Czarnogóra vel Montenegro - Stara Budva

Dziś będą wspominki ciepłego Adriatyku i wysokich gór, mła napisze o Budvie a adekwatnie to o tej części miasta zwanej Starą Budvą, czyli ufortyfikowanym mieście na małym półwyspie, który dawniej był wyspą. Budva liczy sobie cóś kole 2500 lat, co czyni ją jedną z najstarszych osad na wybrzeżu Adriatyku. W języku serbskim to zapisywana jest jako Будва czyli Budva, we włoskim czy albańskim to Budua, co wywodzi się z łaciny. Starożytni Grecy nazywali to miasto Buthoē ( Βουθόη ). Miasto miał założyć wnuk Posejdona i Libii, córki egipskiego króla Epafosa vel Apisa, który był synem samego Zeusa. Jak widzicie ten wnuk, nazwany Kadmosem, miał przodków upoważniających do zakładania miast tuż nad brzegiem morza i w pobliżu gór wysokich niemal jak Olimp. Kadmos był fenickim księciem, bratem Feniksa, Kiliksa i Europy, porwanej w celach niecnych przez pradziadunia przebranego za byka. Ech... ci celebryci. W zakładaniu miast miał Kadmos wprawę, założył greckie Teby, zwane też Tebami beockimi lub Tebami siedmiu bram ( w Egipcie były Teby egipskie, zwane też Tebami stu bram, czasem Teby się mła króliczą ). Według Herodota Kadmos żył szesnaście stuleci przed nim, co wypada na około 2000 rok p.n.e. Teby miał założyć tak z przypadku, bo nie wyruszył był z domu by zakładać miasta. Szukał wraz z braćmi porwanej sister ale sprawa nie była prosta, bo wicie rozumicie z jednej strony wściekły na Zeusa tatuś Agenor, któren zapowiedział iż bez Europy to synkowie nia mają po co do domu wracać, z drugiej strony pradziadek Zeus, który był szefem Olimpu i mógł chłopakom zaszkodzić. Dlatego oni tak na wszelki wypadek kręcili się po Grecji i okolicach i szukali żeby nie znaleźć. Kadmos posunął się choćby do tego iż udał się do Delf, coby zwalić na wyrocznię fiasko poszukiwań. Zadymiona wyrocznia kazała mu szukać krówki ze znamieniem i założyć jakiś gród czy cóś, w miejscu gdzie sobie krówka zalegnie. Kadmos bydełko znalazł, poszukał najbliższego węża olbrzyma, ubił go, wężowe ząbki zasiał i wyhodował sobie Spartoi, brygadę budowlaną z pomocą której wzniósł miasto. Brygada w przyszłości miała zostać tebańskim patrycjatem a iż z ząbków gada pochodziła to już czujecie jaką miłością była darzona, he, he, he. Jak już była chałupa to Kadmos postanowił się ożenić i przygruchał sobie niejaką Harmonię, córkę Afrodyty i ... Aresa, z którym Afrodyty legalny związek bynajmniej nie łączył.

