Białe Skały w Górach Stołowych – geologiczny fenomen i widowiskowy szlak

grafywpodrozy.pl 2 dni temu

Zdjęcie: Białe Skały w Górach Stołowych

Białe Skały położone w północno-zachodniej części Gór Stołowych, stanowią jedno z najbardziej wyrazistych przykładów rzeźby skalnej rozwiniętej w obrębie późnokredowych piaskowców ciosowych. Ich wyjątkowy, niemal labiryntowy charakter wynika z długotrwałych procesów wietrzenia i erozji, które ukształtowały tu ciąg wąskich korytarzy, progów, baszt i wyjątkowo smukłych form o fantazyjnych kształtach. Obszar ten jest rzadziej wybierany przez turystów. Jednak możliwość przedłużenia szlaku i przejścia zamkniętej pętli z dotarciem do Skały Puchacza, Skalnej Czaszki i Narożnika sprawia, iż jest to propozycja na naprawdę znakomitą wycieczkę.

Spis treści

Gdzie znajdują się Białe Skały – dojazd i parkingi
Geneza i budowa geologiczna Białych Skał
Biały Skały – różne formy skalne
Szlak edukacyjny – geościeżka Białe Skały
Labirynt w Białych Skałach
Skala Puchacza i dawny kamieniołom Mogador
Skalna Czaszka
Narożnik – ostatni punkt na szlaku
Mapa naszego szlaku (długość 7,3 km)
Inne interesujące miejsca w Górach Stołowych opisane przez nas
Internetowy przewodnik po Polsce

Gdzie znajdują się Białe Skały – dojazd i parkingi

Białe Skały znajdują się pomiędzy miejscowościami Karłów i Batorów, na wysokości około 780–800 m n.p.m. Najlepszym miejscem na rozpoczęcie wędrówki jest Lisia Przełęcz. Tu znajdują się dwa bezpłatne parkingi, ale oba są dość i małe i sezonie gwałtownie się zapełniają i nie ma szans na wolne miejsce. Nie radzimy parkować na poboczu drogi. N a terenie Parku Narodowego Gór Stołowych można parkować tylko w wyznaczonych miejscach. Oczywiście bardzo często zobaczycie samochody zaparkowane na poboczu głównej drogi, ale to często kończy się mandatem. W przypadku braku wolnych miejsc nie ma innego wyjścia jak skorzystanie z któregoś z płatnych parkingów w miejscowości Karłów. Wtedy czeka was spacer wzdłuż drogi asfaltowej (1,7 km). Dokładna lokalizacja dwóch darmowych parkingów:

parking nr 1 – pinezka z mapy Google
parking nr 2 – pinezka z mapy Google

Z obu parkingów na Lisiej Przełęczy do Białych Skał pójdziemy szlakiem żółtym.

Geneza i budowa geologiczna Białych Skał

Góry Stołowe stanowią jedyne w Polsce pasmo górskie o wyraźnym charakterze płytowym, zbudowane z poziomo zalegających piaskowców górnokredowych formacji ciosowej. W rejonie Białych Skał dominują drobno- i średnioziarniste piaskowce kwarcowe o wysokim stopniu zwięzłości, charakteryzujące się uporządkowanym systemem spękań ciosowych. To właśnie regularny układ spękań umożliwił powstanie wielokrotnie powtarzającego się rytmu pionowych szczelin, które w wyniku pogłębiania przez wietrzenie mrozowe, infiltrację wód oraz płytkie ruchy masowe przeobraziły się w głębokie korytarze i skalne kominy.

Biel piaskowców, od której formacja wzięła swoją nazwę, wynika ze stosunkowo niewielkiej zawartości związków żelaza oraz braku wtórnych przebarwień, typowych dla wielu innych rejonów Gór Stołowych. Procesy diagenezy zachodzące w warunkach słabiej utlenionych sprzyjały zachowaniu pierwotnej jasnej barwy kwarcowego materiału osadowego.

