Cmentarz w Zakopanem przy ul. Nowotarskiej – Przewodnik po cmentarzu

tatry-przewodnik.com.pl 1 tydzień temu

Przy ulicy Nowotarskiej w Zakopanem znajduje się główny cmentarz komunalny miasta, zwany Nowym Cmentarzem. Jego nazwa ma na celu odróżnienie go od Starego Cmentarza na Pęksowym Brzyzku, który znajduje się przy ulicy Kościeliskiej.

Groby na nowym cmentarzu w Zakopanem

W 1908 roku nowy proboszcz zakopiańskiej parafii, ks. Kazimierz Kaszelewski, poświęcił przy ulicy Nowotarskiej drugi, znacznie większy cmentarz parafialny.

Często mówi się, iż Nowy Cmentarz jest mniej interesujący niż Stary, jednak w rzeczywistości to po prostu inne miejsce, mające swój unikalny charakter. Wśród pochowanych tutaj osób znajduje się wielu zasłużonych dla Zakopanego i całego kraju.

Nowy Cmentarz w Zakopanem jest wart odwiedzenia

Nowy Cmentarz rzadko jest odwiedzany przez wycieczki i indywidualnych turystów, w przeciwieństwie do Starego Cmentarza, gdzie panuje duży ruch.

Jego wyjątkową cechą, wyróżniającą go spośród innych nekropolii w Polsce, jest ponad 100 mogił ofiar Tatr i ludzi gór – taterników, przewodników tatrzańskich, narciarzy oraz turystów. Wiele z tych grobów zdobią symboliczne akcenty związane z górami, takie jak lina opleciona wokół tatrzańskich głazów czy wbite haki wspinaczkowe.

Spoczywa tutaj również wiele wybitnych postaci związanych z historią Zakopanego i Tatr – osoby zasłużone dla kultury, nauki i historii Polski. Znajdują się tu mogiły żołnierzy legionów Piłsudskiego oraz uczestników obu wojen światowych.

Na terenie cmentarza pochowani są nie tylko Polacy, ale także Czesi, Słowacy, Węgrzy, Niemcy, Rosjanie, Anglicy i Żydzi. Wiele z tych osób przyjechało do Zakopanego, aby ratować swoje zdrowie, zagrożone gruźlicą.

Zdecydowaną większość pochowanych stanowią osoby wyznania rzymskokatolickiego, ale znajdziemy tu również groby ewangelików, unitów, przedstawicieli wyznania mojżeszowego i prawosławnego, a także ateistów.

Sztuka na Nowym Cmentarzu przy ul. Nowotarskiej

Ten Zakopiański cmentarz jest świadectwem historii miasta od początku XIX wieku. Pod względem artystycznym ustępuje Pęksowemu Brzyzkowi, jednak także tutaj można znaleźć góralskie drewniane krzyże, kapliczki, rzeźby i pomniki w drewnie i kamieniu znanych artystów, takich jak Antoni Rząsa, Karol Kłosowski i Henryk Burzec.

Większość mogił ma proste, standardowe nagrobki, jakie spotkać można na wielu cmentarzach Europy. Mimo to miejscami zachowuje swój niepowtarzalny, zakopiański charakter, będąc ważnym punktem na mapie miasta pod Tatrami.

Z historii Nowego Cmentarza w Zakopanem

Cmentarz przy ulicy Nowotarskiej

Inicjatywa utworzenia Nowego Cmentarza w mieście pod Giewontem pojawiła się w latach 90. XIX wieku. Decyzja o jego lokalizacji na tzw. Palenicy pod Gubałówką zapadła podczas nadzwyczajnego posiedzenia Rady Gminnej 10 lutego 1904 roku.

W 1906 roku Namiestnictwo Lwowskie wydało orzeczenie o wywłaszczeniu 19 właścicieli parcel za odszkodowaniem. Początkowo planowano, iż będzie to cmentarz gminny, jednak ostatecznie stał się on cmentarzem parafialnym.

