Gustave Courbet – historia i twórczość francuskiego malarza

Gustave Courbet był wybitnym francuskim malarzem tworzącym w XIX wieku i jednym z najbardziej znanych przedstawicieli realizmu. Jego dzieła przedstawiały przede wszystkim sceny rodzajowe z życia współczesnych. Malował także portrety, pejzaże oraz martwe natury. Jego upodobanie do realistycznego przedstawiania nagich, kobiecych ciał często wywoływało skandale i oburzenie krytyków.

Narodziny realisty

Gustave Courbet urodził się 10 czerwca 1819 roku w miejscowości Ornans, w rodzinie bogatych ziemian. Od najmłodszych lat wykazywał zainteresowanie malarstwem, często portretując swoje siostry. W liceum nie przykładał się do nauki, rozczarowując swojego ojca, który planował dla niego karierę adwokata. W 1840 roku przeniósł się do Paryża. Tam zapisał się na kurs malarstwa u Steubena, studiował dzieła mistrzów zgromadzone w Luwrze, a także filozofię.

Gustave Courbet był wybitnym francuskim malarzem, uznawanym za jednego z najbardziej znanych przedstawicieli realizmu

W stolicy rozwinęło się jego zainteresowanie klasami niższymi – sam pochodził z domu nastawionego antymonarchistycznie. Nawiązał też przyjaźnie z miejscowymi rewolucjonistami, które zaważyły na jego późniejszym życiu. Jego pierwsze obrazy były kopiami dzieł z Luwru i pracami inspirowanymi literaturą. Na początku kariery malował też dużo autoportretów, utrzymanych jeszcze w stylu romantycznym. gwałtownie jednak zainteresował się życiem ludzi z klas niższych, których życie stało się tematem jego dzieł.

Gustave Courbet – Śpiąca prządka

Francuski malarz odbył w latach 1846-1847 podróż do Holandii, gdzie pod wpływem mistrzów takich jak Rembrandt doszedł do przekonania, iż malarz może być jedynie realistą – malować tylko to, czego jest osobistym świadkiem. Gustave Courbet, dzięki obserwacji i uwiecznianiu codziennego życia, gwałtownie został dostrzeżony i już w 1849 roku wystawił swój pierwszy obraz na Salonie Paryskim. Jego dzieło „Pogrzeb w Ornans” przyniosło mu Złoty Medal i możliwość uczestnictwa w kolejnych Salonach.

Rewolucja, sława i wygnanie

W kolejnych latach Gustave Courbet prezentował na Salonach wiele obrazów, z których część spodobała się publiczności, inne natomiast wywoływały krytykę, a choćby zgorszenie. Pod koniec lat pięćdziesiątych XIX wieku był już powszechnie znany. Coraz częstszym motywem w jego malarstwie były nagie, przedstawione w sposób niezwykle realistyczny kobiety. Ta tematyka i buntowniczy charakter malarza (który odmówił przyjęcia Legii Honorowej z rąk Napoleona III) sprawiły, iż zyskał on opinię niepokornego skandalisty.

Gustave Courbet – Przesiewanie zboża

Zainteresowanie miejską biedotą i regularne kontakty z rewolucjonistami sprawiły, iż w 1871 roku artysta stał się jednym z przywódców Komuny Paryskiej. Z jego inicjatywy w czasie jej trwania zburzono kolumnę Vendôme, będącą hołdem dla Napoleona I. Po stłumieniu Komuny przez wojska francuskie Coubert został aresztowany i skazany na pół roku więzienia. W czasie odbywania wyroku pozwolono mu malować – wtedy powstała większość jego martwych natur.

Gustave Courbet – Pracownia artysty

Nowy rząd Republiki ogłosił plan odbudowy kolumny Vendôme – ogromne koszty tego przedsięwzięcia miał pokryć Coubert. Nie posiadając takiego majątku, malarz uciekł na wygnanie do Szwajcarii. Spędził tam ostatnie lata życia, malując pejzaże, a także próbując rzeźby. Pozostający w zapomnieniu popadł w alkoholizm i 31 grudnia 1877 roku zmarł w szwajcarskiej miejscowości La Tour-de-Peilz.

Gustave Courbet – przegląd twórczości

Gustave Courbet stworzył własny, unikatowy styl realistyczny, któremu pozostał wierny aż do śmierci. Jego sztuka wywarła ogromny wpływ na kolejne pokolenia artystów. Czerpali z niej inspirację między innymi Claude Monet, malarze niemieccy z kręgu Wilhelma Leibla czy Edward Hopper. Courbet jest również, wraz z Paulem Cézannem, uważany za prekursora kubizmu. Wiele z jego obrazów znajduje się w tej chwili w najlepszych muzeach sztuki na całym świecie. Niestety, wiele z nich przepadło w czasie II wojny światowej. Część z nich została bezpowrotnie zniszczona, inne – zrabowane przez nazistów – nie zostały odnalezione do dzisiaj. Poniżej przedstawiamy kilka z najbardziej znaczących dzieł w twórczości Gustave Courbeta.

Kamieniarze (1849)

Jedna z pierwszych scen rodzajowych, dzięki którym Courbet stał się później znany. Przypadkowe spotkanie robotników rozbijających kamienie przy drodze zaowocowało powstaniem realistycznego obrazu. Dwóch kamieniarzy pracuje niedaleko wzgórza. Młodszy z nich z wysiłkiem dźwiga kosz wypełniony odłamkami skał, starszy młotkiem rozbija większe fragmenty. Noszą proste, podarte ubrania i są całkowicie skupieni na ciężkiej pracy.

