Prostata, zwana także gruczołem krokowym, to niewielki, ale niezwykle istotny narząd w męskim układzie moczowo-płciowym. Położona pod pęcherzem moczowym otacza cewkę moczową i odpowiada za produkcję płynu będącego częścią nasienia, co ma najważniejsze znaczenie dla męskiej płodności. Niestety, od około 50. roku życia ryzyko wystąpienia chorób prostaty rośnie. Do najczęstszych schorzeń należą łagodny rozrost stercza, zapalenie prostaty oraz rak prostaty – drugi pod względem częstości złośliwy nowotwór u mężczyzn w Polsce.
Jakie badania wykonuje się w diagnostyce prostaty?
Diagnostyka chorób prostaty opiera się na kilku podstawowych i uzupełniających się badaniach. Kompleksowa ocena stanu prostaty najczęściej obejmuje:
- Badanie per rectum (DRE) – palpacyjne badanie przez odbyt, umożliwiające ocenę wielkości, kształtu i konsystencji prostaty. Jest to szybkie, bezpieczne badanie, które może wykryć nieprawidłowości choćby przy prawidłowych wynikach innych testów.
- Oznaczenie poziomu PSA (antygenu swoistego dla prostaty) – badanie krwi mierzące stężenie białka produkowanego przez komórki prostaty. Wzrost poziomu PSA, choć nie jest jednoznaczny z diagnozą raka, wskazuje na potrzebę dalszej diagnostyki.
- Ultrasonografia (USG) prostaty – obrazowe badanie pozwalające na ocenę wielkości i struktury gruczołu. Wykonuje się je przez powłoki brzuszne lub transrektalnie (TRUS), co pozwala na precyzyjniejszą ocenę i jest nieodzowne przed biopsją.
- Biopsja prostaty – pobranie fragmentów tkanki do badania histopatologicznego, stosowane w przypadku podejrzenia raka prostaty na podstawie wyników PSA, DRE lub badań obrazowych.
- Rezonans magnetyczny (MRI) prostaty – zaawansowana metoda obrazowania o wysokiej czułości, szczególnie pomocna w precyzyjnym oznaczeniu miejsc podejrzanych o nowotwór oraz w planowaniu biopsji fuzyjnej.
Badanie per rectum – co warto wiedzieć?
Badanie palpacyjne prostaty przez odbyt to procedura, podczas której lekarz wprowadza palec do odbytnicy, oceniając wielkość i konsystencję gruczołu. Prostata powinna być miękka, gładka i symetryczna. Obecność guzków, asymetrii lub zwiększonej twardości wymaga dalszej diagnostyki. Chociaż może być odczuwane jako niekomfortowe, badanie trwa kilka sekund i pozwala wykryć zmiany niewidoczne w badaniach krwi. Wykonuje się je najczęściej u mężczyzn po 50. roku życia lub wcześniej w przypadku objawów.
PSA – najważniejszy marker diagnostyczny prostaty
PSA (Prostate Specific Antigen) to białko produkowane przez komórki prostaty, którego obecność w krwi można zmierzyć prostym testem. Poziom PSA rośnie fizjologicznie z wiekiem oraz w przypadku schorzeń takich jak łagodny rozrost, zapalenie prostaty czy nowotwór. Prawidłowe wartości różnią się w zależności od wieku – np. dla mężczyzn 50-59 lat norma wynosi do około 3,1 ng/ml, a dla 60-69 lat do 4,1 ng/ml. Wartość powyżej 4 ng/ml jest powodem do dalszych badań, choć wynik należy zawsze interpretować w kontekście objawów i innych testów.
Dodatkowo oznaczany jest stosunek PSA wolnego do całkowitego (fPSA/tPSA), który pomaga różnicować przyczyny podwyższenia PSA – niższy udział wolnego PSA sugeruje wyższe ryzyko raka prostaty. Test PSA nie jest samodzielnym narzędziem diagnostycznym, ale świetnym wskaźnikiem przesiewowym, pozwalającym wykryć zmiany zanim pojawią się objawy kliniczne.
Ultrasonografia prostaty – obrazowanie i diagnostyka
USG prostaty to bezbolesne badanie obrazowe, które pozwala na ocenę wielkości i struktury gruczołu. Badanie przez powłoki brzuszne wymaga wypełnionego pęcherza moczowego, natomiast transrektalne USG (TRUS) wykonuje się po opróżnieniu jelita i stanowi precyzyjną metodę szczególnie istotną przed biopsją. Dzięki ultrasonografii można wykryć zmiany ogniskowe, które mogą wymagać dalszej diagnostyki, a także ocenić zaleganie moczu po mikcji.
