Kajakiem przez meandry historii, czyli spływ Rudą

Nawet czynności niemające pozornie zbyt wiele wspólnego z nauką historii mogą stać się doskonałą okazją do zgłębiania lokalnych tajemnic. Spływ kajakowy rzeką Ruda jest tego świetnym przykładem. W powszechnej świadomości najbardziej znaną w ostatnim czasie rybnicką rzeką jest Nacyna i jej sympatyczni mieszkańcy – nutrie amerykańskie. Dzisiaj przenosimy się jednak nad urokliwy brzeg Rudy (której Nacyna jest dopływem!), rzeki o długości około pięćdziesięciu kilometrów, której źródła znajdują się w okolicy Żor.

Ruda jest jednym z dopływów Odry. Do królowej śląskich rzek wpada za miejscowością Turze (dawny Wellendorf). Nazwa rzeki wzięła się od obficie występujących w jej przebiegu rudawców (rud darniowych), w Polsce wykorzystywanych do 1964 jako rudy żelaza. Rudy darniowe mają dobre adekwatności absorpcyjne (stąd wykorzystanie w koksowniach i gazowniach do oczyszczania gazów z siarkowodoru i cyjanowodoru) i potrafią odnawiać się w ciągu kilku lat. Pozyskiwanie rud żelaza rozpoczęli już w czasach średniowiecznych lokalni cystersi. Wykorzystując wody rzeczne oraz korzystając z dobrodziejstw lasu, ukształtowali oni znany nam dzisiaj, szczególny krajobraz „Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich”.

Rybnik niesłusznie kojarzony jest wyłącznie z przemysłem

Ku wielkiej, wodnej przygodzie

Nasza trasa spływu kajakowego rozpoczynała się w Rybniku-Stodołach i kończyła w Rudach Raciborskich. Z Rud można jeszcze popłynąć dalej, do Kuźni Raciborskiej. Uczestnicy spływu, niezależnie od poziomu zainteresowania przyrodą, z pewnością zwrócą uwagę na ciekawie ukształtowane meandry Rudy. Interesujące informacje na ten temat znajdziemy w „Przewodniku przyrodniczym po Rybniku” autorstwa Damiana Absalona i Mieczysława Leśnioka.

Kopalnie i huty są sukcesywnie likwidowane, a przyroda odbiera, co jej…

Dolina Rudy, usytuowana poniżej Stodół, opisana jest jako szczególnie cenny przyrodniczo obszar Rybnika, z naciskiem na fragment dna doliny Rudy między Stodołami i Paprocią. Obserwujemy tam przede wszystkim wytwory procesów fluwialnych, czyli związanych z działalnością wód płynących: terasy rzeczne, starorzecza oraz wspomniane już meandrowe koryto Rudy. Dolina dolnej Rudy jest także wspomniana jako cenny obiekt hydrograficzny pomimo złej jakości wody w rzece w momencie publikacji przewodnika (1999).

Do kogo przyszliśmy w gości?

Ciekawa jest także fauna tego rejonu. Spotkamy tu bobry, żmiję zygzakowatą oraz cenne gatunki owadów, głównie chrząszcze. Miłośnicy ornitologii powinni mieć oczy szeroko otwarte na gąsiorka, a także bociany białe gniazdujące w Stodołach. Z kolei w starorzeczach znajdziemy liczne gatunki płazów. Nie mniej ciekawie prezentuje się lokalna flora. Znajdziemy tutaj, między innymi, czyścicę drobnokwiatową, bluszcz pospolity oraz kukułkę szerokolistną, a także rzadkie gatunki mszaków. Teren doliny dolnej Rudy jest także częścią jedynego na południu dzisiejszej Polski leśnego i hydrologicznego korytarza ekologicznego, który łączy dorzecza Odry i Wisły.

Okolice Rudy są domem dla wielu gatunków roślin, zwierząt i grzybów

Piękno parku krajobrazowego

Warto także zwrócić uwagę na florę i faunę utworzonego w 1993 Parku Krajobrazowego „Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich”. Park mieści się we wschodniej części Kotliny Raciborskiej i obejmuje północne fragmenty Płaskowyżu Rybnickiego. Jego powierzchnia to aż 49 tysięcy hektarów oraz 14 tysięcy hektarów stref ochronnych. Znajdziemy tutaj aż 47 gatunków roślin naczyniowych objętych ścisłą ochroną, w tym skrzyp olbrzymi, rosiczkę okrągłolistną, czy też kotewkę orzech. jeżeli zaś chodzi o kręgowce ujęte w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt”, to na terenie Parku do rozrodu przystępują, między innymi, traszka grzebieniasta, bielik czy też borowiaczek (gatunek nietoperza).