Biały Skały – różne formy skalne

W Białych Skałach obserwuje się różnorodne formy charakterystyczne dla piaskowców stołowych:

głęboko wcięte szczeliny furchowe, prowadzące do powstania ciągów labiryntowych,
nisze i jamy wietrzeniowe powstałe w wyniku selektywnej korozji piaskowca,
grzyby i ambony skalne, będące efektem różnej odporności poziomów osadów,
ściany o wyraziście warstwowej teksturze, dokumentujące zmiany reżimu sedymentacji dawnego basenu morskiego.

Wąskie przejścia powstawały wzdłuż spękań ciosowych, które z czasem ulegały poszerzaniu, prowadząc do wyodrębnienia pojedynczych bloków skalnych. Jest to klasyczny przykład rzeźby szczelinowej, typowej dla krajobrazu Gór Stołowych, ale rzadko zachowanej w tak pierwotnej formie.

Szlak edukacyjny – geościeżka Białe Skały

W celu ochrony delikatnych form skalnych oraz unikatowych siedlisk wilgotnych utworzono tu edukacyjną geościeżkę, która w sposób nienaruszający struktury terenu prowadzi przez najciekawsze odcinki labiryntu. Wyróżnia ją nie tylko naturalny charakter, ale także sposób prezentacji procesów geologicznych i hydrologicznych. Wędrówka tym szlakiem to świetna lekcja geologii. Na poszczególne punkty trasy idziemy z myślą o poznaniu złożonych procesów geologicznych, a nie podziwianiu super punktów widokowych. Kto nastawia się , na widoczki, będzie zawiedziony. Niestety wielu turystów popełnia ten błąd i pewnie stąd pochodzi rozczarowanie.

1. Wisząca Skała

Jednym z najbardziej charakterystycznych punktów geościeżki jest Wisząca Skała – blok piaskowcowy, którego podstawa została niemal całkowicie podcięta wskutek erozyjnego działania wody oraz wietrzenia mrozowego. Powstała w ten sposób forma równowagi, masywna płyta oparta na znacznie węższym filarze. To cenny przykład geomechaniki piaskowców oraz roli poziomów ławicowych o różnej odporności na wietrzenie.

2. Podmokłe kanały

W niższych partiach Białych Skał występują podmokłe kanały, czyli zagłębienia utrzymujące wodę przez znaczną część roku. Wypełniają je drobne osady organiczne oraz humus, co wskazuje na przekształcenia biochemiczne zachodzące w środowisku okresowo uwodnionym. Miejsca te tworzą lokalne mikrobiotopy torfowiskowe, w których rozwijają się mchy torfowce, turzyce i gatunki typowe dla siedlisk hydrogenicznych. Hydrologicznie są to strefy akumulacji wód opadowych, gromadzonych w nieprzepuszczalnych poziomach ilastych podścielających piaskowce – typowy przykład lokalnych „błędnych kranów” w strukturze płytowej.

3. Podmokłe tarasy

W wyższych partiach geościeżki znajdują się również podmokłe tarasy, powstałe w wyniku wypełnienia poziomych platform skalnych cienką warstwą gleby i roślinnością torfowiskową. Tarasy te reprezentują stadium przejściowe między środowiskiem suchym a stale uwodnionym. Ich rozwój jest ściśle powiązany z mikroklimatem – ograniczonym dopływem światła i podwyższoną wilgotnością powietrza w zacienionych partiach labiryntu.

Labirynt w Białych Skałach

Wędrówka ścieżka edukacyjną to tylko zapowiedź prawdziwej przygody. W okolicach punktu trzeciego wchodzimy w prawdziwy labirynt niesamowitych formacji skalnych. Już same nazwy fascynują: As Atu, Kibic, Zielona Dama, Krawiec, Zły, Karta, Dupek Dzwończy, Bagienna. Te oryginalne nazwy nawiązują do kształtów bądź wizualnych skojarzeń. Mimo iż mają przede wszystkim charakter turystyczno-orientacyjny, ich występowanie koncentruje się na stosunkowo niewielkim fragmencie labiryntu, gdzie działanie procesów geomorfologicznych doprowadziło do wyjątkowo plastycznego ukształtowania skał.