No i żył Kadmos z Harmonią w harmonii w mieście Teby? Nic z tych spraw a to przez nielegalne pochodzenie Harmonii. Hefajstos, małżonek Afrodyty, był ofiarą "dobrodziejstwa" Zeusa, który postanowił synowi zrekompensować ciężkie dzieciństwo ( Hefek był mały i paskudny a ponieważ bogowie greccy uważali iż charakter człowieka odbija się w jego wyglądzie, to mamusia Hefka, Hera, czym prędzej spuściła go z Olimpu, zapobiegliwie, by tak to określić, bowiem Zeus zaczął się zastanawiać czy kondycja Hefka nie ma czegóś wspólnego z jędzowatością królowej Olimpu ). Pomysł ożenku Hefajstosa z najpiękniejszą z bogiń był jednym z głupszych pomysłów Zeusa, prawie tak głupim jak donoszenie Dionizosa w udzie i liczenie na to iż będzie tak mundry jak Atena donoszona w głowie - a potem zdziwko iż Dionizos miał głównie zainteresowania "lędźwiowe". Afrodyta może by i jakoś się w małżeństwie odnalazła, gdyby nie to iż rzeczywiście cóś było w tym iż wygląd Hefajstosa współgrał z charakterem odziedziczonym po mamusi. Numer, jaki Hefajstos wyciął Afrodycie uderzając w jej nielegalne potomstwo, był zupełnie w stylu Hery. Otóż wykuł on cud urody naszyjnik, przedstawiający dwa splecione węże i starannie go przeklął, po czym ten klejnocik obarczony klątwą przynoszenia nieszczęścia osobie która będzie go nosiła podarował Harmonii. Naszyjnik sprawił iż dom władców Teb nigdy nie należał do szczęśliwych i różne zdziwne sprawy się w nim zdarzały, iż wspomnijmy tylko przypadek Jokasty, kolejnej posiadaczki naszyjnika, której przyszło poślubić własnego syna, Edypa. Kadmos z Harmonią postanowili zostawić nieszczęśliwe Teby wraz z naszyjnikiem i udali się na tereny zarządzane przez ich najmłodszego syna Illiriusza, gdzie założyli dwa miasta: Lychnidos czyli dzisiejszą Ochrydę i Buthoē czyli dzisiejszą Budvę. Na starość Kadmos wraz z Harmonią postanowili zostać wężami, jakby chcieli zadośćuczynić grodzajowi, który przyczynił się do powstania Teb. Zeus przychylił się do ich prośby.

A jak to było z Budvą bez tych legend? Zacznijmy od plemion Illirów zamieszkujących tereny zachodnich Bałkanów. Ilirowie byli ludem pochodzenia indoeuropejskiego, jedną z trzech grup tzw. ludów paleobałkańskich, oprócz Greków i Traków, które przybyły do tej części Europy w czasach starożytnych. Pomieszkiwali sobie tak nieco na dziko, tak po prawdzie to choćby siebie za bardzo nie identyfikowali jako Illirów, był to raczej swobodny i bardzo luźno politycznie powiązany konglomerat plemion o wspólnym języku i podobnej kulturze. Ich królestwa przypominały greckie miasta państwa, żaden z królów illyryjskich nie sprawował władzy nad całym terytorium zamieszkanym przez Illirów. Zatem nic dziwnego iż już w VIII czy VI wieku p. n. e. Grecy zapuszczali się na te tereny i próbowali je kolonizować. Budva była jednym z greckich emporiów, faktorii handlujących z Ilirami, założyli ją w VI p. n. e.wieku ludzie z Syrakuz, które były przeca niczym innym tylko kolonią Koryntu. Była zatem Budva już w starożytności miejscem styku kultur, ludzie mórz stykali się tu z ludźmi gór, otwartość z izolacjonizmem. Jedno z królestw Illirów, które odnotowano dość późno, bo w IV stuleciu p. n. e. rozciągało się tuż za granicami nadbrzeżnych greckich miast,ciągnęło się od Zatoki Kotorskiej do Jeziora Szkoderskiego. Tę koegzystencję przerwało pojawienie się żołnierzy Republiki Rzymskiej w 168 roku p. n. e. , zarówno królestwo Ilirów jak i greckie miasta weszły w skład imperium, najpierw Republiki Rzymskiej a potem Cesarstwa Rzymskiego.

Po króciutkim okresie utrzymywania republik klienckich Rzymianie utworzyli na terenie zachodnich Bałkanów prowincję nazwaną Illyricum, która rozciągała się od rzeki Drin po północną Macedonię. W prowincji wielokrotnie dochodziło do buntów wszczynanych przez ludność illyryjską określaną przez Rzymian jako Dalmatae, nazwą utworzoną od nazwy plemienia, które najbardziej zalazło Rzymianom za skórę. Tzw. wojny dalmackie doprowadziły do podziału prowincji na dwie części: północną Panonię i i tę południową, która pokrywa się z terenami zwanymi dziś Dalmacją. Czasy rzymskie to były na ogół czasy prosperity dla Budvy, z tego okresu ostały się w mieście resztki nekropolii i tak trochę na zachód od starych murów i poza miastem pozostałości po rzymskiej willi. Ze starożytnym cmentarzem wiąże się mało przyjemna sprawa, nekropolia została odkryta podczas budowy pobliskiego kasyna i niestety większość znalezisk rozkradli pracujący w pobliżu robotnicy. Miejscowi robotnicy jak się domyślacie nie należeli do najlepiej wynagradzanych a świadomości znaczenie artefaktów dla historii ich państwa nikt im nie wpoił. To co udało się ocalić z tej grabieży można dziś oglądać w Muzeum Miejskim. Cóż, szału ta kolekcja nie wywołuje.

