowej hałda stała się częścią niemieckiego systemu obrony. Do dziś w jej obrębie znajdziemy cztery żelbetonowe bunkry strzeleckie oraz zatarty już ciąg transzei. Dawniej nieopodal hałdy stała dziewiętnastowieczna Dzwonnica Gwarków, jednak w 1955 przeniesiono ją na miejsce nieistniejącego domu zbornego gwarków w śródmieściu.

Oczywiście, hałda jest również fascynującym studium czwartej przyrody – czyli przyrody powracającej na teren uprzednio silnie przekształcony przez człowieka. Podczas naszej wizyty na hałdzie spotkaliśmy jaszczurkę zwinkę, a nieopodal – przy nasypie kolei wąskotorowej – zauważyliśmy dorodnego smardza jadalnego. Dziś hałda żyje pełnią życia, a natura konsekwentnie odzyskuje swój teren. Roślinność zaczęła wstępować na jej teren od południa i południowego wschodu. Znajdziemy tu następujące drzewa: wiązy, lipy, brzozy brodawkowate, jarzębiny i sosny zwyczajne rosnące karłowato.

Charakterystyczne są murawy galmanowe, które tworzą rośliny odporne na wysokie stężenie metali ciężkich w glebie (zwłaszcza ołowiu i cynku). Znajdziemy tutaj lepnicę rozdętą, macierzankę zwyczajną, a także gatunki chronione – centurię pospolitą, dziewięćsił bezłodygowy i kruszczyk szerokolistny. Wśród reprezentantów muraw kserotermicznych (zbiorowisk roślinnych nieleśnych rozwijających się na nasłonecznionych zboczach na podłożach zasobnych w węglan wapnia) znajdziemy driakiew żółtawą i chaber driakiewnik. Oczywiście, to nie wszystkie gatunki, jakie można zidentyfikować na hałdzie. jeżeli chodzi o faunę, to jej przedstawicielami są tutaj liczne owady, ptactwo (bażanty, kuropatwy), zając szarak oraz wspomniane już jaszczurki i inne gady ciepłolubne.

W Mieście Gwarków ciekawostek nie brakuje

W filmie, który przygotowaliśmy dla Was, znajdziecie również kilka niespodzianek. Dwie z nich odkryję fragmentarycznie, gdyż każda wymaga odrębnego, wyczerpującego opisu. Trzecią zobaczycie wyłącznie na filmie…

Mistycyzm Zabytkowej Kopalni Srebra

Bo jak pokrótce opisać Zabytkową Kopalnię Srebra w Tarnowskich Górach? O niej należy pisać sporo i należy pisać szczegółowo. W dniu nagrań zeszliśmy pod ziemię celem przeprowadzenia badań „Lampenflory”, czyli roślinności zrodzonej wyłącznie w sztucznym świetle. Tamtego dnia, w tym samym celu, odwiedziliśmy także Sztolnię Czarnego Pstrąga, o której opowiadaliśmy Wam ostatnio.

Zabytkowa Kopalnia Srebra oferuje turystom możliwość zwiedzenia podziemi dawnej kopalni kruszców srebronośnych. Są to fragmenty wyrobisk podziemnych wspomnianej już Królewskiej Kopalni Fryderyk (Königliche Friedrichsgrube), która działała od 1784 do 1912 roku. Szlak turystyczny mieści się 40 metrów pod ziemią i ma długość 1740 metrów. Układająca się w kształt trójkąta trasa łączy trzy szyby: „Anioł”, „Żmija” i „Szczęść Boże”. Od 2004 roku kopalnia stanowi część pomnika historii Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”, a w lipcu 2017 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako jeden z obiektów wpisu o nazwie: Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach.

Gwiazda na Szlaku Zabytków Techniki, parowozy i nie tylko

To nie wszystkie odznaczenia, jakimi może poszczycić się ta wyjątkowa placówka muzealna. Zabytkowa Kopalnia Srebra jest jedną z czterech gwiazd Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, do którego dołączyła 19 października 2006 roku, natomiast w 2014 roku została wpisana na Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH) i jest jednym z jego Punktów Kotwicznych. Placówką, tak jak Sztolnią Czarnego Pstrąga, zarządza Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej. Przy zabudowaniach kopalni znajduje się zachwycający Skansen Maszyn Parowych. Znajdziemy tutaj wspaniałe eksponaty, między innymi walec drogowy czy też dźwig kolejowy.

W filmie zobaczycie także księgę Bractwa świętej Barbary, założonego w 1721 roku na cześć patronki górników i dobrej śmierci. Oficjalnego jego zatwierdzenie nastąpiło w 1747 roku. Historia bractwa wciąż się pisze, gdyż istnieje ono do dnia dzisiejszego.

Więcej dowiecie się z filmu, który przygotowaliśmy dla Was wspólnie z Krzyśkiem!