Jak powstaje norma społeczna
Pojęcie normy społecznej rozumianej jako dobro ogółu powoli przestaje funkcjonować w świadomości przeciętnego obywatela, zamiast niego lansuje się wizję społeczeństwa widzianego jako sumę luźno powiązanych ze sobą jednostek. Konsekwencją tego jest wynaturzenie zachowań jednostki, której się mówi tylko o zaspokajaniu własnych potrzeb. kilka natomiast mówi się o tym, iż człowiek jest systemem autonomicznym oraz ze sam jest częścią nadsystemu, który stanowi naród.
Model społeczeństwa, w którym relatywizuje się różne metody postępowania, a także wprowadza obce normy postępowania niezgodne z pamięcią nadsystemu (obce doświadczenia) prowadzi do dezintegracji narodu pojmowanego jako całość.
Tymczasem człowiek w swoim życiu doświadcza dwóch rodzajów oddziaływań: bezpośredniego – rozkazy, rozporządzenia, polecenia itp. oraz pośredniego czyli wychowania a z tym związane jest kształtowania odpowiednich norm w społeczeństwie. Jest to swoisty mechanizm społeczny, w którym urabia się świadomość jednostki w toku współżycia społecznego. Każdy człowiek żyjący w danym społeczeństwie jest poddany temu zjawisku, gdyż odbywa się to w sposób spontaniczny i jest regulowane przez podstawowe prawa socjologiczne.
Polega to na tym, że:
„Proces ten odbywa się na gruncie wzajemnego komunikowania sobie przez ludzi ich własnych przeżyć, wskutek czego w społeczeństwie ścierają się ze sobą różne oceny indywidualne, aby stopniowo wytwarzać wartości społeczne, będące poniekąd rezultatem podświadomego plebiscytu społecznego oraz źródłem przeciętnych ocen o powtarzających się powszechnie faktach życia indywidualnego. Zdarzenia korzystne dla gromady społecznej zyskują w tym plebiscycie dodatnie wartości, gdy to, co w tej gromadzie przynosi szkodę, bywa uważane za rzecz społecznie szkodliwą, chociaż dla pewnych osobników dana rzecz lub czyn mogą być korzystne (np.kradzież)” (Henryk Piętka, Wstęp do nauki prawa, Warszawa 1947, s.10)
Uproszczony w dużym stopniu mechanizm powstawania normy można przedstawić jako działanie długofalowe i etapowe.Rysunek poniżej przedstawia graficznie sytuację kiedy nie ma jeszcze ukształtowanej normy w świadomości danej jednostki i wtedy potrzeba więcej niż jeden bodziec ( B1, B2), aby uzyskać pożądane działanie (Reakcję-R). Jak widać na rysunku Reakcja (R) zaznaczona jest przerywaną linią, gdyż brak wyrobionej normy skutkuje niepewnością co do adekwatnej Reakcji.
W miarę powtarzania tych samych bodźców, w człowieku wyrabia się norma społeczna (N) (rys. poniżej). Można powiedzieć, iż świeżo ukształtowana norma może wymagać przez cały czas więcej niż jeden bodziec, ale za to efekt jest już o wiele pewniejszy co do pożądanego działania.
W miarę postępu jednostka przyswaja sobie tak dobrze daną normę społeczną, iż wystarczy jeden bodziec (rysunek poniżej), który uruchomi pożądaną reakcję właśnie przy pomocy istniejącej normy.