W czasach Cesarstwa Rzymskiego ludność Dalmacji uległa z znacznym stopniu romanizacji, działo się to nie tylko w związku z osiedlaniem się na jej terenach ludności z innych części imperium, znajomość łaciny i kultury rzymskiej przynosiła mieszkańcom Dalmacji profity. Te ziemie bardzo skorzystały na czasach rzymskich, wicie rozumicie, cóś na kształt skoku cywilizacyjnego miało tu miejsce. Niestety, nie samymi dobrutkami wspólna egzystencja jest usiana, Dalmacji nie zostały oszczędzone żadne "radości" związane z wielką polityką cesarstwa. Podział Cesarstwa Rzymskiego na część zachodnią i wschodnią sprawił iż Dalmacja znalazła się na granicy wpływów politycznych a z czasem i kulturowych obu cesarskich państwowości. Na ten przykład religijny zawrót głowy był, biskupi dalmaccy podlegali bezpośrednio biskupom z Tesalonik, którzy z kolei podlegali biskupowi Rzymu. W V wieku części biskupów przestało się to podobać, namówili pozostałych i odłączyli się od Rzymu ale z powodów politycznych woleli pozostać niezależnymi od Bizancjum. Po czym czterdziestu spośród tych oderwanych od papieskiej jurysdykcji uznało iż powracają pod kuratelę Rzymu. Dopiero w VIII wieku Konstantynopolowi udało podporządkować sobie dawną rzymską prowincję Illyricum a i to jak się okazało nie w całości i nie na długo.

Klasycznie politycznie też było ciekawie, w czasach rozpadu imperium Dalmacja była jednym z terenów na których się działo. Odoaker, wódz germański, który strasznie chciał zostać cesarzem w Rzymie, czym tak zaniepokoił siedzącego na bizantyjskim stołku w Konstantynopolu Zenona iż ten czym prędzej namówił króla Ostrogotów Teodoryka do zrobienia sobie miejsca w Italii i jej najbliższych okolicach. W V wieku Dalmacja weszła w skład ostrogockiego królestwa, nie na długo, bo już w VI wieku przeszła pod panowanie Bizancjum. W tym czasie na te tereny zaczęły napływać nowe ludy, które w przeciwieństwie do plemion germańskich nie zadowalały się zwasalizowaniem miejscowych. Ci nowi się osiedlali. Nowo przybyli należeli do ludów znanych jako Słowianie i Awarowie. Osadnictwo było tak masowe iż Zatoka Budvy była podobno znana jako Avarorum sinus czyli Zatoka Awarów. Jednak to nie Awarowie zwyciężyli w tym pojedynku demograficznym, Dalmacja stała się słowiańska. Niezeslawizowani Illirowie przetrwali jednie na głębokim południu, na terenach dzisiejszej Albanii. Oczywiście Słowianie mieli wszelkie cechy migrantów ze słabo rozwiniętych obszarów, różowo po tym masowym napływie nie było. Jednakże po pewnym czasie na tyle okrzepli iż pojawiły się nowe "jednostki administracyjne", znaczy władcy z pretensjami do zarządzania obszarami większymi niż jakaś mała wiocha i parę poletek wokół niej. Miasta nad Adriatykiem, znajdujące się ciągle pod kontrolą Bizancjum, były dla nich łakomym kąskiem, bo to zawsze handelek i jakaś cywilizacja. Niestety były tym kąskiem nie tylko dla nich, w 841 roku Budva została splądrowana przez Saracenów, muzułmańskich najeźdźców z Lewantu, zapowiedź przyszłych zakusów muzułmańskich władców na dalmacką ziemię. Tymczasem po drugiej stronie Adriatyku, pewna wiocha wzniesiona na palach pośrodku laguny przez uciekinierów z lądu, zamieniała się w miasto i to takie, które za parę stuleci będzie w stanie złupić Konstantynopol i wysłać człowieka do Chin, co w średniowieczu równało się wysłaniu człowieka w kosmos. Wenecja stawała się tą Wenecją.

