Cmentarz żydowski cudem przetrwał II wojnę światową. Okres powojenny to pasmo dewastacji i braku opieki nad zabytkiem. Pomimo tych niesprzyjających okoliczności do naszych czasów przetrwało całkiem sporo nagrobków. Wielkopolska nie ma zbyt wiele żydowskich zabytków, dlatego warto zajrzeć do Jastrowia i obejrzeć cmentarz.
Jastrowie leży na skraju doliny rzeki Gwdy nad małą rzeką Oską. Geograficznie należy do Wielkopolski, ale pod względem historycznym i etnograficznym to Krajna. Region położony między Wielkopolską a Kaszubami i czerpiący z tradycji obu sąsiadów. Wiele osób kojarzy Jastrowie ze słynnej trasy numer 11 prowadzącej nad Bałtyk (kto jechał tędy w okresie letnim, to wie, o jakiej sławie mówimy). jeżeli jedziecie nad morze i macie chwilkę czasu, to warto zrobić małą przerwę w podróży.
Historia Żydów w Jastrowie
Na początku XVII wieku w mieście osiedlili się Żydzi wygnani z Brandenburgii, ale przez długi okres społeczność żydowska była stosunkowo nieliczna. Źródła historyczne mówią o stu osobach. W połowie XIX wieku gmina żydowska liczyła ponad 500 osób. W roku 1867 wybudowano synagogę. Niestety nie dotrwała do naszych czasów. Murowany budynek w stylu neoromańskim powstał na miejscu starej synagogi.
W następnych latach liczba ludności wyznania mojżeszowego sukcesywnie się zmniejszała. Ameryka to był popularny kierunek emigracji. W roku 1937 pozostało już tylko 125 osób pochodzenia żydowskiego. Represje zaczęły już przed wybuchem II wojny. Nieliczni, którzy pozostali w mieście trafili do obozów zagłady. Większość z nich nie doczekała końca wojny. Ten cmentarz to jedyny ślad po mieszkańcach, których już nie ma.
Cmentarz przy ulicy Kilińszczaków
Cmentarz żydowski został założony w XVIII wieku. Znajduje się w północno-zachodniej części miasta na niewielkim wzgórzu. W późniejszym okresie miasto przejęło część działki i poprowadzono tędy linię kolejową. Cmentarz zajmuje powierzchnię 0,7 ha. Do naszych czasów dotrwało kilka nagrobków. Najstarszy zidentyfikowany nagrobek upamiętnia Sendera syna Cwiego Hirsza, zmarłego 29 maja 1839 roku. Większość macew wykonana jest z granitu lub piaskowca i posiada hebrajskie i niemieckie napisy. W ornamentyce dominują powtarzalne motywy geometryczne i florystyczne. Symbole charakterystyczne dla sztuki sepulkralnej Żydów aszkenazyjskich ograniczone do dzbana z misą i dłoni w geście błogosławieństwa.
Cmentarz wpisany na listę zabytków
W okresie powojennym kilka razy próbowano cmentarz zlikwidować. Podjęto decyzję o przeniesieniu najbardziej wartościowych macew na cmentarz w Mirosławcu. Na szczęście projektu tego nigdy nie zrealizowano i cmentarz dotrwał do naszych czasów. 3 0 maja 1986 r. została sporządzona karta cmentarza. W rubryce „Istniejące zagrożenia” podano „brak pielęgnacji i dewastacja”. Zalecono jednocześnie ogrodzenie i uporządkowanie terenu, oczyszczenie i ustawienie nagrobków, konserwację kamienia, odczytanie inskrypcji, ochronę układu przestrzennego. 8 sierpnia 1986 r. cmentarz został wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków. W ostatnich latach teren cmentarza został uporządkowany dzięki Stowarzyszeniu Inicjatyw Lokalnych „Horyzont” w Jastrowiu.
Na cmentarz żydowski wchodzimy przez zniszczoną ceglaną bramę. Jakiś wandal wydłubał i zniszczył ozdobne gwiazdy Dawida. Wokół bujna zieleń, ale nie jest tragicznie. Zdarzało się, iż na zapomnianych cmentarzach żydowskich przedzieraliśmy się przez krzaki i pokrzywy sięgające do pasa. Zachował się starodrzew.
Zasady obowiązujące na cmentarzach żydowskich
Szacunek wobec zmarłych wymaga, żeby mężczyzna miał nakrycie głowy. Nie wchodzimy na teren cmentarza w sobotę, czyli szabat. Zamiast kwiatów i zniczy zostawmy kamyk. To zwyczaj z dawnych czasów, kiedy pochówki na pustyni były dużym problemem. Kamienie chroniły zwłoki przed dzikimi zwierzętami. Cmentarz jest opuszczony. Rodziny zmarłych raczej tu nie zaglądają, ale zasady warto przestrzegać.
Zapraszamy do naszego Interaktywnego przewodnika po Polsce. Mapa ułatwi nawigację po naszych artykułach. Każde zaznaczone na mapie miejsce posiada aktywny link, który przeniesie was do obszernego artykułu. Fotki, historia, zabytki, legendy, godziny otwarcia muzeów, ceny biletów i wiele przydatnych wskazówek. Z mapą planowanie podróży po Polsce staje się proste. To prawie 200 opisanych dokładnie miejsc. W przypadku niektórych miast znajdziecie obszerny przewodnik. I oczywiście mnóstwo fotek, które uwielbiamy robić. Zapraszamy do podróży z nami. Mapa pozostanie zawsze jako pierwsza publikacja na naszej stronie. Będzie zawsze pod ręką. Zaglądajcie tu, ponieważ będziemy cały czas nasz przewodnik rozwijać i uaktualniać.