W 1908 roku nowy cmentarz został poświęcony, a ks. Kazimierz Kaszelewski sporządził jego pierwsze plany oraz regulamin. W dokumencie określił m.in.:

lokalizację mogił dla innowierców chrześcijan,

miejsce pochówku dla osób nieochrzczonych,

wydzieloną część dla samobójców,

taryfę opłat za usługi cmentarne.

Rozwój i rozbudowa cmentarza

W 1925 roku cmentarz został powiększony o grunty zakupione od Józefa Gąsienicy Bystrzana, a w 1932 roku dokupiono kolejne tereny od Wojciecha Gąsienicy Roja.

W latach 1930–1972 rodzina Cukrów przekazała na rzecz cmentarza kilka sąsiadujących parcel. W 1924 roku, z inicjatywy ks. Tobolaka, wybudowano na cmentarzu murowaną kaplicę, która stanęła obok kostnicy.

Podczas II wojny światowej cmentarz stał się miejscem egzekucji dokonywanych przez hitlerowców. Trwały one niemal do końca niemieckiej okupacji. Nowy Cmentarz, choć mniej znany niż Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku, odgrywa istotną rolę w historii miasta i stanowi miejsce spoczynku wielu zasłużonych osób.

Ważniejsze miejsca i groby na cmentarzu przy ulicy Nowotarskiej

Klimek Bachleda (1851-1910)

Z okolic kaplicy widoczny jest duży obelisk z tatrzańskiego kamienia, który został ustawiony na grobie Klimka Bachledy – wybitnego górala, nazywanego „królem przewodników tatrzańskich” oraz współtwórcy Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.

Klimek Bachleda zginął w sierpniu 1910 roku podczas akcji ratunkowej młodego studenta Stanisława Szulakiewicza, który uległ wypadkowi wysoko w urwiskach północnej ściany Małego Jaworowego Szczytu w Tatrach Wysokich.

Pogrzeb Klimka Bachledy odbył się 17 sierpnia 1910 roku i zgromadził wielotysięczny tłum mieszkańców Zakopanego oraz turystów, którzy przybyli, aby pożegnać wybitnego przewodnika i ofiarnego ratownika górskiego. W uroczystości uczestniczyli m.in. Henryk Sienkiewicz oraz hr. Władysław Zamoyski.

Na wielkim kamieniu nagrobnym widnieje prosty, ale wymowny napis:

„Poświęcił się i zginął”.

Grób Jana Bobowskiego

Jan Bobowski (1917–1970)

Inżynier architekt, kurier tatrzański, narciarz

Był wnukiem Klimka Bachledy. W okresie międzywojennym był zawodnikiem narciarskim i reprezentował Polskę na Mistrzostwach FIS w Zakopanem w 1939 roku.

Podczas kampanii wrześniowej brał udział w walkach i dostał się do niewoli, z której udało mu się zbiec. W lutym 1940 roku przeszedł z Zakopanego przez Tatry do Budapesztu, gdzie wstąpił do służby kurierskiej. W latach 1940–1944 działał w ruchu oporu jako kurier tatrzański na trasie:

Zakopane – Tatry – Budapeszt,

Waksmund – Spisz – Budapeszt.

Po wojnie wrócił do Zakopanego, ukończył studia i pracował jako architekt. Za walkę z niemieckim okupantem został odznaczony Krzyżem Walecznych.

Grób sióstr - Lidii i Marzeny Skotnicównych

Lidia i Marzena Skotnicówny

Siostry Skotnicówny, mimo młodego wieku, należały do czołowych wspinaczek swojego pokolenia. Lidia, młodsza z sióstr była uczennicą w pracowni prof. Józefa Olszewskiego w Zakopanem. Wspinała się głównie w towarzystwie znakomitych przedwojennych wspinaczy - Wiesława Stanisławskiego i Bronisława Czecha. Starsza Marzena najczęściej działała w górach z taternikami z grupy Syfonów, wywodzącej się głównie z Krakowa.

Siostry miały na swoim koncie wiele trudnych przejść, m.in. północno-zachodnią ścianę Mnicha. Dnia 6 października 1929 roku podczas wspinaczki na południowej ścianie Zamarłej Turni poniosły śmierć – Lidia miała 16 lat, a Marzena 18.