Jak wyglądała Dalmacja politycznie na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia? Królestwo Chorwacji zjednoczyło się z Królestwem Węgier. W XI wieku Bośnia dochrapała się własnej państwowości, podlegała przywódcom zwanym banami. Dość gwałtownie przeszła pod polityczny parasol Bizancjum a następnie pod zarząd serbski. Plemiona serbskie stworzyły królestwa podlegające chanatowi Bułgarii a w wyniku upadku tzw. Carstwa Bułgarii dostały się pod panowanie Królestwa Zety, stworzonego przez najsilniejsze z serbskich plemion, Duklan, zamieszkujących tereny dzisiejszej Czarnogóry. Żupani z Raszki wykorzystali osłabienie Zety i zjednoczyli ziemie serbskie. To nowe serbskie państwo zdołało podbić tereny Macedonii, Tesalii, Epiru a jego koronowany na cara władca, Stefan Dušan, planował podbić Konstantynopol. Tak w ogóle to do roku 1025 na terenach serbskich i bośniackich najwięcej do powiedzenia miało Cesarstwo Bizantyjskie ale potem jego rola zaczęła słabnąć, a w 1204 na Bałkanach zachodnich było już po Bizancjum pozamiatane. Nadmorskie miasta Dalmacji kusiły wszystkich; chorwacko - węgierskich Arpadów, banów Bośni, serbskich królów Zety, Serbów. Wszyscy patrzyli łakomie, bo z tych górek na których pomieszkiwali wielkiego zysku nie było, za to morze to był dostęp do handlu międzynarodowego, jedna wielka autostrada do zamorskich dóbr i kasa, misie, kasa.

Budva była miastem typowym dla Bizancjum, z grecką załogą wojskową ( garnizon ) i ludnością iliryjsko - romańską, a także zamieszkiwali ją kupcy greccy i z miast Italii. Kiedy dostała się pod wpływy serbskich książąt a potem królów służyła za maszynkę do robienia kasy. Po 1181 roku miasto znajdowało się w państwie Stefana Nemanji, Królestwie Serbii i Carstwie. Wzorowany na kodeksie Dušana, powstał w czasie panowania cara Stefana Uroša IV Nemanjića, pierwszy miejski dokument - Statut miasta Budvy. Kiedy rozwaliła się tzw. Wielka Serbia, efemeryczny twór wielkiego polityka, który nie miał kontynuatorów, Budvą zarządzały arystokratyczne serbskie rody Balšićów i Crnojeviciów a później także tzw. despotów serbskich, najgłupszych rządów serbskich do czasu durnego Slobodana, które to rządy despotów walnie przyczyniły się skarłowacenia roli Serbii. No a potem się skończyło, Serbowie mieli na głowie Turków a w Dalmacji strefy wpływów zostały jasno określone przez Chorwatów i Wenecjan. Jedynym niezależnym państwem dalmackim była Republika Raguzy czyli Dubrownik. Co ostało się po tych czasach w Budvie? Przede wszystkim kościoły, choć ucierpiały bardzo podczas katastrofalnego trzęsienia ziemi w 1979 toku, które strasznie Budvę przetrzęsło, to przez cały czas stoją jak stały a co się wówczas rozpadło zostało pieczołowicie złożone. Przy Trg Starogradskih Crkava stoją cztery świątynie: Crkva svetog Ivana Krstitelja czyli kościół Świętego Jana Chrzciciela, Crkva