Potrzeba jeszcze wiele czasu, ale już na dzień dzisiejszy woda Rudy jest coraz czystsza

Fascynująca historia Stodół

Dzielnica Rybnika, w której rozpoczynamy spływ, sama w sobie jest niezwykle fascynująca historycznie. Stodoły, dawniej Stodoll, a w latach 1936-1945 Hochlinden, to w tej chwili najmniej zaludniona z 27 dzielnic Rybnika. Jest jednocześnie trzecią największą dzielnicą, stanowiąc 7,9% powierzchni całego miasta. W 1977 Stodoły zostały przyłączone do Rybnika. Wcześniej była to niezależna wieś. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z szesnastowiecznego odpisu dokumentu potwierdzającego założenie opactwa, którego oryginalna wersja datowana jest na 21 października 1258. Dzieje Stodół to dzieje klasztoru; do 1810, czyli aż do pruskiej kasaty zakonów, była to bowiem wieś klasztorna. Do dziś na terenie Stodół znajduje się dwór pocysterski z 1736 roku.

Spływy kajakowe cieszą się wielką popularnością wśród turystów

Nie tylko Cystersi, ale i zalążek przemysłu

Do 1816 w Stodołach pracował wielki piec, który następnie został przeniesiony do Rud. Do 1884 działały tam trzy fryszerki. Pomimo prowadzenia działalności hutniczej, Stodoły nigdy nie rozwinęły się w ośrodek przemysłowy. W 1902 miejscowość została połączona z Gliwicami i Raciborzem dzięki linii kolei wąskotorowej.

A gdyby tak połączyć turystykę industrialną z przyrodniczą?

Prowokacja w Stodołach

Do historii przeszła również jedna z najgłośniejszych prowokacji, do których dochodziło na Górnym Śląsku tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej. W październiku 1921, po wyznaczeniu nowych granic państwowych, Stodoły pozostały w granicach Republiki Weimarskiej jako jedyna z dzisiejszych dzielnic Rybnika. Stodoły stały się zatem miejscowością przygraniczną w powiecie Racibórz (Kreis Ratibor). W owych latach oficjalną nazwę miejscowości zmieniono również na Hochlinden. 31 sierpnia 1939 roku przebrani w polskie mundury SS-mani upozorowali atak na niemiecki urząd celny, którego budynek stoi w Stodołach do dziś. Doszło także do upozorowanej walki z innym oddziałem SS-manów, rzekomo broniącymi atakowanego urzędu. Na miejsce starcia przyniesiono ciała ludzkie odziane w polskie i niemieckie mundury, aby uwiarygodnić całą sytuację. W rzeczywistości byli to zamordowani więźniowie obozowi.

Urokliwy dywan z pożytecznej, choć ekspansywnej rzęsy wodnej

Spokojne czasy współczesne

Po drugiej wojnie światowej Stodoły znalazły się w granicach Polski. Decyzją, która miała ogromny wpływ na rozwój miejscowości, było rozpoczęcie budowy Elektrowni Rybnik w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku. Na potrzeby elektrowni utworzono sztuczny zbiornik wodny, czyli Jezioro Rybnickie, a w samych Stodołach w 1972 roku wybudowano zaporę spiętrzającą wody Rudy. Zalano także niezamieszkane tereny w południowo-wschodniej części Stodół.

Kajak to idealny środek transportu po Rudzie

Jak widać, choćby z pozoru zwyczajny spływ kajakowy może zamienić się w ogromną przygodę historyczno-przyrodniczą! W ostatnich tygodniach ogromne kontrowersje wywołała planowana likwidacja populacji rybnickich nutrii. Mieszkańcy stanęli za zwierzakami murem, pokazując, iż przyroda nie jest im obojętna. Bo to nasz wspólny, najcenniejszy skarb!