Błękitny Meczet – jak jedna budowla zmieniła historię Stambułu

plndesign.pl 8 miesięcy temu

Jednym z najwspanialszych zabytków Stambułu jest wzniesiony w 1609 roku Meczet Sułtana Ahmeda, znany bardziej jako Błękitny Meczet. Budowla miała przyćmić swoim pięknem najbardziej znany meczet siedziby sułtanów – Hagia Sophia. Dzisiaj oba meczety są magnesem przyciągającym miliony turystów z całego świata.

Dar dla Allaha

Dnia 11 listopada 1606 roku został zawarty pokój pomiędzy Habsburgami a Imperium Osmańskim. Był on powszechnie odbierany jako niekorzystny i poniżający dla Osmanów. Rozgoryczony Sułtan Ahmed I postanowił zjednać sobie łaskę Allaha i przeprosić za grzechy młodości budując w Stambule wspaniały meczet. Nieprzypadkowo wybrano dla niego miejsce – w sąsiedztwie dawnej świątyni chrześcijańskiej św. Zofii zamienionej w meczet Hagia Sophia, na gruzach cesarskiego hipodromu z okresu rzymskiego. Nowa budowla miała przyćmić słynną poprzedniczkę i utwierdzić obywateli, iż Imperium Osmańskiej przez cały czas stać na wielkie czyny. Planowany rozmach konstrukcji, a przede wszystkim jej koszt, nie spodobały się ulemom – muzułmańskim teologom, którzy nie chcieli, aby budowa była finansowana z państwowego skarbca.

Protesty ulemów nie odniosły jednak skutku i w 1609 roku rozpoczęła się budowa meczetu, która trwała przez następnych osiem lat. Głównym architektem został wybrany Sedefkar Mehmed Agha, który był uczniem słynnego Mimara Sinana, najwybitniejszego budowniczego epoki Sulejmana Wspaniałego. Sam Błękitny Meczet wzorował się zresztą na jego projekcie meczetu Şehzade ukończonego w 1548 roku. Czerpiąc z dzieł swojego mistrza i dodając swój rzeźbiarski styl, Sedefkar Mehmed Agha stworzył monumentalną, przepięknie ozdobioną świątynię, która wytyczyła nowe trendy w islamskiej architekturze. Przepych i ogromne rozmiary Błękitnego Meczetu sprawiły, iż gwałtownie został on zaakceptowany przez mieszkańców Stambułu i stał się jednym z najważniejszych w mieście. Niestety, sam Sułtan Ahmed I nie mógł długo cieszyć się ze swojego najważniejszego dzieła – zmarł na tyfus w rok po ukończeniu budowy, w wieku zaledwie dwudziestu siedmiu lat. Jego imię przetrwało jednak, dając nazwę dzielnicy, w której stoi Błękitny Meczet – Sultanahmet.

Sąsiad Hagia Sophia

Błękitny Meczet w Stambule położony jest w dzielnicy Faith i sąsiaduje ze świątynią Hagia Sophia, pochodzącą jeszcze z czasów Bizancjum. Zbudowany został w klasycznym stylu osmańskim łączącym ze sobą elementy architektury bizantyjskiej i islamskiej. Pod wieloma względami jest to budowla nietypowa, szczególnie jeżeli chodzi o elementy dekoracyjne wnętrza oraz liczbę minaretów (jest ich sześć, zamiast czterech jak stanowi kanon islamskiej architektury).

Główna bryła Błękitnego Meczetu ma wymiary 73 na 65 metrów i zwieńczona jest główną kopułą o wysokości 43 metrów i wewnętrznej średnicy ponad 23 metrów. Przykrywa ona budynek, którego centrum stanowi sala modlitewna, mogąca pomieścić około dziesięciu tysięcy wiernych. Kopuła otoczona jest trzema mniejszymi półkopułami, a dodatkowe cztery znajdują się na rogach konstrukcji. Na zewnątrz znajduje się przestronny dziedziniec, miejsca służące rytualnemu obmyciu się przed modlitwą oraz oczywiście minarety o wysokości 64 metrów każdy. Z ich budową wiąże się znana legenda. W czasie budowy Błękitnego Meczetu sześć minaretów posiadała jedynie najważniejsza świątynia islamska – meczet w Mekce. Wszystkie pozostałe mogły mieć co najwyżej cztery. Według podania w czasie omawiania planów budowy architekt źle dosłyszał słowa sułtana „złote minarety” (altin minareler) i zinterpretował je jako „sześć minaretów” (alti minare).