Svete Trojice czyli cerkiew Świętej Trójcy i Crkva Santa Maria in Punta czyli kościół Najświętszej Marii Panny w płaszczu, który graniczy z Crkva svetog Save czyli cerkwią Świętego Sawy. Trzy z tych świątyń są stareńkie: kościół Świętego Jana Chrzciciela, który do kasacji diecezji budvańskiej w 1828 roku był katedrą, powstał w VII wieku, kościół Santa Maria in Punta powstała w roku 840, z inicjatywy benedyktynów, choć legenda twierdzi iż dotarł do Budvy okręt z któregoś z królestw iberyjskich i na ląd wyszli marynarze, a w innej wersji mnisi, niosący starą ikonę. Chcieli ponoć w ten sposób sprawdzić czy dotarli do chrześcijańskiego kraju. Obraz ten został później umieszczony w kościele Santa Maria in Punta a później przeniesiony do katedry, gdzie znajduje się tam do dziś ( to Matka Boska Budvańska ). Legenda legendą, pewne jest iż budynku kościelnym Santa Maria in Punta działała najstarsza szkoła w Budvie. Stara jest też cerkiew pod wezwaniem Świętego Sawy.

Mła traktuje przycupnięte obok siebie kościół Santa Maria in Punta i cerkiew Świętego Sawy jako kwintesencję dalmatyńskiej duchowości, dzieli je tak niewielka przestrzeń. Szczerze pisząc mła traktowała te dwa budynki jak jeden uroczy budyneczek ze ścianami obrośniętymi pachnącymi półkrzewinkami kaparów, otoczony wylegującymi się na ciepłych murach kotami ( mła widziała tam choćby malucha katującego swoją kocią matkę, która akcje swojego "bąbelka" znosiła z cierpliwością godną świętej osoby ). Nie wiem czy to niewielkie rozmiary, architektoniczny detal otworu okiennego cerkwi, zwarta bryła kościółka, pusta dzwonnica, zapach kwitnących kaparów czy też widok kocich karesów sprawia iż mła wspomina ten fragment miasta jako jeden z najbardziej uroczych. A może to bezpośrednia bliskość morza, zza częściowo rozwalonych weneckich murów przylegających do kościółka Adriatyk widoczny w pełnej krasie. Widoczna jest też skała w którą wciśnięty jest budynek, to od niej nadano kościołowi jeszcze jedną nazwę - kościół Najświętszej Marii Panny na Skale. Wnętrza budynku mła nie zwiedzała, w przeciwieństwie do pozostałych dwóch świątyń zarówno drzwi kościółka jak i drzwi cerkiewki były zamknięte. Hym... ponoć odbywają tu się wystawy sztuki współczesnej ale mła na nic takiego nie trafiła, za to w jej obecności na placyku pomiędzy murami Cytadeli a cerkwią przygotowywano scenę do przedstawienia czy koncertu, ku wielkiemu niezadowoleniu miejscowego kotostwa, które nie życzyło sobie zagarniania vipowskich miejsc plażowych ( wicie rozumicie - widok na miasto, nagrzane kamorki tak mile oddające ciepło ciałkom, morska bryza i turyści proponujący zakazane żarcie zamiast tych nudnych chrupek ). Mła żałuje iż podczas naszego pobytu w Budvie budynki były zamknięte na głucho, mła jest interesująca jak te jedne z najstarszych świątyń Czarnogóry wyglądają wewnątrz.