Obszar ten stanowi fragment piaskowcowego płaskowyżu o bardzo intensywnym rozcięciu przez system szczelin ciosowych. Gęsta sieć pionowych spękań powoduje, iż skały rozpadają się na pojedyncze, często wąskie bloki, które w wyniku różnic odporności oraz kierunkowej erozji przyjmują nietypowe kształty. Dodatkową rolę odgrywa tu mikroklimat szczelinowy – zwiększona wilgotność i ograniczona cyrkulacja powietrza sprzyjają wietrzeniu granularnemu oraz chemicznemu, co prowadzi do powstawania nisz, podcięć i przewężeń. Właśnie te subtelne różnice generują formy na tyle charakterystyczne, iż łatwo je rozpoznawać w terenie i nazywać.

To zdecydowanie najciekawszy fragment tego szlaku. Dodatkowo mamy drewniane schody, ostre podejścia, wąski przesmyki i niesamowitą przygodę w poszukiwaniu przejsć między skałami. Według nas konkurs piękności wygrywa Zielona Dama – wysmukły bastion skalny, porośnięty mchem i porostami, co nadaje mu zielonkawy odcień. Zielona Dama powstała na styku dwóch systemów spękań, dzięki czemu zachowała się w formie samotnej kolumny. Zjawisko zarastania powierzchni mszakami świadczy o zwiększonej wilgotności, typowej dla zacienionych partii labiryntu.

Skala Puchacza i dawny kamieniołom Mogador

To nie koniec wędrówki przez Białe Skały, ale zamiast wracać po własnych śladach, proponujemy zrobić większą pętlę. Wędrujemy dalej i za kilkadziesiąt metrów schodzimy w prawo na szlak zielony, który prowadzi nas do parkingu na Lisiej Przełęczy. Po drodze czekają nas kolejne atrakcje. Zaczynamy od Skał Puchacza. Jest to jedno z najbardziej charakterystycznych odsłonięć w północnej części Gór Stołowych, wyróżniając się monumentalnym urwiskiem zbudowanym z masywnego piaskowca kredowego. Jest to forma stworzona zarówno przez naturalne procesy geomorfologiczne, jak i działalność człowieka. Jej północne i wschodnie ściany zostały istotnie zmodyfikowane wskutek ponad stuletniej eksploatacji kamieniołomu, który funkcjonował u jej podnóża od drugiej połowy XIX wieku aż po pierwsze powojenne lata.

Piaskowce tworzące Skałę Puchacza należą do odmiany wyjątkowo odpornej na wietrzenie. Charakteryzuje je wyraźna laminacja pozioma oraz system pionowych spękań ciosowych, które determinują zarówno kształt klifu, jak i sposób dezintegracji bloków skalnych. W miejscach naturalnych krawędzi stoliwa spękania te powodują powstawanie pionowych, monumentalnych ścian, natomiast tam, gdzie ingerował człowiek, układ ciosu stał się najważniejszy dla wytyczania powierzchni roboczych i pozyskiwania bloków kamiennych.

My wędrujemy po krawędzi skalnego klifu z super widokami na okolicę w dole. Bezpośrednio pod urwiskiem znajduje się rozległy teren dawnego kamieniołomu, którego eksploatacja doprowadziła do znacznego odsunięcia krawędzi stoliwa w głąb masywu. Kamieniołom Mogador (Sandsteinbruch Freidersdorf) dział w drugiej połowie XIX wieku. W ten sposób powstało jedno z najcenniejszych antropogenicznych odsłonięć piaskowców w regionie. Ściany wyrobiska osiągają wysokość ponad 20 metrów.

Pozostałości po działalności górniczej mają dziś wymiar zarówno historyczny, jak i naukowy. W wielu miejscach zachowały się regularne powierzchnie odłupów, niedokończone bloki oraz charakterystyczne „trzonki” – cylindryczne formy będące efektem manualnego wykonywania rowków techniką klinowania. Poniżej ścian znajduje się kamienna pochylnia służąca dawniej do transportu bloków; jej przebieg jest dobrze czytelny dzięki zalegającym u podstawy fragmentom odpadów skalnych.