Dzięki tej pomyłce powstała budowla konkurująca z Mekką. Żeby załagodzić sytuację, sułtan nakazał zbudować siódmy minaret w tym mieście. Stambuł natomiast zyskał meczet, który w tej chwili jako jeden z pięciu w Turcji posiada sześć minaretów. Każdy z nich ma smukły kształt o karbowanej powierzchni, a ich szczyty zwieńczone są hełmami w kształcie wydłużonego stożka. Cztery wieże umieszczone w rogach sali modlitewnej wyposażone są w sześć balkonów opartych na bogato rzeźbionych wspornikach. Na dwóch pozostałych zbudowano jedynie dwa balkony. Każdego dnia muezzini wspinają się po kręconych schodach na szczyt budowli, aby pięć razy na dobę ogłosić wezwanie do modlitwy.

We wnętrzu Błękitnego Meczetu

Do meczetu wiedzie pięć bram. Jego wnętrze zdominowane jest przez ogromną i bogato zdobioną, główną kopułę. Wspierają ją cztery masywne, cylindryczne filary, harmonizujące z mniejszymi półkopułami. Przejście pomiędzy kopułami, filarami i ścianami wypełniają mukarnasy. Są to charakterystyczne dla architektury islamskiej zdobienia przypominające stylizowane stalaktyty. Wzdłuż trzech ścian sali modlitewnej biegnie dwupiętrowa galeria wsparta na kolumnach. Najważniejszym elementem meczetu jest znajdujący się na południowo-wschodniej ścianie mihrab – wnęka wskazująca kierunek Mekki, a więc i stronę, w którą zwracają się muzułmanie w czasie modlitwy. Wykonano go z rzeźbionego marmuru, boczne panele pokryte są napisami, a ze znajdujące się wokół okien padają refleksy światła przefiltrowanego przez barwne szkło.

W sąsiedztwie mihrabu umieszczona jest ambona, której imam wygłasza kazania w czasie południowej modlitwy w piątki i święta. Nosi ona nazwę minbar i zbudowana jest z precyzyjnie rzeźbionego marmuru. Na jej szczycie znajduje się pokryty złotem hełm. Minbar umieszczony jest w miejscu, w którym może być widoczny przez jak największą liczbę słuchających imama muzułmanów. W południowo-wschodnim narożniku sali znajduje się oparta na dziesięciu marmurowych kolumnach konstrukcja. To specjalna loża modlitewna (Hünkâr Mahfili) przeznaczona dla sułtana i jego rodziny. W jej bogato dekorowanym wnętrzu umieszczono również osobny mihrab. Podłoga Błękitnego Meczetu pokryta jest wieloma dywanami – darami od wiernych, które są wymieniane w miarę zużywania się. Ciekawostką są też dwie fontanny wkomponowane w północne filary sali.