Podobno gdzieś na murach wewnątrz świątyni mnisi wykonali napis odnoszący się do wznoszonego kościoła, uważany za jeden z najstarszych tego typu napisów na wschodnim wybrzeżu Adriatyku. Kościółek uważany jest za preromański choć część budynku ponoć pochodzi z XIV wieku, koło niego znajdował się klasztor franciszkański działający do czasów napoleońskich a konkretnie do roku 1807, w którym to roku uznano iż kościelny budynek nadaje się w sam raz na stajnię dla żołnierskich koni. Cerkiew Świętego Sawy jest nieco młodsza od kościoła, zbudowano ją w XII wieku. Cerkiew Świętej Trójcy to całkiem insza bajka. Powstała w w latach 1779 - 1804 roku i jest nowalijką w Starym Mieście. Wzniesiono ją w tzw. stylu - serbsko - bizantyjskim. Najciekawsze w tym budynku są charakterystyczne mury, złożone z kamieni w dwóch kolorach ułożonych w białe i różowe pasy. W jej wypadku dzwonnica jest należycie obwieszona, nad wejściem do przybytku Bożego klasyczny zdawa się dla tych okolic widok trzech dzwonów. Cerkiew wzniesiono na podobieństwo cerkwi Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przy klasztorze Podostrog. Wnętrze świątyni przedziela wysoki ikonostas przegrodowy, malowany w 1833 roku przez greckiego malarza z wyspy Milos, Nauma Zetiri. Jak dla mła ten ikonostas przypomina barokowe ikonostasy. Nie jest to jedyna malatura w tej cerkwi, freski rozpełzły się w całym wnętrzu świątyni, kolorowe jak z indyjskich marzeń. Hym... albo mła się tak kojarzy przez to niebieskie "niebowe" tło, na którym te kolory takie "na bogato". Ponoć są tam sceny biblijne ale mła się głównie przyglądała świętym, usiłując zgadnąć którzy to są święci dla całego prawosławia a którzy tylko dla lokalnej serbskiej cerkwi. Wicie rozumicie - autokefalia. Nad wejściem do świątyni mła przyuważyła cóś znajomego - panel mozaikowy z motywem bliskim sercu mła - trzy anioły pospołu jak na ikonie Rublowa. Powiało transcendencją i zawiało na znajdujący się przed kościołem grób słynnego na Bałkanach pisarza z Budvy - Stefana Mitrova Ljubišy'ego.

Za cerkwią wyłania się była katedra, która dzięki 36 metrowej wieży dzwonnicy wzniesionej w roku 1867, w czymś troszki dla mła zdziwnym, co jest nazywane bałkańskim stylem neogotyckim, jest najwyższą budowlą Starej Budvy. Budynek został poświęcony Janowi Chrzcicielowi, który jest patronem Budvy. Tak nawiasem pisząc o stosunku serbskich władców do miasta świadczy taki punkt w Statucie Miasta Budvy - w dniu święta patrona miasto miało płacić serbskiej zwierzchności 100 perperów i 4 denary. Jak pisałam wcześniej kościół jest wspominkowany w VII wieku, rozpoczęcie budowy pierwszego budynku datuje się na końcówkę wieku VII lub początek VIII, z kontynuacją budowy do wieku IX. Początki w tej chwili stojącego budynku datuje się na rok 1200, choć najstarsze zachowane niewielkie fragmenty pochodzą z wieku XI. Kościół jednakże kilka zachował z XIII wiecznej budowli, był wielokrotnie przebudowywany, głównie z powodu trzęsień ziemi. Ulegał on również rozbiórce w wyniku walk wenecko - osmańskich. Po silnym kataklizmie w roku 1667 budynek wymagał w znacznym stopniu odbudowy. Większość historyków jest zgodna co do tego iż od tego czasu kilka zaszło w nim zmian. Kościół Świętego Jana Chrzciciela jest budynkiem trójnawowym ale z powodu przyklejonych do konstrukcji wieży ( od strony północnej ) i budynku dworu, w którym w latach 886 -1828 mieściła się siedziba biskupów ( od strony południowej ), konstrukcja z zewnątrz jest jakoś słabo czytelna. W kościele zachowały się pozostałości pictores graeci czyli fresków, najprawdopodobniej pochodzących z XIV wieku. Wiek malowideł potwierdza odnaleziona w prezbiterium płyta nagrobna z datą 1330 . Na kościele nad drzwiami nad głównym portalem fasady zachodniej umieszczono napis w języku łacińskim, pochodzący z 1640 roku. Po trzęsieniu ziemi w 1667 roku ocalały fragment budynku z napisem został wkomponowany w odbudowaną ścianę. Napis mowi o zmartwychwstaniu, dla mieszkańców Budvy, często wznoszących na nowo swoje miasto, wydaje się jak najbardziej stosowny.