Skalna Czaszka

To kolejna atrakcja na szlaku. W propozycji naszej wycieczki to dodatkowy punkt do odwiedzenia, ale wielu turystów Skalną Czaszkę traktuje jako główny punkt całej wędrówki. Startują z parkingu na Lisiej Przełęczy i po dotarciu do tej widowiskowej formacji skalnej zawracają. Wcale się nie dziwimy – obserwowaliśmy reakcję naszego Maksa, który skakał z radości, kiedy dowiedział się, iż znowu będzie przy Skalnej Czaszce.

Pod względem genezy jest to klasyczny przykład mrozowego modelowania piaskowca. Procesy wielokrotnego zamarzania i rozmarzania wody penetrującej spękania ciosowe doprowadziły do powstania licznych zagłębień i jamek, stopniowo poszerzanych przez dalszą erozję. Struktura formacji dobrze ukazuje zmienność odporności piaskowca – partie o słabszym spoiwie zostały szybciej wydrążone, tworząc układ pseudookien i wnęk. Coś nam się wydaje, iż Skalna Czaszka opisana pod kątem geologii traci na atrakcyjności.

Narożnik – ostatni punkt na szlaku

Narożnik to ostatnia, charakterystyczna formacja skalna na naszym szlaku. Jest to grupa bloków piaskowca tworzących ostro zakończony róg masywu, z wyraźnymi pionowymi ścianami i wąskimi szczelinami ciosowymi. Geomorfologicznie Narożnik ilustruje procesy erozji szczelinowej i wietrzenia selektywnego, typowe dla piaskowców stołowych. Wąskie przejścia między blokami oraz nierówności powierzchni pozwalają obserwować, jak spękania ciosowe kierunkują rozpad masywu i kształtowanie mikroform. Jesteśmy na wysokości wysokość 849 m n.p.m. na płaskim punkcie widokowym. Co odważniejsi mogą podejść do samej krawędzi i spojrzeć w przepaść. Nazwa odzwierciedla ostro zakończony róg masywu piaskowcowego, w którym zbiegają się pionowe ściany i szczeliny ciosowe, tworząc charakterystyczny narożnik. Z tego miejsca mamy świetny widok na okolicę w kilku kierunkach.

Mapa naszego szlaku (długość 7,3 km)

Wytyczony przez nas szlak ma długość 7,3 km, ale podany czas orientacyjny przejścia 2,26 godziny jest zdecydowanie zbyt krotki. Co prawda trasa jest mało wymagająca, ale ilość atrakcji do zobaczenia spowodowała, iż my potrzebowaliśmy 4 godzin. Mieliśmy liczne przerwy na fotografowanie i podziwianie widoków na punktach widokowych.

Inne interesujące miejsca w Górach Stołowych opisane przez nas

Radkowskie Skały – widowiskowy i ceniony przez turystów szlak w Górach Stołowych
Szlak na Skalne Grzyby w Górach Stołowych
Szczeliniec Wielki – limitowane wejścia, bilety i trasa
Błędne skały – wciągamy brzuchy na szlaku
Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju
Głazy Krasnoludków – rezerwat przyrody w okolicach wsi Gorzeszów w Górach Stołowych
Skalna Czaszka – oryginalna formacja skalna w Górach Stołowych

Internetowy przewodnik po Polsce

Zapraszamy do naszego Interaktywnego przewodnika po Polsce. Mapa ułatwi nawigację po naszych artykułach. Każde zaznaczone na mapie miejsce posiada aktywny link, który przeniesie was do obszernego artykułu. Fotki, historia, zabytki, legendy, godziny otwarcia muzeów, ceny biletów i wiele przydatnych wskazówek. Z mapą planowanie podróży po Polsce staje się proste. To ponad 400 opisanych dokładnie miejsc. W przypadku niektórych miast znajdziecie obszerny przewodnik. I oczywiście mnóstwo fotek, które uwielbiamy robić. Zapraszamy do podróży z nami. Mapa pozostanie zawsze jako pierwsza publikacja na naszej stronie. Będzie zawsze pod ręką. Zaglądajcie tu, ponieważ będziemy cały czas nasz przewodnik rozwijać i uaktualniać.