Świadkiem tragedii był znany olimpijczyk i narciarz Bronisław Czech. Śmierć młodych kobiet wstrząsnęła mieszkańcami Zakopanego. Pogrzeb stał się manifestacją współczucia dla ich matki, która wcześniej straciła męża.

Grób Borysa Wigiliewa

Borys Wigiliew (1883-1924)

Aktywny działacz Towarzystwa Tatrzańskiego, wywodzący się z rodziny o tradycjach rewolucyjnych. Prowadził stację meteorologiczną w Dworcu Tatrzańskim, a w latach 1913–1916 był jednym z głównych obserwatorów górskiej stacji meteorologicznej na Hali Gąsienicowej.

Był osobą znaną i popularną w Zakopanem. Utrzymywał kontakty m.in. ze Stefanem Żeromskim, Władysławem Orkanem i Andrzejem Strugiem. Znał także Włodzimierza Lenina, z którym podczas jego pobytu w Białym Dunajcu pozostawał w bliskim kontakcie i towarzyszył mu podczas wycieczek w Tatry. Na jego grobie ustawiono granitowy głaz z napisem w języku polskim i rosyjskim.

Grób Józefa Oppenheima

Józef Oppenheim (1887–1946)

Taternik, narciarz, ratownik górski i fotograf.

W 1912 roku został ratownikiem TOPR, a w latach 1914–1939 oraz krótko w 1945 roku pełnił funkcję naczelnika Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Obowiązki przejął po Mariuszu Zaruskim, gdy ten odszedł do Legionów Polskich.

W latach 30. zapoczątkował dyżury ratowników podczas zawodów narciarskich, zwłaszcza tych odbywających się w Tatrach. Był zapalonym narciarzem i taternikiem, a także uczestnikiem wielu letnich i zimowych wypraw ratunkowych.

Jego drugą pasją była fotografia. W okresie międzywojennym wydał kilka albumów tatrzańskich, a jego zdjęcia znajdują się dziś w archiwum Muzeum Tatrzańskiego.

Podczas II wojny światowej przebywał w Warszawie. Po wojnie wrócił do Zakopanego i przez krótki czas ponownie pełnił funkcję naczelnika TOPR. W styczniu 1946 roku objął stanowisko kierownika domów wypoczynkowych dla młodzieży na Groniku w Kościelisku.

W tym samym czasie został zamordowany w niewyjaśnionych okolicznościach. Na jego grobie znajduje się granitowy głaz z błękitnym krzyżem TOPR.

Pomnik poległych podczas II wojny światowej

Pomnik bohaterów poległych podczas II wojny światowej

Po zakończeniu II wojny światowej dokonano ekshumacji zwłok osób rozstrzelanych przez hitlerowców na cmentarzu. Ich szczątki złożono we wspólnej mogile, na której w 1962 roku wzniesiono pomnik upamiętniający ofiary.

Widnieje tu napis:

BOHATEROM poległym od kul faszystów hitlerowskich w latach 1939-1945 w obronie wolności i niepodległości. LUD PODHALA Zakopane 1962.

Pomnik małżeństwa Małkowskich

Pomnik Olgi i Andrzeja Małkowskich

Małżeństwo Olga i Andrzej Małkowscy to twórcy polskiego harcerstwa. Andrzej Małkowski utonął 16 stycznia 1919 roku podczas rejsu do Marsylii, natomiast Olga Małkowska zmarła 16 stycznia 1979 roku w Zakopanem.

24 października 1981 roku na jej grobie odsłonięto i poświęcono pomnik, który jednocześnie pełni funkcję symbolicznego grobu jej męża.

Uroczystość zgromadziła przedstawicieli różnych pokoleń i środowisk harcerskich. Odsłonięcie pomnika było częścią obchodów 70-lecia harcerstwa. Autorem rzeźby jest Henryk Burzec, znany zakopiański artysta rzeźbiarz.

