Braunův Betlém – barokowe, monumentalne dzieło sztuki rzeźbiarskiej w plenerze w Czechach

grafywpodrozy.pl 4 dni temu

Zdjęcie: Braunův Betlém

Braunův Betlém to zespół rzeźb i reliefów wykutych bezpośrednio w skale. W ten sposób powstała niesamowita plenerowa galeria sztuki położona w lesie nieopodal Kuksu, w regionie Hradec Králové, między miastami Dvůr Králové nad Labem i Kuks. Rzeźb wykutych w plenerze w skale w Czechach widzieliśmy kilka, ale w tym przypadku mamy do czynienia z absolutnym fenomenem. Te rzeźby powstały w latach 1720-1732, czyli o wiele wcześniej niż zaczęła się moda na podobne dzieła. To prawdziwa barokowa sztuka. Wystarczy wspomnieć, iż rzeźbiarz Matyáš Bernard Braun wykonał najbardziej znane rzeźby na Moście Karola w Pradze. Rzeźby pozostawione w lesie bez opieki cudem przetrwały do naszych czasów w całkiem dobrym stanie. Oczywiście podczas zwiedzania zobaczymy ślady zniszczeń i upływającego czasu. Rzeźby wkomponowane są w naturalne wychodnie skalne.

Spis treści

Położenie geograficzne i krajobraz
Historia powstania
Rozmieszczenie i najważniejsze elementy
Matyáš Bernard Braun – mistrz baroku i „czeski Michał Anioł”
Jak dojechać?
Mapa naszego szlaku
Plenerowa Droga Krzyżowa – sztuka i refleksja wśród natury
Inne interesujące miejsca w okolicy opisane przez nas

Położenie geograficzne i krajobraz

Braunův Betlém położony jest w północno-wschodnich Czechach, w kraju Královéhradeckim, w pobliżu miejscowości Kuks i Žireč, kilka kilometrów od Dvůr Králové nad Labem. Pod względem fizycznogeograficznym teren ten należy do Przedgórza Karkonoszy (Krkonošské předhůří), w jego części zwanej Dvorská vrchovina – czyli Dvorską Wyżyną.

W ujęciu polskiej regionalizacji fizycznej jest to obszar Sudetów Zewnętrznych, stanowiący przejście między nizinnymi terenami Czech Środkowych a adekwatnymi górami Karkonoszami. Krajobraz ma charakter łagodnie pofałdowanego przedgórza z dolinami rzek Łaby i Běluňky oraz wychodniami piaskowców, wśród których Matyáš Bernard Braun i jego warsztat wyrzeźbili swoje monumentalne figury.

Historia powstania

Pomysłodawcą projektu był hrabia František Antonín Špork, który w 1717 roku zakupił obszar zalesiony („Nový les”) przylegający do jego dóbr w Kuksie. Celem było przekształcenie otoczenia szpitala i uzdrowiska w Kuksie oraz jego rezydencji w przestrzeń refleksji, krajobrazowego parku, wzbogacone o elementy sztuki barokowej. W latach 1720-1732 rozpoczęły się prace rzeźbiarskie w Novém lese. Braun i jego warsztat wyrzeźbili w skałach pod otwartym niebem cały zespół figur: pustelników, scen biblijnych i grup dynamicznych.

Z pierwotnej bogatej kompozycji, zawierającej sceny z Betlejem i drogę krzyżową przetrwała tylko część. Proces niszczenia wiązał się z eksploatacją kamienia, działaniami militarnymi (np. budowa twierdzy Josefov) i działaniem czasu.

Rzeźby charakteryzują się dramatyzmem ruchu, wyraźnym modelowaniem ciała, dynamicznymi pozami, typowymi dla baroku, a w zestawieniu z naturą tworzą atmosferę mistycyzmu. Motywy pustelników (m.in. Onufrius, Garinus) oraz sceny biblijne (narodzenie, męka, święci) nadają miejscu wymiar duchowy. Wyraźne zniszczenia podkręcają atmosferę. Miejscami robi się choćby trochę mroczno. Zwłaszcza zdeformowane zwierzęta zaczynają przypominać dziwne potwory wyciągnięte wprost z filmów fantasy.

Rozmieszczenie i najważniejsze elementy

Trasa prowadząca przez Nový les prowadzi obok licznych figuralnych punktów:

rzeźba pustelnika Onufriusa
pustelnik Garinus przed jaskinią
relief „Narodzenie Pańskie” i „Przyjazd Trzech Króli”
grupy świętych i scen biblijnych wyrzeźbione w skale czy na jej tle.

Całość rozmieszczona jest w terenie leśnym, na trasie turystycznej i ścieżce dydaktycznej („Půjdem spolu do Betléma”) z oznakowaniem i tablicami informacyjnymi.

