31 marca 2025 roku Unia Europejska przedstawiła nową strategię na wypadek kryzysów i zagrożeń. Unijna Strategia Gotowości zawiera w sobie łącznie 30 obszarów kompleksowych działań mających na celu zwiększenie zdolności UE i obywateli do radzenia sobie z kryzysami. Co znaczy Unia Gotowości? Czego dotyczą działania? Jak się przygotować do sytuacji kryzysowej?
Unia Gotowości (Preparedness union strategy) powstała w odpowiedzi na kolejne kryzysy, z którymi UE musiała zmierzyć się w ostatnich latach – poczynając od epidemii COVID-19, a kończąc na coraz liczniejszych atakach hybrydowych Rosji i rozpoczęciu wojny na Ukrainie.
Streszczając słowa komisarz UE ds. społecznych i gotowości Roxany Minzatu – Unia Gotowości ma skutkować tym, iż w obliczu kryzysu UE będzie mogła gwałtownie i skutecznie działać.
„Gotowość” UE nie dotyczy jedynie kryzysu w postaci wojny, ale także klęsk naturalnych czy zmian klimatycznych. Polska również jest objęta strategią, automatycznie ze względu na członkostwo w UE. Działania finansowane są hybrydowo z wykorzystaniem kilku źródeł skierowanych ku odpowiednim zakresom programu.
Wdrażany w tej chwili plan to nie pierwsze działanie UE w zakresie obronności i bezpieczeństwa. Już w 2001 roku powstał instrument reagowania kryzysowego UE, którym jest Unijny Mechanizm Ochrony Ludności (Unijna ochrona ludności – Consilium) stanowiący bazę dla Unii Gotowości. Jest on kluczowym narzędziem operacyjnym Unii Gotowości. Poniżej publikujemy pełny zestaw działań zaproponowanych przez UE zgodnie z nazewnictwem stosowanym w dokumencie.
Tygodnik Spraw Obywatelskich
Od 2020 roku odkrywamy niewygodne prawdy i nagłaśniamy historie, które mają moc zmieniać Polskę.
Przekaż darowiznę i stań się naszym współwydawcą
1. Prognozowanie i przewidywanie
UE planuje opracować szczegółową ocenę ryzyk oraz specjalny panel kryzysowy dla decydentów. Zostanie wdrożony katalog ze szkoleniami i platforma do wymiany wiedzy między państwami. Europejska Rządowa Usługa Obserwacji Ziemi z kolei będzie monitorować sytuację środowiskową jak i strategiczną na kontynencie.
2. Odporność podstawowych funkcji społecznych
Jak możemy przeczytać w dokumencie: „Niezbędne funkcje społeczne to podstawowe systemy i struktury, które umożliwiają funkcjonowanie społeczeństwa, a jednocześnie chronią nasze społeczeństwa, gospodarki, kulturę i instytucje demokratyczne w każdych okolicznościach”.
UE opracowuje ramy, aby w każdej sytuacji funkcje społeczne mogły być kontynuowane. Zależy tutaj w szczególności na opracowaniu strategii, aby chronić demokratyczne rządy i procesy decyzyjne, wspierać integralność jednolitego rynku, chronić środowisko i odpowiedzialnie gospodarować zasobami naturalnymi oraz rozwinąć długoterminowe bezpieczeństwo łańcucha dostaw.
Zostanie stworzony plan zapasów strategicznych oraz opracowany plan adaptacyjny, który umożliwi dostosowanie się do ekstremalnych warunków.
3. Gotowość społeczeństwa
To jedna z najważniejszych dla nas części, o których wspomina w dokumencie UE. Działania w tym obszarze obejmują przygotowanie i edukację obywateli na zetknięcie się z sytuacjami zagrożenia, a w tym promowanie tzw. „72-godzinnej gotowości obywatelskiej”, o której poniżej.
4. kooperacja publiczno-prywatna
W celu opracowania protokołów reagowania zostanie powołany zespół, składający się z przedstawicieli sektora publicznego i prywatnego. Zamówienia publiczne także wejdą pod lupę zespołów zadaniowych i zostaną przeanalizowane pod względem ich skuteczności i funkcjonowania w sytuacji kryzysowej. Natomiast Europejskie Centrum Ekspertyzy ds. Bezpieczeństwa Badań i Rozwoju zajmie się opracowaniem metod efektywniejszego wykorzystywania innowacji technologicznych w służbie bezpieczeństwa.