Tysiące błękitnych płytek

Swoją nazwę Błękitny Meczet zawdzięcza dekoracji wnętrza. Składa się na nią przede wszystkim ponad dwadzieścia jeden tysięcy ceramicznych płytek wykonanych w manufakturach miasta Iznik. Zapotrzebowanie na nie było tak duże, iż w czasie budowy meczetu sułtan zakazał produkcji na inne, niż świątynia, potrzeby. Tradycyjna ceramika z Iznik przedstawia głównie motywy roślinne, w tym kwiaty i owoce w kolorze zielonym, czerwonym, czarnym i przede wszystkim niebieskim i turkusowym. W czasie upływu stuleci wiele płytek zostało wymienionych, część pochodziła też z innych budynków. Dzięki temu wnętrze meczetu stało się swego rodzaju muzeum technologii i wzornictwa ceramiki islamskiej. Na wyższych poziomach budowli ceramikę zastępują malowane zdobienia. Składają się na nie głównie misterne arabeski w kolorze niebieskim. Wśród nich wykonano wiele kaligraficznych inskrypcji, głównie w postaci wersów z Koranu. Ich autorem był słynny osmański artysta Seyyid Kasim Gubari, jednak po stuleciach renowacji kilka już zostało z jego pierwotnego dzieła. Również elementy drewniane wnętrza meczetu, w tym główne drzwi wejściowe, są bogato zdobione i intarsjowane.

W Błękitnym Meczecie, tak jak w każdej świątyni, bardzo istotną rolę odgrywa światło pomagające w skupieniu i modlitwie. Budynek wyposażono w sumie w 260 okien, w tym 28 w kopule głównej i dalsze 14 w każdej półkopule. Do oszklenia użyto pierwotnie barwnego szkła podarowanemu sułtanowi przez Republikę Wenecką. Z upływem czasu większość szklanych płytek została jednak wymieniona na nowsze technologicznie szkło i z tego powodu dzisiaj wnętrze jest o wiele jaśniejsze. Mimo tych zmian, współczesne witraże, w których dominuje kolor niebieski, wciąż doskonale filtrują światło tworząc mistyczną atmosferę. Nad salą modlitewną zawieszone są również ogromne żyrandole. w tej chwili mają one prostą konstrukcję i korzystają z elektryczności, jednak dawniej były bogato zdobione i wysadzane klejnotami. Co ciekawe, umieszczano w nich również strusie jaja, które miały odstraszać pająki i ostrzegać przed trzęsieniem ziemi.

Dziedziniec wewnętrzny i Mauzoleum Ahmeda I

Przed Błękitnym Meczetem znajduje się okazały dziedziniec o prostokątnym kształcie. Otaczają go mury, w których umieszczono trzy bramy. Największa z nich znajduje się od strony północno-zachodniej i zwieńczona jest niewielką kopułą. Drogę do meczetu przegradza w niej ciężki, żelazny łańcuch. Jego obecność ma charakter symboliczny. Jedynie sułtan miał prawo wjechać na teren świątyni na koniu, ale wjeżdżając musiał pochylić głowę, przejeżdżając pod łańcuchem. Ten symboliczny gest miał przypominać za każdym razem o nadrzędnej roli Allaha w życiu każdego muzułmanina, choćby sułtana.

Wewnętrzną część dziedzińca otacza portyk składający się z 26 kolumn i 30 kopuł nad nimi. W jego centrum znajduje się ośmiokątna budowla przykryta kopułą, w której umieszczono fontannę służącą do rytualnego obmycia ciała przed modlitwą. W skład kompleksu Błękitnego Meczetu wchodzi też kilka oddzielnych budynków. Na północny–wschód od niego położone jest Mauzoleum Ahmeda I wybudowane przez jego syna Osmana II. Ośmiokątny budynek nakryty jest kopułą o średnicy 15 metrów. Spoczywają w nim prochy Ahmeda II, jego żony Kösem oraz trzech ich synów. W pobliżu położona jest też teologiczna szkoła muzułmańska, czyli medresa, kompleks szpitalny wraz z kuchnią dla ubogich oraz niewielka szkoła podstawowa.

Błękitny Meczet jest wspaniałym budynkiem z okresu Sułtanatu i jednym z najważniejszych zabytków znajdujących się w Stambule. W czasie jego zwiedzania warto jednak pamiętać, iż jest to również wciąż działająca świątynia wyznawców islamu. Przed wejściem do meczetu należy zdjąć buty, zadbać o adekwatny strój (do sali modlitw wchodzi się tylko z zakrytymi ramionami i nogami) oraz oczywiście wyłączyć telefony komórkowe.

Idź do oryginalnego materiału