Dlaczego Mona Lisa stała się ikoną? Historia najsłynniejszego obrazu

Zdjęcie: Dlaczego Mona Lisa stała się ikoną - foto Eric TERRADE - Unsplash

Mona Lisa przyciąga do Luwru średnio 500 osób na godzinę, podczas gdy po drugiej stronie sali wisi równie wartościowe „Wesele w Kanie” Paolo Veronese, które większość zwiedzających ignoruje. Ten niewielki portret włoskiej mieszczki o wymiarach zaledwie 77 × 53 cm stał się popkulturowym fenomenem, bohaterką memów i niezliczonych przeróbek. Co sprawiło, iż właśnie ten obraz Leonarda da Vinci zyskał status ikony?

Kim była kobieta przedstawiona na obrazie Mona Lisa?

Kobieta na obrazie to Lisa Gherardini, która wyszła za mąż za kupca jedwabiem Francesca di Bartolomeo di Zanobi del Giocondo – stąd przydomek „La Gioconda”. Leonardo namalował ją niedługo po tym, jak urodziła pierworodnego syna. Wykonanie portretu zlecił mąż, o czym napisał Giorgio Vasari w „Żywotach najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów”, choć sam nigdy tego obrazu nie widział i pisał o nim trzydzieści lat po śmierci da Vinciego.

Przez wieki tożsamość modelki była przedmiotem spekulacji. Niektórzy twierdzili, iż portret przedstawia ukryty autoportret samego Leonarda, inni wskazywali na Salaia – ucznia i prawdopodobnego kochanka malarza. Pojawiały się teorie o włoskiej arystokratce Isabelli d’Este, która bardzo chciała, aby da Vinci namalował jej portret. Zachował się rysunek artysty przedstawiający Isabellę w sukni podobnej do tej z obrazu, jednak Leonardo nigdy nie namalował jej portretu.

Spory trwały kilka stuleci, aż do momentu odnalezienia odręcznej notatki Agostina Vespucciego. Dokument potwierdza, iż w 1503 roku Leonardo da Vinci pracował nad portretem Lisy del Giocondo. Vasari wspomina również, iż malarz pracował nad obrazem cztery lata, ale podobno go nie ukończył i nigdy nie oddał zleceniodawcy, tylko do śmierci woził ze sobą.

Gdzie znajduje się prawdziwa Mona Lisa?

Oryginalna Mona Lisa znajduje się w Luwrze w Paryżu, w sali 711 tuż obok Wielkiej Galerii. Obraz jest jednym z najbardziej chronionych dzieł sztuki na świecie – otacza go pancerna szyba i barierki, a do samego portretu nie sposób nie trafić, wystarczy podążać za tłumem turystów.

Po śmierci Leonarda obraz trafił do Salaia, następnie do sióstr malarza, które sprzedały dzieło francuskiemu królowi Franciszkowi I. Mona Lisa najpierw wisiała w pałacu w Fontainebleau, za panowania Ludwika XIV została przeniesiona do Wersalu, a stamtąd trafiła do Luwru niedługo po jego otwarciu. Napoleon Bonaparte zabrał ją do swojej sypialni w Pałacu Tuileries, jednak gdy cesarza zesłano na Wyspę Świętej Heleny w 1815 roku, portret wrócił do Luwru.

Warto wspomnieć o kopii Mona Lisy z Muzeum Prado w Madrycie. W 2011 roku odkryto, iż ten portret powstał w tym samym czasie co oryginał, prawdopodobnie w warsztacie Leonarda. Autorem kopii mógł być jeden z jego uczniów. Po oczyszczeniu z warstw werniksu okazało się, iż kopia utrzymana jest w chłodnych barwach, podczas gdy oryginał z Luwru ma charakterystyczny żółty odcień będący wynikiem zastosowania warstwy werniksu, który z czasem żółknie.

Dlaczego Mona Lisa jest tak sławna?