5. kooperacja cywilno-wojskowa
Między innymi zostaną opracowane metody, które pozwolą lepiej koordynować współpracę między służbami cywilnymi i wojskowymi. Określone zostaną ramy inwestycji w technologie oraz normy na potrzeby planowania i inwestycji przewidujących podwójne zastosowanie cywilno-prawne. Dodatkowo zaplanowane są regularne ćwiczenia symulacyjne dla wszystkich służb.
6. Koordynacja reagowania kryzysowego
Aby w szybkim tempie reagować na działania w skali europejskiej zostanie powołane unijne centrum koordynacji kryzysowej oraz rozwinięty system rescEU gotowy do natychmiastowego działania.
7. Odporność dzięki partnerstwom zewnętrznym
Bezpieczeństwo, wsparcie i solidarność to hasła, które dotyczą odporności dzięki partnerstwom zewnętrznym. Zaplanowane zostało zacieśnianie relacji z między innymi organizacjami międzynarodowymi takimi jak NATO.
Czy to działa?
Jak to wszystko zaczyna funkcjonować i z czym się wiąże, prześledzić można w ciągu ostatnich miesięcy, ponieważ część z punktów została już wdrożona w życie. Zaczęto rozbudowywać rezerwowy sprzęt do gaszenia pożarów, przyjęto strategię stockpilingową związaną z tworzeniem zapasów krytycznych zasobów takich jak: leki, sprzęt medyczny, żywność, paliwo, aktywnie promowane są systemy wczesnego ostrzegania i kampanie na rzecz 72-godzinnego przygotowania społecznego na wypadek kryzysu, a kooperacja na linii EU – NATO zaczęła być intensyfikowana poprzez wdrażanie założeń i celów ze strategii na rzecz Unii Gotowości.
UE zaangażowała się pełną parą w deklarowane obszary w opublikowanej strategii Unii Gotowości i na horyzoncie dostrzegalne są realne wpływy tych działań. Nad częścią planów zostały już rozpoczęte prace – na przykład w lipcu 2025 roku został opublikowany unijny plan gromadzenia zapasów (Preparedness – European Commission), a ludność zaczęła być informowana o tym, jak przygotować się w razie wystąpienia klęski, o czym poniżej. W humorystycznym filmie Hadja Lahbib prezentuje europejski zestaw przetrwania: „Bądź przygotowany, bądź bezpieczny”.
Działaj!
Tym, co dla nas jest ważne i na co możemy mieć realny wpływ, jest kultura gotowości, o której UE także wspomina w strategii. Kultura gotowości to nic innego jak rozwijanie świadomości, postaw i zachowań ludności w taki sposób, aby była przygotowana na zagrożenia. W obecnej sytuacji na świecie jedną z ważniejszych rzeczy jest wspomniane w dokumencie 72-godzinne przygotowanie społeczne, które obejmuje zabezpieczenie zestawu niezbędnych rzeczy do przetrwania sytuacji kryzysowej na okres trzech dni.
Co między innymi powinniśmy mieć przygotowane?
- żywność (najlepiej trwałą taką jak konserwy, batony energetyczne, dania instant) i wodę na trzy dni (dla każdego);
- leki na co najmniej trzy dni (najlepiej mieć także receptę);
- przenośne radio, latarkę, zapasowe baterie, ładowarki, powerbank;
- gotówkę, kopie ważnych dokumentów, zapasowe klucze;
- ciepłe ubrania;
- podstawowe narzędzia, takie jak noże wielofunkcyjne;
- zapalniczkę i zapałki;
- apteczkę pierwszej pomocy (a w niej folię ratunkową).
Szczegółowe wytyczne można odnaleźć na stronach Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (RCB), Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, Światowej Organizacji Zdrowia czy Czerwonego Krzyża.
Dobrze jest być przygotowanym materialnie na sytuacje kryzysowe, ale warto także przygotować się mentalnie.
Co możemy zrobić, aby „oswoić” strach? Wraz z bliskimi warto ustalić miejsce spotkania na wypadek rozdzielenia, ale także znaleźć najbliższy punkt ewakuacji/kryzysowy.
Strategia Unii Europejskiej pokazuje, iż obywatele także są częścią procesów dotyczących zarządzania kryzysami i mają indywidualną moc sprawczą, aby przygotować się na sytuację zagrożeń. W dynamicznym świecie nasze przygotowanie staje się koniecznością. To właśnie my, a nie instytucje możemy kompleksowo przygotować siebie i bliskich na sytuację zagrożenia. Pamiętajmy, iż gotowość na zagrożenia może obniżać stres przed niewiadomym. To także praca nad wspólnym bezpieczeństwem.