Oczywiście postępowanie człowieka (R- reakcja) zależy od siły bodźca oraz wartości ukształtowanej normy. Przykładowo przy bardzo silnie ukształtowanej normie wystarczy choćby mały bodziec, ale w sytuacji, gdy jest słabo ukształtowana norma, to dla uzyskania Reakcji o takiej samej wartości będzie potrzebny bodziec o wiele większy.:
R=B * N
Większość z tych, którzy przedstawiają normę społeczną w kategorii przymusu, nie zauważa jednak, iż to sama jednostka jest inicjatorem powstawania norm. Dzieje się tak dlatego, ponieważ człowiek nie jest elementem oderwanym od społeczeństwa ale jest częścią systemu. O wzajemnym wpływie społeczeństwa i pojedynczej jednostki mówi prof. Henryk Piętka przytaczając anegdotę o marsylskim marynarzu:
„Chodzi tu mianowicie o człowieka, który w jednej z kawiarń portowych oznajmił zebranym gościom, iż w porcie wyłowiono węża morskiego. Widząc poruszenie wśród słuchaczy wpadł na pomysł rozszerzenia sensacyjnej nowiny po całym mieście, a więc odbył wędrówkę po różnych ulicach miasta i wszędzie wywoływał masową wędrówkę ludzi do portu. Na koniec powrócił do miejsca, skąd wyszedł, a spostrzegłszy tam powszechne wzburzenie oraz wymarsz najbardziej niedołężnych maruderów zapytał o powód podniecenia; gdy mu powiedziano, iż w porcie znajduje się wąż morski, uwierzył i poszedł z innymi, aby obejrzeć potwora: ujarzmiła go wartość społeczna o nadrzędnym autorytecie, chociaż był jej wyłącznym inicjatorem. W taki o to sposób kształtują się oceny społeczne, które zwykle zasługują na miano norm społecznych, ponieważ normują indywidualne postępki ludzkie” (H.Piętka, Wstęp do nauki prawa, wyd. cyt., s.12)
Jest to więc wywieranie wzajemnego wpływu społeczeństwa i pojedynczego człowieka na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Każda jednostka wpływa na tworzenie się norm społecznych. Niektórzy jednak mówią o normach społecznych jako o narzuconych z góry postulatach, które przychodzą z zewnątrz i stanowią obcą presję na ich indywidualną opinię. Jednak na tym polega socjalizacja, iż człowiek powoli przystosowuje się do potrzeb i wymagań życia społecznego. Rozwój tego przystosowania sprawia, iż ocena społeczna staje się coraz bardziej bliska ocenie indywidualnej, aż wreszcie odległość między nimi zmaleje do zera, powodując oparcie oceny społecznej na wewnętrznym przeświadczeniu osobników o jej oczywistości.
. Prawo przystosowania społecznego daje się z łatwością przedstawić na przykładzie psychiki dziecięcej, gdzie dziecko uczy się jak uzgadniać swoje osobiste potrzeby w konfrontacji z oczekiwaniami otoczenia. Jak wiadomo procesy te realizowane są , zwłaszcza w swych początkowych stadiach z pewnymi oporami podyktowanymi interesem jednostki, która dąży do samosterowania. (Zob. Marian Mazur, Cybernetyczna teoria układów samodzielnych, Warszawa 1966). Dopiero po jakimś czasie dojrzały człowiek poddany wychowaniu społecznemu zaczyna rozumieć, iż jego osobiste sądy i dążenia podyktowane są wymogami życia w społeczeństwie.
Oczywiście adekwatny rozwój społeczny występuje wówczas, kiedy państwo broni interesów obywateli, obywatele zaś bronią ineresów państwa. Najogólniej mówiąc ostra sprzeczność interesów (działania niszczące) powodują osłabienie organizacji społecznej- stare normy społeczne ulegają derejestracji, a nowe się nie wytwarzają. Społeczeństwo pozbawione norm, reaguje chaotycznie i jest wystawione na manipulację ze strony swoich wrogów.
Źródło: Podstawowe prawa socjologiczne
Zobacz na: Modele mentalne
Potęga narracji w podejmowaniu decyzji
Zachowania przesądne – gołębie i nagrody
Organizowanie Chaosu – Edward Bernays (Propaganda, 1928)
Teoria ‘Dostosowanie Przebija Prawdę’ – Donald Hoffman
Sześć rodzajów problemów – Marian Mazur
Społeczne procesy poznawcze – Józef Kossecki
O tworzeniu pojęć klasowych oraz teoriach adekwatnych, kulawych i skaczących – Leon Petrażycki