Wewnątrz kościoła prócz tych średniowiecznych resztek można zawiesić oko na ikonach i obrazach mistrzów szkoły weneckiej , pochodzących z XV - XVII wieku. Nie są to jakieś malarskie wybitności ale też nic niemiłego. W latach 70 ubiegłego wieku postanowiono usunąć z kościoła oryginalny ołtarz, a nową ścianę ołtarzową o powierzchni 40 metrów kwadratowych wykonano z mozaiki ze szkła wg. projektu znanego chorwackiego malarza Ivo Dulčiča. Jakby to ładnie ująć - bywały na tym świecie lepsze pomysły. Bardzo starałam się do tego dzieła przekonać ale nijak mła nieszło, cholernie przypominało mozaiki z ceramicznych płytek, które w latach 70 namiętnie umieszczano w budynkach użyteczności publicznej w PRL. Mła chodząc do ódzkiego kina Charlie napotyka na klatce schodowej dzieło tego typu, piękne aż mła oczy bolą. Qurcze, stary kościół ozdobiony czymś podobnym do tej mozaiki z kina to nie jest dla mła estetycza ekstaza. Nie iż mła wyklucza sztukę XX wieczną ze starych kościołów, do mła tylko nie przemawiają paskudkowe mozaiki z lat 70. Jestem widać profanem, zapyziałym w swoim bezguściu. Trudno. Mozaiki nie sfociłam, nie będę siebie ani Was katować. W 1807 roku została, kak już wspomnialam, przeniesiona z kościoła Santa Maria in Punta iikona Najświętszej Maryi Panny z Chrystusem, która przez wieki uchodziła za wizerunek Madonny chroniący mieszkańców Budvy przed zarazą i najazdami piratów, wojsk otomańskich i innych nieszczęść. Jest to jedna z najstarszych ikon w Czarnogórze i kto wie czy nie na Bałkanach, które przecież pełne stareńkich ikon. Budvanska Bogorodica ma być kolejnym dziełem apostoła Łukasza, który jak wspominał święty Paweł był lekarzem, ale któremu tradycja chrześcijańska wciska malarskie hobby. Łukaszowi przypisuje się róże wizerunki z epoki wczesnochrześcijańskiej, miał je przeważnie wykonywać na częściach mebli używanych przez Jezusa bądź innych członkow Świętej Rodziny. Wygląda na to iż sprzętów domowych Świętej Rodzinie nie brakowało. Możecie się czasem spotkać z określeniem budvańskiej ikony jak Święta Panagia, panagia to tytuł, określenie najświętsza z świętch. Panagia to również określenie ikony typu Theotokos, na której Maria zwrócona jest bezpośrednio do widza, zwykle przedstawiona w pełnej postaci z rękami w tzw. pozycji orans i z medalionem przedstawiającym wizerunek dzieciątka przed jej piersią. Madonna z Budvy nie do końca jest w tym typie.

