Przełom roku to tradycyjnie czas, w którym nasze portfele muszą dostosować się do nowych realiów prawnych. Choć większość z nas w ferworze sylwestrowych przygotowań nie myśli o przepisach, rok 2026 przynosi istotne zmiany w podejściu do tradycyjnego pieniądza. Czy swoboda płacenia gotówką powoli odchodzi do lamusa? Od 1 stycznia wchodzą w życie regulacje, które mogą sprawić, iż przy większych zakupach sprzedawca poprosi Cię o dowód osobisty, a w skrajnych przypadkach – odmówi przyjęcia banknotów. Gdzie przebiega nowa granica prywatności?
Fot. Warszawa w Pigułce
Rewolucja w portfelach czy kosmetyka przepisów?
Dyskusja o przyszłości gotówki w Polsce i w całej Unii Europejskiej toczy się od lat, budząc ogromne emocje. Dla wielu Polaków fizyczny pieniądz to synonim wolności i bezpieczeństwa, zwłaszcza w czasach niepewności geopolitycznej czy awarii systemów bankowych. Jednak 1 stycznia 2026 roku to data, którą warto zaznaczyć w kalendarzu na czerwono. To właśnie teraz zbiegają się przepisy krajowe z nowymi wytycznymi unijnymi, które mają na celu uszczelnienie systemu finansowego.
O co dokładnie chodzi? O walkę z praniem brudnych pieniędzy i finansowaniem terroryzmu (tzw. przepisy AML). Choć brzmi to jak scenariusz filmu sensacyjnego, w praktyce dotyka zwykłego Kowalskiego, który planuje remont kuchni, zakup używanego samochodu czy choćby większego sprzętu RTV. Organy nadzoru finansowego kładą coraz większy nacisk na transparentność przepływów pieniężnych, co w praktyce oznacza jedno: anonimowość przy wysokich kwotach przestaje istnieć.
Limity dla firm to dopiero początek
Większość przedsiębiorców doskonale zna limit 15 000 złotych. To granica, powyżej której transakcje między firmami (B2B) muszą odbywać się za pośrednictwem rachunku bankowego. jeżeli przedsiębiorca zapłaci gotówką powyżej tej kwoty, nie może zaliczyć wydatku do kosztów uzyskania przychodu. To zasada, która obowiązuje od dawna i zdążyła już „okrzepnąć” w naszej świadomości biznesowej.
Jednak na przełomie 2025 i 2026 roku uwaga urzędników i ustawodawców przesuwa się w stronę konsumentów. Do tej pory osoba prywatna mogła w teorii przynieść do salonu samochodowego walizkę pieniędzy i kupić auto. Teraz sytuacja staje się bardziej skomplikowana. Choć w Polsce wielokrotnie odraczano wprowadzenie sztywnych limitów gotówkowych dla konsumentów (słynne plany limitu 20 tys. zł), presja ze strony instytucji unijnych sprawia, iż sprzedawcy stają się bardziej ostrożni.
Warto pamiętać, iż Unia Europejska dąży do ujednolicenia limitów płatności gotówkowych na terenie całej Wspólnoty. Ustalony na poziomie unijnym pułap 10 000 euro (lub jego równowartość w walucie krajowej) staje się punktem odniesienia. Co to oznacza w praktyce? Że każda transakcja przekraczająca tę kwotę jest automatycznie „oflagowana” i wymaga od sprzedawcy podjęcia konkretnych kroków weryfikacyjnych.
Wylegitymowanie przy kasie: Kiedy sprzedawca powie „sprawdzam”?
To jest moment, który może wywołać największe zdziwienie, a choćby oburzenie klientów po Nowym Roku. Wyobraź sobie sytuację: kupujesz meble do całego mieszkania, rachunek wynosi kilkadziesiąt tysięcy złotych, a Ty wyciągasz gotówkę. Kasjer, zamiast po prostu przeliczyć banknoty, prosi Cię o dokument tożsamości.
To nie nadgorliwość pracownika, ale wymóg prawny. Zgodnie z zaostrzonymi procedurami bezpieczeństwa finansowego, przy transakcjach gotówkowych przekraczających określone progi (często już od 10-15 tys. euro, a w przypadku transakcji podejrzanych – znacznie mniej), sprzedawca ma obowiązek zastosować tak zwane środki bezpieczeństwa finansowego. Obejmuje to:
- Identyfikację klienta (sprawdzenie dowodu osobistego).
- Weryfikację tożsamości (potwierdzenie, iż Ty to Ty).
- A w niektórych przypadkach – ustalenie beneficjenta rzeczywistego transakcji.
Jeśli odmówisz okazania dokumentu, sprzedawca ma prawo, a choćby obowiązek, odmówić przeprowadzenia transakcji. Co więcej, jeżeli zachowanie klienta wzbudzi podejrzenia (np. próba rozbicia płatności na kilka mniejszych, by uniknąć limitu – tzw. smurfing), incydent może zostać zgłoszony do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.