Gustave Courbet – Kamieniarze

Nie pozują, nie patrzą w stronę widza – po prostu wykonują swoje zadanie. Obraz został pokazany na Salonie Paryskim 1850 i wywołał liczne kontrowersje. Ogromne płótno poświęcone było nie historycznej scenie, a prostej czynności, wykonywanej przez robotników. Widać w nim rozwijające się zainteresowanie artysty tematyką rewolucyjną. Oryginał „Kamieniarzy” został zniszczony w czasie bombardowania Drezna, ocalały jedynie wstępne kopie.

Pogrzeb w Ornans (1849)

Gigantyczny obraz inspirowany był sceną pogrzebu na nowym cmentarzu w Ornans. Krytycy spierają się, czyj pogrzeb przedstawia scena, jednak dzięki zapisom pamiętnikarskim wiemy, iż na płótnie znalazły się autentyczne postacie – proboszcz, burmistrz, sędzia i członkowie rodziny Courbeta. Scena przedstawia kilka grup osób stojących nad otwartym grobem. Wśród nich duchowni niosący krzyż oraz śpiewacy ubrani na czerwono i z zaczerwienionymi nosami (jawna aluzja do pijaństwa).

Gustave Courbet – Pogrzeb w Ornans

W centrum stoją dwaj starsi mężczyźni – weterani rewolucji francuskiej (w której brał udział dziadek artysty), za nimi, na drugim planie, znajduje się reszta żałobników. Kompozycja jest nietypowa, nie umieszczono żadnej postaci w jej centralnym punkcie, tłum wypełnia obraz na całej powierzchni. Dzieło po raz kolejny wywołało skandal na Salonie. Zarzucano mu przesadny realizm, a przede wszystkim umieszczenie błahego tematu, związanego z klasą niższą, na tak ogromnym płótnie.

Spotkanie (1854)

Bardzo interesujący obraz o mniejszym formacie, namalowany na zamówienie wieloletniego mecenasa-artysty, Alfreda Bruyasa. Płótno przedstawia trzy spotykające się na wiejskiej drodze postacie. Po prawej stronie widzimy samego Courbeta, ubranego w swobodny strój i niosącego na plecach przybory do malowania. Naprzeciw niego stoją ubrani formalnie Bruyas i jego służący. Scenę dopełnia zdyszany pies na drugim planie. Najbardziej niezwykłe są pozy bohaterów.

Gustave Courbet – Spotkanie

Sługa ma nisko pochyloną głowę, pochyloną pozę ma również mecenas, natomiast malarz przyjął dumną postawę z wysoko podniesionym podbródkiem. Gest ten jest powszechnie interpretowany jako przejaw dumy, a choćby pychy. Jednak równie dobrze może to być zamrożona w czasie scena o zupełnie innym znaczeniu – jej interpretację mógłby wyjawić jedynie sam twórca. Tak czy inaczej, dzięki temu krytycy powszechnie przyjęli pierwsze wyjaśnienie, nadając obrazowi wiele złośliwych tytułów, od „Dzień dobry, panie Courbet”, aż po „Fortuna składająca hołd geniuszowi”.

Panienki znad Sekwany (1857)

Kolejne obrazoburcze dzieło Courbeta, które wywołało powszechną dyskusję. Scena przedstawia dwie rozleniwione, zmysłowe kobiety leżące nad brzegiem rzeki. Szczegółowo oddano ich stroje, kwiaty z bukietu trzymanego przez jedną z nich, a przede wszystkim wyraz twarzy. Swobodna poza, ubiór i łódka na drugim planie sugerują, iż bohaterki obrazu są prostytutkami, które przypłynęły wraz z klientami.

Gustave Courbet – Panienki znad Sekwany

Chociaż prostytucja w XIX wieku była powszechna, nigdy nie była przedstawiana w tak dosadny sposób. Krytycy nie kryli oburzenia, tradycyjnie zarzucając artyście użycie dużego formatu do prezentacji codziennej, a choćby niemoralnej sceny w dodatku przedstawionej w dosadny i realistyczny sposób. Co ciekawe, pomimo kontrowersji, obraz został pokazany 15 czerwca 1857 na Salonie Paryskim.

Pochodzenie świata (1866)

Jeżeli inne obrazy Courbeta mogły wywołać zgorszenie, to „Pochodzenie świata” choćby dzisiaj można uznać za dzieło ocierające się o pornografię. Niewielkie płótno (46 na 55 centymetrów) przedstawia kobiecy akt, a adekwatnie samo jego sedno, ze szczegółowo przedstawionymi genitaliami na pierwszym planie. Obraz powstał na prywatne zamówienie tureckiego dyplomaty Halila Şerifa Paşy, a przedstawia prawdopodobnie tancerkę paryskiej opery Joannę Hifferan.

Dzieło nie było rzecz jasna prezentowane publicznie, w swojej historii przechodziło przez ręce kilku prywatnych właścicieli, którzy ukrywali je pod innym obrazem o neutralnej tematyce. Jest to jednak obraz świadczący o tym, iż Gustave Courbet nie wahał się w swojej twórczości przedstawiać najbardziej kontrowersyjnych tematów, które umiał oddać z niezwykłym stopniem realizmu.

Zobacz również:

• Francisco Goya – hiszpański malarz, grafik i rysownik okresu romantyzmu
• Albrecht Dürer – historia i dzieła niemieckiego malarza okresu renesansu

Gustave Courbet – Krajobraz nadmorski

Gustave Courbet – Kąpiące się