Dobra, wracamy teraz do historii. Na Półwyspie Balkańskim pojawili się Turcy, którzy zaczęli wasalizować dotychczasowych władców, ich kłopoty wykorzystali Wenecjanie. Bardzo, bardzo szczwanie. Nie iż wleźli, zajęli od razu duże majątki i zapowiedzieli iż tu teraz kolonia wenecka i oni rządzą. Nic z tych rzeczy, Wenecjanie długo i cierpliwie wiązali się umowami handlowymi, zjednywali sobie dom po domu, obiecywali zarówno prosperity jak i ochronę. Nikt tu nikogo do niczego nie przymuszał. Tą metodą do 1435 roku Wenecjanie zabrali serbskiej despotii na tzw. wybrzeżu Zety wszystko z wyjątkiem Baru i Budvy. To się nazywało iż serbski despota został obywatelem weneckim. Po pierwszym upadku serbskiego despotyzmu pod panowaniem tureckim, co wydarzyło się ledwie cztery lata później, Wenecjanie posunęli się do odebrania własności obywatela weneckiego, wyprzedziwszy zresztą Turków. Do 1443 roku zajęli cały pas wybrzeża od Bojany po Kotor, Budva była wenecka. W przejętych, czy też żeby rzecz bardziej adekwatnie nazwać, przekazanych im miejscowościach Wenecjanie mianowali gubernatorów i podnosili zarówno miejscowych jak i przybyłych do dalmackich miast do rangi weneckiej szlachty, choć w wypadku Wenecji słowo patrycjat niby lepiej by pasowało. To były dobre lata, ludzie w Budvie przypomnieli sobie romańskie korzenia, przejęli język veneto, którym praktycznie do początków XIX wieku mówiła już zdecydowana większość mieszkańców Budvy czy Kotoru . Wenecjanie zainwestowali w Budvę, miasto zostało otoczone chroniącymi je murami i wzniesiono Cytadelę. Nie zrobiono tego dla przyjemności wznoszenia murów, na wodach Adriatyku unosiły się osmańskie żaglowce, bynajmniej nie wypełnione towarami na handelek. Na murach pojawił się najpiękniejszy lew na świecie - skrzydlaty lew świętego Marka. Wenecjanie rządzili miastem przez prawie 400 lat, od 1420 do 1797 roku. Budva, zwana w tamtych stuleciach z wenecka Budua, była częścią regionu Republiki Weneckiej zwanego Albania Veneta. Większość zabudowy Starej Budvy powstała w czasach weneckich, w lubym stylu bałkańsko - weneckim.

Po upadku Republiki Weneckiej przez Republikę Francuską Budva wraz z innymi posiadłościami weneckim została przekazana Austrii i stała się częścią imperium Habsburgów, którzy radzili sobie w Dalmacji i okolicach średnio. Poza króciutkim epizodem Królestwa Włoch na początku XIX wieku i jeszcze krótszym Unii Czarnogóry z Boką Kotorską to od 1814 do 1918 Budva była austriacka i austro - węgierska. Później należała do Królestwa Jugosławii a od roku 1941 do 1944 do Królestwa Włoch. W roku 1944 znalazła się jako miasto w Socjalistycznej Republice Czarnogóry w kraju związkowym czyli Socjalistycznej Federalnej Republice Jugosławii. Podczas wojen jugolskich a także po Czarnogóra pozostawała w orbicie wpływów Serbii. Dopiero niedawno obrała kurs na UE, od 2006 roku jest samodzielnym państwem. Teraz Budva przeżywa prawdziwy najazd, miasto jest miejscem, w którym chętnie osiedlają się migranci z Ukrainy, Rosji czy Turcji. Miejscowi trochę zaczynają tracić cierpliwość. Stara Budva potrzebuje jednak kasy, konserwacja kosztuje. W 1979 roku miasto nawiedziło potężne trzęsienie ziemi po którym trzeba było rekonstruować starówkę. Trzęsienie ziemi miało skalę prawie 7 stopni ale najbardziej niszczycielska była maksymalna intensywność Mercallego. Jakby było mało było jeszcze około 90 wstrząsów wtórnych o sile nie mniejszej niż 4 stopnie w skali Richtera. Spośród 400 budynków na Starym Mieście w Budvie, tylko 8 pozostało nietkniętych. XV - wieczne mury weneckie również zostały poważnie uszkodzone. Dziś nie ma już prawie żadnych śladów po katastrofie, niemal wszystkie budynki przywrócono do pierwotnej formy.Pamiątką po tej rekonstrukcji są numerowane kamienie z których ponownie wznoszono budynki. No i to tyle o Starej Budvie, do której najkrótsza droga z naszego wzgórza prowadziła przez ukryty pomiędzy hotelami cmentarz ( he, he, he, Wyobraźcie sobie wakacyjny widok z pokoju na nagrobki ) a najdłuższą poprzez insze górki mła nigdy nie przeszła bo Mamelon postawiła zdecydowany opór.