Cami, han, hamam cz. 2

Jako, że Kapan An jako jedyny z miejscowych hanów spełniał jeszcze funkcje zajazdu niedługo dostałem zamówiony obiad – na pierwsze danie tarator, bułgarski chłodnik z kefiru z ogórkiem, oliwą i orzechami, daleki krewny naszego chłodnika litewskiego.

Specjalnie napisałem bułgarski – Macedończycy i Bułgarzy stanowili onegdaj ludność Carstwa Bułgarii ze stolicą w Ochrydzie (chciałem napisać, iż stanowili jeden naród, ale w Średniowieczu narodów raczej nie było) i do dziś niektórzy (głównie Bułgarzy) uważają język macedoński za bułgarski dialekt. Swoją drogą w Macedonii jest najlepszy tarator w całej byłej Jugosławii.

Na drugie danie były tradycyjne kebabcze (gdzie indziej zwane czevapczicze na przykład) wspólne bałkańskie tureckie dziedzictwo kulinarne – mielone grillowane mięso, z sałatką szopską. A może tavce gravce, miejscowa fasola? Nie pamiętam, ale to chyba nie jest istotne dla fabuły. Ważne, iż było tłusto i smacznie (często są to synonimy).

Tłuste danie popić należy – w celach leczniczych – jakimś medykamentem: albo lampką vraneca, endemicznej odmiany wina, albo gorzkim jakimś dekotem, możliwe, iż z dodatkiem pelinu, czyli po naszemu piołunu. Rakiji nie lubię, ot co.

Najedzonym można iść na czarsziję – jak wspominałem, trzecią największą turecką starówkę w Europie, dawną dzielnicę handlową. Kiedyś były tu tylko zakłady rzemieślnicze oferujące konsumentom swe wyroby, dziś głównie sklepy, na przykład złotników, i niewielkie knajpki. Oraz najstarszy fryzjer na Bałkanach.

Zanim jednak wyruszymy, jeszcze słowo o reszcie skopskich karawanserajach: z pozostałych jeden, Suli An, odbudowany po tragicznym trzęsieniu ziemi z 1962 przez polskich architektów mieści Akademię Sztuk Pięknych, drugi, Kurshumli An, stoi nieużywany.

W każdym razie czarszija to chyba największa atrakcja Skopje – jak powiedziałby pan Makłowicz, nagrywający tu odcinek jednej ze swoich kulinarnych podróży, najbardziej emblematyczna.

Lubię się tamtędy przechadzać. Zjeść także, choć niekoniecznie wypić. Niektóre knajpki przez cały czas prowadzą muzułmanie, i alkoholu tam nie dostaniemy. Skosztować za to możemy tam herbatę – na sposób turecki. Niezwykle słodką i podaną w charakterystycznej szklaneczce w kształcie wazonu. Zresztą dostaniemy ją w całym dawnym świecie osmańskim, czasem jako darmowy dodatek do transakcji, czasem jako zwykły poczęstunek – podobny zwyczaj spotkałem też i w innych zakamarkach islamskiej ekumeny. Jako ciekawostkę warto dodać, iż w Turcji herbatę napojem narodowym uczynił Ataturk. Twórca państwa (i Ojciec Narodu) ewidentnie nie był zwolennikiem tak kochanej przez Osmanów kawy (owszem, niektórzy mułłowie protestowali przeciwko jej piciu, bo to używka, a tych Koran zabrania, ale mistycy sufich nie wyobrażali sobie bez niej medytacji) – zarządził więc, może zapatrzony w Brytyjczyków, modę na herbatę, na całe szczęście bez mleka, bo tak pito ją i przed Ataturkiem.

Jako ciekawostkę ciekawostki dodam, iż kawa, będąca tak emblematyczna dla wiedeńskich lokali trafiła na habsburskie stoły dzięki Polakom – pierwsze kawiarnie założyli nasi rodacy: raczono w nich Wiedeńczyków palonym ziarnem zdobytym na Turkach w czasie kampanii Jana III.

Ale oczywiście to herbata rządzi. Do tego można przekąsić burka – czyli popularny na całych Bałkanach fast-food, albo ohydnie słodką baklawę. choćby ja, który lubi słodycze jak mało kto, wymięka góra po drugim kawałku. Ciastko jest tak słodkie, iż aż mdłe, niczym legumina z piosenki Homo Homini o Karolinie.

Z kulinarnych ciekawostek – wszędzie w Macedonii (znaczy, w Macedonii Północnej) napić się można buzy (albo bozy) – to napój z lekko fermentowanych ziaren zbóż, coś jak południowoamerykańska chicha albo zacier na bimber. To ostatnie porównanie może tłumaczyć, dlaczego najlepszą buzę – buzę makedonikę – piłem na rynku w Białymstoku. Ot, w Dwudziestoleciu na Podlasie przywiało za pracą grupę Macedończyków, i przywieźli do tego multikulturalnego rejonu kilka swoich tradycji.

Z tą sielską starówką graniczy – przez osmański most na Wardarze, przetrwały tragiczne trzęsienie – nowe Skopje. Wybudowane na początku XXI wieku straszy swoją gigantomanią – o tym zresztą zdaje się wspominałem – i kiczem ocierającym się o znany na Bałkanach mafijny barok. Doskonale rozumiem tą próbę zbudowania przez Macedończyków nowej tożsamości, są nowym narodem, który ze wszystkich stron ma pod górkę, ale czemu nie mogą, jak Bułgarzy z Nesebyrem, nawiązać do tej swojej skopijskiej czarsziji albo z piękna Ochrydy, tylko wymyślają potworki o których będzie w następnym wpisie? Czyżby aż tak nie chcieli nawiązywać do osmańskiej, muzułmańskiej, przeszłości tych ziem? Możliwe, zwłaszcza, iż i na samej starówce zdarzają się niezbyt macedońskie symbole narodowe.

Pit-bazar