Banki też patrzą na ręce
Zmiany w podejściu do gotówki nie dotyczą tylko sklepów i punktów usługowych. Również wizyta w oddziale banku w 2026 roku może wyglądać inaczej. Wpłata lub wypłata dużej kwoty gotówki „od ręki” staje się coraz trudniejsza. Banki, powołując się na te same przepisy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, coraz częściej wymagają wcześniejszego awizowania wypłat, a przy wpłatach – udokumentowania źródła pochodzenia środków.
Wpłacasz do wpłatomatu 10 tysięcy złotych? zwykle nie ma problemu. Ale jeżeli nagle na Twoje konto zaczynają wpływać regularne, wysokie kwoty w gotówce, algorytmy bezpieczeństwa banku mogą zablokować dostęp do rachunku do czasu wyjaśnienia sprawy. W 2026 roku systemy te będą jeszcze bardziej czułe, co jest efektem postępującej cyfryzacji nadzoru skarbowego.
Dlaczego gotówka jest „na cenzurowanym”?
Zwolennicy obrotu bezgotówkowego argumentują, iż pieniądz cyfrowy jest wygodniejszy, szybszy i bardziej higieniczny. Jednak głównym motorem zmian jest uszczelnianie systemu podatkowego. Gotówka nie zostawia cyfrowego śladu, co czyni ją idealnym narzędziem w szarej strefie. Państwo, dążąc do maksymalizacji wpływów budżetowych, naturalnie promuje transakcje elektroniczne, które są w pełni transparentne i łatwe do prześledzenia.
Dla obywateli oznacza to jednak pewien kompromis. Zyskujemy wygodę (płatności zegarkiem, BLIK, przelewy natychmiastowe), ale tracimy fragment prywatności. Każda kawą kupiona kartą, każdy bilet, każde tankowanie – to dane, które budują nasz profil konsumencki. Ograniczenia w płatnościach gotówką to kolejny krok w stronę świata, w którym nasze finanse są otwartą księgą dla instytucji nadzorczych.
Sankcje za łamanie przepisów
Co grozi za ignorowanie nowych zasad? W przypadku przedsiębiorców kary mogą być drakońskie – od grzywien finansowych, przez utratę możliwości rozliczania kosztów, aż po kontrolę skarbową całej firmy. Dla konsumenta główną „karą” jest niedogodność – brak możliwości zakupu towaru, konieczność tłumaczenia się w banku czy blokada środków.
Warto też pamiętać o transakcjach prywatnych, np. zakupie auta od sąsiada. Tutaj również warto zachować czujność. Choć gotówka w relacji „Kowalski z Nowakiem” jest wciąż legalna bez ścisłych limitów kwotowych znanych z biznesu, to przy późniejszej wpłacie takiej kwoty do banku przez sprzedającego, może on zostać poproszony o umowę kupna-sprzedaży w celu udokumentowania pochodzenia gotówki.
Co to oznacza dla Ciebie?
Zmiany wchodzące w życie lub zaostrzające się na przełomie 2025 i 2026 roku nie muszą być powodem do paniki, ale wymagają zmiany pewnych przyzwyczajeń. Oto co konkretnie powinieneś zrobić, by uniknąć stresu:
- Planuj duże wydatki z wyprzedzeniem: jeżeli zamierzasz kupić coś drogiego (powyżej 10-15 tys. zł) za gotówkę, upewnij się wcześniej u sprzedawcy, czy przyjmie taką formę płatności i czy będzie wymagał dowodu osobistego.
- Zaktualizuj dane w banku: Upewnij się, iż Twój dowód osobisty w systemie bankowym jest aktualny. Nieważny dokument to najczęstsza przyczyna problemów z wypłatą gotówki w oddziale.
- Dokumentuj transakcje: Sprzedajesz coś wartościowego prywatnie za gotówkę? Zawsze sporządzaj umowę. To Twój „dupochron” w razie pytań banku przy wpłacie środków.
- Nie bój się pytać: jeżeli kasjer prosi Cię o dokument, zapytaj o podstawę prawną. Masz prawo wiedzieć, dlaczego Twoje dane są spisywane.
- Rozważ alternatywy: Przy bardzo dużych kwotach przelew natychmiastowy jest często bezpieczniejszy niż noszenie w kieszeni kilkudziesięciu tysięcy złotych.
Rok 2026 z pewnością przyniesie dalszą debatę na temat przyszłości gotówki. Niezależnie od tego, po której stronie barykady stoisz – zwolenników „cash is king” czy fanów płatności zbliżeniowych – świadomość obowiązujących limitów to podstawa bezpieczeństwa Twoich finansów.
