Chęciny to miasto położone niedaleko Kielc. Wiele osób kojarzy je z górującym nad nim zamkiem. Znajdujące się w budynku dawnej synagogi Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach jest kolejną atrakcją, ktora sprawia, iż warto miasto to odwiedzić!
Historia chęcińskich Żydów jest długa i interesująca, a podczas wizyty w tym miejscu poznacie ją ze szczegółami. Odwiedziny te mogą być także początkiem spaceru po Chęcinach w poszukiwaniu żydowskich śladów, a jeszcze kilka ich zostało.
Lokalizacja i dojazd
Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach znajduje się dawnej synagodze przy ul. Długiej 21. Od Placu 2 czerwca, przez wielu nazywanego chęcińskim rynkiem dojdziecie tutaj w minutę! Chęciny położone są przy węźle drogowym Kielce Południe, przy trasie S7 Kraków-Warszawa. Najbliższym dużym miastem są Kielce. Możecie do Chęcin dotrzeć komunikacją miejską lub samochodem. Ta druga opcja zajmie Wam kilkanaście minut.
Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach – godziny otwarcia i bilety
Jeżeli macie ochotę odwiedzić to miejsce to czeka ono na gości codziennie, ale godziny różnią się w zależności od sezonu. Od kwietnia do września możecie zwiedzać w godzinach 10.00-18.00, w październiku i w marcu od 10.00 do 17.00, a w okresie zimowym czyli od listopada do lutego od 10.00 do 16.00.
Bilety upoważniające do zwiedzenia Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach kosztują dla osoby dorosłej 17 zł, a korzystając z ulgi zapłacimy 14 zł. Bilet ulgowy przeznaczony jest dla uczniów, studentów, emerytów, rencistów i niepełnosprawnych. o ile wybieracie się rodzinne (2+2) to możecie skorzystać także z takiej formy biletu. Kosztuje on wtedy 54 zł za całość
Jeżeli planujecie wiedząc Chęciny to rozważcie zakup biletu łączonego, który oprócz Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach obejmuje także Zamek Królewski oraz Niemczówkę. Kosztuje on odpowiednio 39 zł dla osoby dorosłej i 32 dla osób korzystających z ulg. O wydarzeniach organizowanych w obiekcie, najlepiej dowiedzieć się na stronie.
Historia miejsca
Przywilej zezwalający na budowę synagogi w Chęcinach został wydany w 1638 roku. Jej wnętrze pokryte było kiedyś polichromiami, z których dzisiaj nic nie pozostało. Było ono bogato zdobione co możecie zobaczyć na zachowanym zdjęciu z 1939 roku, które podziwiać możecie na ekspozycji. Przez wiele lat budynek niszczał, a na przełomie 1958 i 1959 roku zapadła decyzja o remoncie i ulokowania w nim siedziby Urzędu Gminy, Domu Kultury i kina „Marmury”.
W latach dziewięćdziesiątych synagoga przeszła remont i została przekazana Katowickiej Gminy Żydowskiej. W 2019 roku budynek przekazany został na własność gminie Chęciny. W 2022 roku prace renowacyjne zostały rozpoczęte, a w 2024 obiekt (Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach) został oddany do użytku.
Ekspozycja – sala modlitw
Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach to dwie ekspozycje, na dwóch piętrach oraz sale warsztatowe. Zanim wejdziemy na dawną salę modlitewną, możemy w przedsionku obejrzeć film dotyczący budynku oraz w gablotce podziwiać eksponaty, które zostały odkryte podczas prac renowacyjnych. Plansze w centrum są w języku polskim i angielskim, mamy też kody QR z odnośnikiem do wersji niemieckiej.
W sali modlitewnej znajduje się ekspozycja dotycząca Chęcin i Żydów zamieszkałych w mieście. Opisana jest tutaj szczegółowa historia społeczności, synagogi, w której się znajdujemy, a także losy Chęcińskich Żydów podczas i po II Wojnie Światowej. W gablotach znajdują się eksponaty, powiązane z omawianymi zagadnieniami. Z plansz dowiemy się także jakie typowe elementy znajdziemy w każdej synagodze. Tutaj wymieniony jest np. Aron ha-kodesz czyli szafa na zwoje tory, która znajduje się na ścianie centralnie i zrobiona jest z lokalnych skał.