Na sławę Mona Lisy złożyło się kilka kluczowych czynników. Pierwszym jest geniusz Leonarda da Vinci, który był znany i podziwiany już przez współczesnych, a jego sława sięgała daleko poza Italię – ostatnie lata życia spędził na dworze króla Francji. Sam fakt autorstwa wielkiego artysty nie wyjaśnia jednak, dlaczego właśnie ten obraz wyróżnia się spośród innych dzieł Leonarda.

Drugi czynnik to działalność XIX-wiecznych krytyków sztuki. Walter Pater, brytyjski krytyk, zaczął wysuwać portret Lisy de Giocondo przed inne dzieła Leonarda. Wcześniej francuski krytyk zwrócił uwagę na słynny uśmiech Mona Lisy i zaczął doszukiwać się w portrecie florenckiej mieszczki głębszego sensu. Kolejne analizy i interpretacje na romantyczną modłę utożsamiały Monę Lisę z kobietą fatalną – przestano widzieć w niej żonę kupca, a zaczęto doszukiwać się kurtyzany czy kochanki Leonarda.

Przełomowym momentem była kradzież obrazu w 1911 roku. Do tego czasu za największe arcydzieło sztuki europejskiej uznawana była „Madonna Sykstyńska” Rafaela eksponowana w Galerii Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie. Kradzież Mona Lisy zmieniła wszystko.

Jak wyglądała słynna kradzież Mona Lisy z Luwru?

Plan kradzieży był prosty – złodziej przyszedł do muzeum w niedzielę w normalnych godzinach otwarcia, schował się w nieużywanym schowku i spędził tam całą noc. Nazajutrz, w poniedziałek, gdy muzeum było zamknięte dla zwiedzających, wyszedł z kryjówki, ubrał biały fartuch pracownika muzeum i udał się do salonu Carré. Tam zdjął obraz ze ściany, zabrał na zaplecze, wyjął z ramy, schował pod płaszczem i wyszedł.

Zguby nie zauważono od razu. Brak obrazu dostrzegł dopiero malarz Louis Beroud, który przybył do muzeum, aby wykonać szkic przedstawiający Monę Lisę i inne arcydzieła w Salon Carré. Strażnicy powiedzieli mu, iż obraz został chwilowo zdjęty na sesję zdjęciową. Gdy Beroud wrócił za kilka godzin, w miejscu obrazu wciąż były tylko puste haki. Luwr został zamknięty na tydzień, przeszukano każdy kąt muzeum, ale obrazu nie było.

Pod koniec sierpnia 1911 roku na okładkach większości francuskich pism pojawiła się reprodukcja Mona Lisy lub zdjęcie pustej ściany. Francuzi i cała Europa byli w szoku – podobne wydarzenie nie miało dotąd miejsca. Publiczność przychodziła do muzeum tylko po to, aby zobaczyć haki, na których wisiała rama.

Kto ukradł Monę Lisę i jak ją odnaleziono?

Niepewność trwała dwa lata. W 1913 roku obraz odnalazł się we Włoszech. Złodziejem okazał się były pracownik Luwru, Włoch Vincenzo Peruggia. Gdy został złapany, tłumaczył, iż motywem kradzieży był powrót Mona Lisy do ojczyzny, do Florencji. Dzięki temu dla Włochów stał się niemal bohaterem narodowym.

Prawdziwe motywy były prostsze – Peruggia chciał się wzbogacić. Został złapany w momencie, gdy chciał sprzedać obraz. Zgodził się, aby przy transakcji był obecny dyrektor Galerii Uffizi we Florencji, i pozwolił zabrać obraz z hotelowego pokoju do Uffizi w celu zbadania przez specjalistów. Nie doczekał się ani zwrotu obrazu, ani pieniędzy – następnego dnia zawitała do niego policja z nakazem aresztowania.

Mona Lisa odbyła krótką wycieczkę po największych włoskich miastach, po czym w blasku chwały wróciła do Francji. Przez dwa lata była na ustach całej Europy, w prasie notorycznie pojawiały się reprodukcje obrazu. W czasach, gdy dostęp do reprodukcji dzieł sztuki nie był prosty, praktycznie wszyscy wiedzieli, jak wygląda Mona Lisa. Wtedy przestała być jedynie obrazem – stała się popkulturowym fenomenem.