Grób Krzysztofa Berbeki

Krzysztof Berbeka (1930–1964)

Alpinista, taternik, ratownik GOPR, przewodnik tatrzański

Góry były jego wielką pasją. Wspinaczkę rozpoczął w 1951 roku i gwałtownie stał się jednym z czołowych polskich taterników i alpinistów. Rok później dołączył do Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (GOPR) jako ratownik.

Brał udział w polskich wyprawach alpinistycznych w Alpy, Kaukaz i Hindukusz.

Zmarł w 18 marca 1964 roku. Po pokonaniu pierwszego zimowego przejścia północnej ściany Dent d'Herens w Apach Walijskich, już w drodze zejściowej uległ wypadkowi. Schodząc do prowadzącego Andrzej Hajdukiewicza, Berbeka poślizgnął się i wyrwał go ze stanowiska. Obaj spadli po skalno-lodowym zboczu.

Ranni alpiniści czekali cztery dni na pomoc i transport do szpitala. Krzysztof Berbeka zmarł w szpitalu w Zurychu wyniku odniesionych obrażeń.

Grób Jana Wnuka

Jan Wnuk (1872-1952)

Mistrz kucharski, współwłaściciel kultowej zakopiańskiej restauracji

Znany kuchmistrz z wieloletnim doświadczeniem zdobytym zarówno w kraju, jak i za granicą. Do Zakopanego sprowadzono go w 1906 roku w celu przygotowywania potraw dla Henryka Sienkiewicza. Polecił go znany zakopiański restaurator Stanisław Karpowicz.

W 1907 roku ożenił się z Józefą Krzeptowską. Wspólnie z żoną przez 30 lat prowadził restaurację i szynk w domu Krzeptowskich przy ulicy Kościeliskiej.

W restauracji Jana Wnuka stołowali się znani goście, m.in.: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Władysław Orkan, Jan Kasprowicz. Restauracja w zabytkowym domu istnieje i funkcjonuje do dziś.

Grób Wojciecha Roja

Wojciech Roj (1839–1924)

Przewodnik tatrzański, budarz

Zakopiański góral, jeden z najlepszych przewodników tatrzańskich swoich czasów. Początkowo zajmował się także kowalstwem, ciesielstwem, ślusarstwem i rolnictwem, jednak z czasem stał się czołowym przewodnikiem na słynnych wyprawach w Tatry, organizowanych przez dr. Tytusa Chałubińskiego. Był zdobywcą wielu tatrzańskich szczytów i cenionym przewodnikiem.

Wojciech Roj był również związany ze Stanisławem Witkiewiczem, twórcą stylu zakopiańskiego. Jako budarz (cieśla i budowniczy) był czołowym wykonawcą wielu budynków w tym stylu. Szczególne zasługi miał przy budowie Domu pod Jedlami na Kozińcu w Zakopanem. To właśnie dzięki jego pracy słynny dom tak wiernie oddaje wizję artystyczną Witkiewicza.

Grób ks. Kazimierza Kaszalewskiego

Ks. Kazimierz Kaszelewski (1866–1935)

Drugi proboszcz Zakopanego

W 1891 roku został wyświęcony na kapłana i przybył do Zakopanego, gdzie objął funkcję proboszcza po ks. Józefie Stolarczyku.

Za jego rządów ukończono budowę murowanego kościoła przy Krupówkach. Z jego inicjatywy w 1901 roku na Giewoncie stanął słynny krzyż, który stał się symbolem Zakopanego.

W 1899 roku założył przy kościele pierwsze przedszkole dla dzieci zakopiańskich. W 1908 roku, również z jego inicjatywy, powstał Nowy Cmentarz przy ulicy Nowotarskiej.

W tym samym roku złożył dymisję z funkcji proboszcza i przeniósł się do Kościeliska, gdzie przyczynił się do budowy kościoła pw. św. Kazimierza. W 1916 roku doprowadził do utworzenia w Kościelisku nowej parafii, której został pierwszym proboszczem. Zmarł w Zakopanem w domu sióstr, w willi „Kaszelówka” przy ulicy Kościeliskiej.

Grób Henryka Burzca

Henry Burzec (1919–2005)

Rzeźbiarz i malarz

Absolwent Zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego oraz Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Od 1954 roku mieszkał na stałe w Zakopanem.