Matyáš Bernard Braun – mistrz baroku i „czeski Michał Anioł”

Postać Matyáša Bernarda Brauna (1684–1738) nierozerwalnie wiąże się z epoką baroku w Czechach. Urodził się w Sautens w Tyrolu (dzisiejsza Austria), ale jego twórcza droga na zawsze związała go z ziemiami czeskimi. Po odbyciu nauki w warsztatach rzeźbiarskich w Austrii i we Włoszech przybył około 1710 roku do Pragi, gdzie gwałtownie zyskał sławę jako artysta o niezwykłym talencie i zrozumieniu dla ducha epoki. Braun czerpał z włoskiego baroku — zwłaszcza z twórczości Gian Lorenza Berniniego, ale nadał swoim dziełom indywidualny charakter. Wyróżnia je dynamika ruchu, ekspresja emocji i silne powiązanie z przestrzenią, w której się znajdują. Rzeźby Brauna żyją. nie są statyczne, ale pełne napięcia i dramatyzmu, a jednocześnie przesiąknięte duchowością.

W przeciwieństwie do wielu artystów dworskich epoki, Braun nie ograniczał się do wnętrz świątyń czy pałaców. Jego sztuka wyszła w plener, wprost do natury, czego najlepszym przykładem jest Braunův Betlém w Novém lese koło Kuksu. Tam, wśród skał i drzew, stworzył jedną z najoryginalniejszych realizacji barokowych w Europie: monumentalne figury i reliefy wyrzeźbione bezpośrednio w kamieniu.

Do jego najsłynniejszych prac należą:

Rzeźby Cnót i Wad (ok. 1718–1731) przed dawnym szpitalem w Kuksie – cykl 24 alegorycznych postaci o moralizującym przesłaniu;
Braunův Betlém – naturalna galeria skalnych rzeźb pustelników i scen biblijnych w pobliskim lesie;
Rzeźby na Moscie Karola w Pradze (m.in. św. Luitgarda – jedna z najbardziej znanych figur na moście);
Dekoracje dla pałaców i klasztorów w całych Czechach, m.in. w Pradze, Oseku i Doksanach.

W ostatnich latach życia Braun cierpiał na chorobę oczu i artretyzm, przez co coraz częściej polegał na pomocy swojego warsztatu. Zmarł w 1738 roku w Pradze, pozostawiając po sobie imponujący dorobek, który na trwałe wpisał się w krajobraz czeskiej kultury. Dziś nazywany jest „czeskim Michałem Aniołem”. Nie tylko ze względu na techniczne mistrzostwo, ale także dlatego, iż jego dzieła niosą w sobie emocje, ruch i duchowość, które przenoszą widza w świat głębokiej symboliki. Dzięki niemu Czechy zyskały jedno z najpiękniejszych dziedzictw baroku w Europie.

Jak dojechać?

Do Kuksu można dotrzeć pociągiem. Z Hradca Králové kursują regularne połączenia (ok. 30 min). Z miejscowości Dvůr Králové nad Labem do Braunova Betléma prowadzi leśna ścieżka piesza (ok. 3 km), oznakowana tablicami informacyjnymi. Cały teren jest dostępny dla zwiedzających przez cały rok, a w okresie letnim realizowane są tu spacery z przewodnikiem i wydarzenia kulturalne.

Własnym autem najlepiej kierować się na miejscowość Žireč. Tu znajduje się duży bezpłatny parking i stąd mamy najbliżej do skalnej galerii. Parking oznakowaliśmy na naszej mapie.

Mapa naszego szlaku

Startujemy z bezpłatnego parkingu blisko miejscowości Žireč. Jest to bardzo duży plac z wiatą i tablicą informacyjną opisującą ścieżkę przyrodniczą. choćby w okresie nie zabraknie tu miejsc parkingowych. Wędrujemy szlakiem czerwonym i już po kilkunastu metrach znajdziemy pierwszą rzeźbę, a potem następne. Wędrówkę przedłużyliśmy do kolejnej plenerowej galerii. Tym razem podziwiamy sztukę współczesną.

Otwórz mapę

Plenerowa Droga Krzyżowa – sztuka i refleksja wśród natury

Tuż obok Braunova Betlém znajduje się niezwykła, plenerowa Droga Krzyżowa, która prowadzi turystów przez malownicze pola i lasy w okolicy Kuksu. Ta wyjątkowa instalacja artystyczna składa się z szeregu stacji przedstawiających Mękę Pańską, wykonanych w formie rzeźb i reliefów, osadzonych w naturalnym krajobrazie.

Droga biegnie wzdłuż torów i starych ścieżek polnych, co nadaje jej niesamowity klimat. Każda stacja jest wykonana w kamieniu lub drewnie, w minimalistycznym stylu i czasami może choćby w lekko przedziwnej i odważnej formie, biorąc pod uwagę, iż temat jest jednak religijny. Ten projekt został otwarty 4 października w roku 2008 i obejmuje 15 rzeźb z piaskowca.

Trasa jest łatwo dostępna pieszo, a w okresie wiosenno-letnim oferuje piękne widoki na Przedgórze Karkonoszy i pobliską Dvorską Wyżynę. W okresie wiosennym i jesiennym pamiętajcie o odpowiednim obuwiu – wędrujemy po podmokłej łące.