Jak Leonardo da Vinci namalował Monę Lisę?

Portret przedstawia młodą kobietę siedzącą na krześle z ułożonymi dłońmi spoczywającymi na poręczy. Modelka ukazana jest en trois quarts (w trzech czwartych) – zwraca się w stronę widza. Ma ciemne włosy przykryte przezroczystym welonem i równie ciemne oczy bez widocznych brwi. Badania z 2007 roku wykazały, iż pierwotnie brwi były widoczne, ale z czasem wyblakły lub zostały przypadkowo usunięte podczas konserwacji.

Leonardo zastosował swoją charakterystyczną technikę sfumato (od włoskiego słowa fumo oznaczającego dym). Polega ona na wielokrotnym nakładaniu cienkich warstw farby, aby ciemne partie łagodnie przechodziły w jasne, co daje wrażenie mglistości i miękkości. Można odnieść wrażenie, iż skóra modelki jest miękka i realna.

Mona Lisa została przedstawiona w loggii – rodzaju zadaszonego balkonu, o czym świadczy balustrada widoczna za kobietą. W tle rozpościera się niezwykły krajobraz prawdopodobnie w całości wymyślony przez artystę – widać formacje skalne, urwiska, wyschnięte koryto rzeki, jeziora na różnej wysokości, płynącą rzekę z mostem. Pejzaż ukazany z perspektywy powietrznej zwiększa iluzję głębi.

Co oznacza uśmiech Mona Lisy?

Zagadkowy uśmiech modelki jest tym, co najbardziej przykuwa uwagę na portrecie. Vasari twierdził, iż modelka podczas malowania była zabawiana przez muzyków i klaunów – Lisa uśmiecha się, bo ktoś lub coś ją rozbawiło. To przyziemne wytłumaczenie wystarczało do XIX wieku.

W XIX wieku zaczęto patrzeć na Monę Lisę jak na femme fatale, która próbuje zwabiać innych swoim uśmiechem. Pojawiały się opinie, iż uśmiech jest nieszczery i wymuszony, ponieważ na twarzy Lisy nie widać zmarszczek typowo pojawiających się podczas uśmiechania. Niektórzy zastanawiali się, czy Lisa nie chorowała, w wyniku czego część jej twarzy mogła być sparaliżowana. Są to spekulacje niemające naukowego potwierdzenia.

Po kradzieży Mona Lisa stała się obiektem jeszcze kilku prób kradzieży i ataków. Ktoś usiłował zniszczyć ją żyletką, ktoś inny rzucił w nią kamieniem. Stąd pancerna szyba, dziesiątki zabezpieczeń i tłum turystów wykonujących setki zdjęć. Dziś nikt nie przychodzi podziwiać XVI-wiecznego portretu i mistrzowskiej techniki Leonarda – to doświadczenie bliższe jest spotkaniu z celebrytką.

Mona Lisa – o co często pytacie?

Kim jest kobieta na obrazie Mona Lisa?

Kobieta na obrazie to Lisa Gherardini, żona kupca jedwabiem Francesca del Giocondo, którą Leonardo namalował niedługo po narodzinach jej pierworodnego syna. Tożsamość modelki potwierdziła odnaleziona notatka Agostina Vespucciego z 1503 roku.

Gdzie jest prawdziwa Mona Lisa?

Oryginalna Mona Lisa znajduje się w Luwrze w Paryżu, w sali 711 tuż obok Wielkiej Galerii, chroniona pancerną szybą i barierkami.

Czemu Mona Lisa jest tak popularna?

Mona Lisa zawdzięcza sławę geniuszowi Leonarda da Vinci, promocji XIX-wiecznych krytyków sztuki, ale przede wszystkim spektakularnej kradzieży z 1911 roku, która na dwa lata uczyniła obraz tematem numer jeden w całej Europie, przekształcając go w popkulturową ikonę.

Zobacz również:

„Horizons of Silence” w Fijewski Gallery – Łukasz Olek maluje ciszę
Obrazy wyszły z ram! Zobacz projekt BLUR Dominiki Augustynek