Jego prace można podziwiać w wielu miejscach w mieście. Do najbardziej znanych należą:

„Baca” – rzeźba znajdująca się przed hotelem Gromada nieopodal Krupówek,

„Orbita” – charakterystyczna rzeźba obok Urzędu Miasta Zakopane,

„Syn nieba”, „Kosmonautka”, „Rakieta” – odrestaurowane i ustawione w pobliżu Urzędu Miasta.

Pozostałe prace można zobaczyć nieopodal jego domu przy ulicy Sienkiewicza.

Grób Stanisława Barabasza

Stanisław Barabasz (1857–1949)

Prekursor narciarstwa polskiego, pedagog, malarz, architekt

Od 1877 roku, zachęcony lekturą przewodnika Walerego Eljasza, niemal co roku przyjeżdżał do Zakopanego, skąd wyruszał na wycieczki w Tatry.

Był pionierem polskiego narciarstwa, ponieważ już w 1888 roku wykonał własnoręcznie narty myśliwskie. Zimą 1894 roku jako jeden z pierwszych przywiózł narty do Zakopanego i w towarzystwie Jana Fischera odbył drugą w historii wycieczkę narciarską w Tatry, docierając nad Czarny Staw Gąsienicowy.

W 1901 roku przeniósł się na stałe do Zakopanego, gdzie objął stanowisko dyrektora Szkoły Przemysłu Drzewnego. Pełnił tę funkcję do przejścia na emeryturę w 1922 roku. Jego zasługi dla rozwoju szkoły były ogromne – m.in. przyczynił się do wprowadzenia na szeroką skalę do programu nauczania stylu zakopiańskiego według koncepcji Stanisława Witkiewicza. W miejsce tyrolskich wzorców wprowadził podhalańskie formy zdobnicze oparte na sztuce ludowej.

Był także propagatorem narciarstwa – w 1907 roku wspólnie z Mieczysławem Karłowiczem i Mariuszem Zaruskim założył Zakopiański Oddział Narciarzy Towarzystwa Tatrzańskiego.

Barabasz był również malarzem – swoje prace wystawiał w latach 1883–1926 w Krakowie, Warszawie i Zakopanem. Projektował także meble w stylu zakopiańskim.

Przez cały okres działalności w Zakopanem zajmował się badaniem i dokumentowaniem podhalańskiej sztuki ludowej, eksplorując tereny od Chochołowa po Dębno. Owocem tych badań była czterotomowa, barwna publikacja „Sztuka ludowa na Podhalu”, która do dziś pozostaje niezastąpionym źródłem wiedzy na ten temat.

Grób Tadeusza Brzozowskiego

Tadeusz Brzozowski (1918–1987)

Grafik, architekt, pedagog

Był nauczycielem malarstwa w zakopiańskim Liceum Plastycznym. W latach 1959–1961 pełnił funkcję dyrektora szkoły, jako drugi po Antonim Kenarze.

Po wojnie stał się cenionym polskim malarzem. Poza malarstwem zajmował się także grafiką. Jego prace były wystawiane na kilkudziesięciu wystawach indywidualnych oraz na ponad 200 wystawach zbiorowych w wielu krajach na całym świecie. W wielu kościołach znajdują się polichromie zaprojektowane przez artystę, często we współpracy z żona Barbara Gawdzik-Brzozowską.

Grób Franciszka Bujaka

Franciszek Bujak (1896–1975)

Narciarz, działacz sportowy, wytwórca nart

Podczas nauki ciesielstwa w Szkole Przemysłu Drzewnego uczył się produkcji nart pod okiem ówczesnego dyrektora, Stanisława Barabasza. Następnie został majstrem w wytwórni nart Braci Schiele w Zakopanem.

W 1926 roku założył pod Tatrami własny zakład produkujący i naprawiający narty. Prowadził także sklep sportowy, w którym oprócz nart sprzedawał również sprzęt taternicki, taki jak: czekany, raki, liny, haki wspinaczkowe, karabinki, krótkie narty taternickie własnej produkcji.