Biopsja prostaty – złoty standard diagnostyki raka
Biopsja prostaty polega na pobraniu kilku małych fragmentów tkanki prostaty pod kontrolą USG lub MRI. Jest to badanie inwazyjne, ale najważniejsze w potwierdzaniu lub wykluczaniu obecności raka. Standardowa biopsja przezodbytnicza pobiera materiał z różnych obszarów prostaty, jednak może nie uchwycić wszystkich zmian – stąd coraz częściej stosuje się biopsję fuzyjną, łączącą obrazowanie rezonansu magnetycznego z USG, co zwiększa precyzję i zmniejsza ryzyko powikłań.
Biopsja może wiązać się z powikłaniami, takimi jak krwawienie, infekcje czy krótkotrwałe zaburzenia oddawania moczu, dlatego jest wykonywana po szczegółowej ocenie wskazań i przygotowaniu pacjenta.
Rezonans magnetyczny prostaty – nowoczesna diagnostyka obrazowa
MRI prostaty to zaawansowane badanie obrazowe, które dostarcza szczegółowych informacji o budowie i ewentualnych ogniskach patologicznych. Jest wykorzystywane szczególnie w sytuacjach niejednoznacznych wyników PSA i badania per rectum, a także przed biopsją fuzyjną. Pozwala na ocenę stopnia zaawansowania raka i ewentualnego przerzutu do okolicznych tkanek, co ma istotne znaczenie dla planowania leczenia.
Kiedy wykonać badania prostaty?
Zaleca się, aby wszyscy mężczyźni po 50. roku życia regularnie poddawali się badaniu PSA i per rectum, choćby jeżeli nie mają objawów. Osoby z grup podwyższonego ryzyka, jak mężczyźni z rodzinną historią raka prostaty, powinny rozpocząć badania profilaktyczne już po 40. roku życia.
Wskazaniem do wcześniejszej diagnostyki jest pojawienie się niepokojących objawów, takich jak:
- częste oddawanie moczu, zwłaszcza w nocy (nykturia),
- osłabiony lub przerywany strumień moczu,
- uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza,
- ból lub pieczenie podczas mikcji,
- obecność krwi w moczu lub nasieniu,
- ból okolicy krocza, podbrzusza czy okolicy lędźwiowej,
- zaburzenia erekcji.
Każdy z tych symptomów wymaga konsultacji urologicznej i wykonania odpowiednich badań diagnostycznych.
Przygotowanie do badań prostaty – o czym warto pamiętać?
Przygotowanie pacjenta różni się w zależności od badania. jeżeli planowane jest oznaczenie PSA, zaleca się:
- unikanie intensywnych ćwiczeń fizycznych i jazdy na rowerze przez minimum 48 godzin przed badaniem,
- wstrzemięźliwość seksualną przez 48 godzin,
- pobranie krwi najlepiej na czczo lub 8–12 godzin po ostatnim posiłku,
- unikanie pobierania krwi bezpośrednio po badaniu per rectum, biopsji lub USG prostaty – odstęp powinien wynosić co najmniej 1–2 tygodnie,
- rezygnację z alkoholu i palenia papierosów na dwa dni przed badaniem.
Przy badaniu ultrasonograficznym przez powłoki brzuszne zaleca się wypełnienie pęcherza poprzez wypicie około 1–1,5 litra niegazowanej wody. USG transrektalne wymaga opróżnienia jelita i stosowania lekkostrawnej diety dzień wcześniej, a także często wykonania lewatywy.
Interpretacja wyników i dalsze postępowanie
Wyniki badań PSA powinny być oceniane przez urologa w kontekście wieku pacjenta, objawów klinicznych oraz wyników badania palpacyjnego i obrazowego. Podwyższone PSA może wskazywać na różne stany – od łagodnego przerostu, przez zapalenie, aż po raka prostaty. W przypadku podwyższonego lub gwałtownie rosnącego poziomu PSA lekarz może zlecić powtórzenie badania, rozszerzenie diagnostyki o oznaczenie frakcji wolnego PSA, wykonanie rezonansu magnetycznego lub biopsji.
Biopsja potwierdza lub wyklucza obecność raka i pozwala określić jego stopień zaawansowania. W zależności od wyników, wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta, lekarz ustala odpowiedni plan leczenia – od obserwacji, przez farmakoterapię, po zabiegi chirurgiczne i leczenie onkologiczne.
Wiesz już, dlaczego należy regularnie badać prostatę!
Diagnostyka prostaty opiera się na wzajemnie uzupełniających się badaniach: palpacji przez odbyt, oznaczeniu PSA, ultrasonografii, rezonansie magnetycznym oraz biopsji. Każda z tych metod dostarcza cennych informacji o stanie gruczołu krokowego i pozwala na precyzyjne rozpoznanie chorób, w tym raka. Regularne badania po 50. roku życia lub wcześniej u mężczyzn z grup ryzyka, a także szybka reakcja na niepokojące objawy, to najlepszy sposób na ochronę zdrowia i długie życie w dobrej formie.
Więcej informacji: https://scmkrakow.pl/blog/jak-badac-prostate-przede-wszystkim-regularnie/