Ciekawym elementem jest także tablica mówiąca o innych obiektach związanych z chęcińskimi Żydami, których ślady można spotkać w mieście. Dzięki temu wizyta w Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach może być fajnym punktem początkowym do spaceru po mieście.
To, co rzuciło mi się mocno w oczy to fakt, iż wnętrze sali modlitewnej jest „puste”. Na zdjęciu wyżej widzicie jak bogato zdobiony był to obiekt, a dzisiaj ściany po sam sufit są białe. Fajnie by było odtworzyć część polichromii, a jeżeli będzie to za trudne lub za drogie to technologia poszła na tyle do przodu, iż wyświetlenie rzutnikiem fragmentów na ścianach ub uwydatnienie ich w inny sposób sprawiłoby, iż goście, którzy nie zauważyli zdjęcia z oryginalnym wnętrzem, mogliby wyobrazić sobie jak wyglądało ono w latach świetności. Na środku widać na posadzce ślad po miejsc, gdzie stała bima. Aby przestrzeń sali nie wydawała się tak surowa i pusta można by umieścić w tym miejscu jakiś rodzaj przestrzennej wizualizacji bimy, zwłaszcza, iż wiadomo jak wyglądała.
Ekspozycja – babiniec
Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach składa się zasadniczo z dwóch części. Jedną z nich już odwiedziliśmy, a była to sala modlitewna. Drugą jest tzw. Babiniec – dawne miejsce do modlitwy dla kobiet. Dzisiaj znajdziemy tam ekspozycję dotyczącą judaizmu. Zaczynamy od krótkiej galerii zdjęć chęcińskich Żydów. Dla mnie jest to fajne przedstawienie tego, iż przed II Wojną Światową w społecznościach polskich miast i miasteczek, żyliśmy obok siebie „na dobre i na złe”.
Z gablot i plansz dowiadujemy się tam o żydowskich tradycjach związanych ze ślubami czy pogrzebami. Osobna tablica opisuje chasydów, jako społeczność istotną w kontekście świętokrzyskich Żydów. Z kolejnych plansz dowiadujemy się o roli domu w żydowskiej rodzinie. W gablotach znajdują się eksponaty związane z obrzędami religijnymi i żydowskimi świętami.
Żydzi w Chęcinach
Historia Chęcin zaczyna się prawdopodobnie około XII wieku. Pierwotnie znajdowały się one kilka kilometrów dalej, na miejscu dzisiejszych Starochęcin. Prawa miejskie otrzymały w 1325 od króla Władysława Łokietka. Na przestrzeni lat miasto rozwijało się, ale regularnie dotykały je różne kęski, a jednymi z nich były pożary w 1407, 1465, 1507, 1580 i 1607 i w latach kolejnych.
Pierwsza pisemna wzmianka o chęcińskich Żydach pojawiła się w lustracji królewskiej z 1565 roku, a kilka później bo w 1626 roku możemy znaleźć pierwszą pisemną wzmiankę o gminie żydowskiej w Chęcinach. Już w 1638 roku chęcińscy Żydzi otrzymują od króla Władysława IV Wazy przywilej na wybudowanie synagogi. Kolejni królowie nadają również im przywileje.
W połowie XIX wieku Żydzi stanowili ponad 3/4 ludności Chęcin. W 1905 roku w wielkim pożarze miasta zniszczonych zostało wiele z żydowskich zabudowań, a udział ludności żydowskiej spadał. W 1921 Żydzi stanowili nieco ponad połowę społeczeństwa Chęcin.
Chęcin nie ominęła także II Wojna Światowa. W 1941 powstało w mieście getto, w którym mieszkało około 4 tysięcy osób. Po roku zostało ono zlikwidowane, a większość chęcińskich Żydów zamieszkałych w getcie trafiła do Treblinki.
Warto odwiedzić?
Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach to doskonały przykład miejsca, które łączy funkcje turystyczne z mocnym pielęgnowaniem dziedzictwa i odkrywaniem lokalnej historii. Budynek dawnej synagogi w Chęcinach czekał cierpliwie na swoją kolej, o ile chodzi o renowację, ale patrząc na ten obiekt dzisiaj powiem, iż było warto!
Ciekawa ekspozycja lokalna, sporo informacji generalnie o judaizmie oraz plany na interaktywne warsztaty skupione wokół tej tematyki sprawiają, iż uważam, iż Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach to miejsce z potencjałem, które fajnie uzupełnia ofertę miasta (a może otwiera nowy rozdział).