Był narciarskim mistrzem Polski w biegach i kombinacji klasycznej. Po II wojnie światowej pełnił funkcję kapitana Polskiego Związku Narciarskiego (PZN), a przez kilkadziesiąt lat był czynnym sędzią na międzynarodowych zawodach w skokach narciarskich.

Grób Wincentego Galicy

Wincenty Galica (1916–2010)

Lekarz, kurier tatrzański

Brał udział w kampanii wrześniowej, a w latach 1940–1941 działał w ruchu oporu, głównie w Poroninie i Zakopanem, organizując przerzuty ludzi przez Tatry na Węgry. Był łącznikiem kurierów tatrzańskich, a także sam przeprowadzał ludzi przez góry.

Aresztowany przez Gestapo w Poroninie, został poddany torturom w zakopiańskim „Palace”, a następnie wywieziony do niemieckich obozów koncentracyjnych, gdzie przebywał przez kilka lat.

Po wojnie, w 1946 roku, wrócił do Polski, ukończył studia medyczne i pracował jako lekarz w Zakopanem.

Był założycielem i prezesem Stowarzyszenia „Muzeum Walki i Męczeństwa Palace w Zakopanem”. Za swoje zasługi otrzymał m.in.: Krzyż Walecznych, Krzyż Armii Krajowej, Medal Zwycięstwa i Wolności. W 2008 roku, podczas uroczystej sesji Rady Miasta Zakopane, 27 października, dr Wincenty Galica został uhonorowany tytułem Honorowego Obywatela Miasta Zakopane.

Mieczysław Świerz (1891–1929)

Taternik, pisarz tatrzański, narciarz

Był jednym z najwybitniejszych polskich taterników. Tatry poznawał od dzieciństwa, początkowo w towarzystwie ojca, a później samodzielnie lub z kolegami. Zdobył niemal wszystkie ważniejsze szczyty i turnie tatrzańskie, pokonując drogi od łatwych po najtrudniejsze.

Zginął w Tatrach podczas wspinaczki na zachodniej ścianie Kościelca. Wskutek ukruszenia się chwytu odpadł od ściany, a lina asekuracyjna, przecierając się na ostrej krawędzi skalnej, pękła.

Jego pogrzeb stał się tłumną manifestacją mieszkańców Zakopanego oraz przyjezdnych delegacji, które oddały hołd wielkiemu zdobywcy Tatr. W prasie w całym kraju ukazały się liczne artykuły i wspomnienia poświęcone jego pamięci.

Katera Legionistów na Nowym Cmentarzu

Pomnik Legionistów

W centralnej części cmentarza przy ulicy Nowotarskiej znajduje się Kwatera Legionistów. Dzięki staraniom Związku Legionistów i jego prezesa Leopolda Winnickiego, w 1927 roku odsłonięto Pomnik Legionistów – wielki głaz tatrzański, zwieńczony rzeźbą siedzącego orła.

W Kwaterze Legionistów pochowano kilkunastu żołnierzy, których nazwiska widnieją na marmurowej tablicy, a i pośród nich także generałów: Mariana Januszajtisa, Andrzeja Galicę, Mieczysława Borutę-Spiechowicza. Pomnik Legionistów i Kwatera Legionistów to ważne miejsce pamięci, gdzie co roku realizowane są uroczystości Święta Niepodległości.

Źródło:

Nowy cmentarz w Zakopanem - przewodnik biograficzny: Maciej Pinkwart, Janusz Zdebski

Wielka Encyklopedia Tatrzańska: Zofia I Witold H. Paryscy

AUTOR

Michał Jarząbek-Giewont

Przewodnik tatrzański — ponad 10 lat doświadczenia w oprowadzaniu po Tatrach i Zakopanem. Rodowity góral z Zakopanego i miłośnik przyrody tatrzańskiej. Przewodnictwem zajmuje się zawodowo, oprowadza grupy oraz indywidualne osoby po górach. Prywatnie pasjonat jazdy na rowerze, skiturów oraz fotografii krajobrazów górskich.

Idź do oryginalnego materiału