Bamberg – co zobaczyć w mieście wpisanym na listę UNESCO

grafywpodrozy.pl 15 godzin temu

Zdjęcie: Bamberg

Bamberg to jedno z najbardziej spójnych i dobrze zachowanych średniowiecznych miast w Niemczech. Położone jest nad rzeką Regnitz, z gęstą siecią zabytkowych ulic, rynków, mostów i wzgórz. Ze względu na wyjątkowy układ urbanistyczny i wartości historyczno-architektoniczne historyczne centrum miasta zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Dla nas, mieszkańców Poznania to miasto ma jeszcze innych wymiar. Po zniszczeniach wojennych i epidemiach w latach 1719–1753 do naszego miasta i Wielkopolski przybyli osadnicy z okolic Bambergu.

Spis treści

Praktyczne wskazówki – dojazd i parking
Krótka historia miasta
Stary Ratusz (Altes Rathaus) w Bambergu
Ratusz wiszący nad wodą
Katedra w Bambergu
Ołtarze, nagrobki, szczególne obiekty sakralne w katedrze
Dzieło Wita Stwosza w Bambergu
Katedra w Bambergu – godziny zwiedzania i ceny biletów
Klein Venedig – Mała Wenecja nad Regnitz
Sztuka współczesna w historycznej scenografii
Zamek Altenburg nad Bambergiem – dawna strażnica i wyjątkowo romantyczne miejsce
Zamek Altenburg – godziny otwarcia i ceny biletów
Emigracja ludności bamberskiej do Poznania i Wielkopolski
Inne interesujące miejsca w Niemczech opisane przez nas

Praktyczne wskazówki – dojazd i parking

Dojazd samochodem – Bamberg jest dobrze skomunikowany z siecią autostrad: klasycznie korzysta się z A73 (Nürnberg–Bamberg–Coburg) oraz A70 (kierunek Schweinfurt–Bayreuth). Zjazdy prowadzą bezpośrednio do obwodnicy i oznaczeń kierujących do centrum. w okresie turystycznym warto uwzględnić ograniczenia parkingowe w ścisłym centrum i rozważyć pozostawienie auta na jednym z większych parkingów przy wjeździe do miasta. Historyczne centrum jest kompaktowe i najlepiej zwiedza się je pieszo; wiele zabytków leży w odległości krótkiego spaceru. Miasto oferuje też sieć autobusową i połączenia rowerowe; dla osób chcących zwiedzić okolicę dobrym wyborem będzie wypożyczenie roweru.
Dojazd koleją – Bamberg ma główną stację kolejową (Bamberg Hauptbahnhof) z regularnymi połączeniami regionalnymi i dalekobieżnymi (m.in. z Norymbergą, Würzburg czy Monachium). Połączenia szybkiego ruchu regionalnego (RE/IC) sprawiają, iż miasto jest wygodnym celem krótszych wyjazdów weekendowych z dużych aglomeracji Bawarii. Stacja znajduje się w zasięgu krótkiego spaceru lub krótkiej przejazdu tramwajem/autobusem do starego miasta.

Krótka historia miasta

Historia Bambergu sięga wczesnego średniowiecza, ale jej polityczne i kościelne znaczenie wzrosło zasadniczo po roku 1007, kiedy cesarz Henryk II założył biskupstwo w Bamber. Akt ten miał długofalowe konsekwencje dla rozwoju urbanistycznego, sakralnego i administracyjnego regionu. Utworzenie biskupstwa związane było z intencją konsolidacji władzy cesarskiej na północy Bawarii i uczynienia z Bambergu ośrodka kościelno-państwowego.

W następnych stuleciach Bamberg rozwijał się jako miasto biskupie: powstawały klasztory, kolegiata i budowle reprezentacyjne. Struktura urbanistyczna z wyrazistym podziałem na miasto katedralne (Domberg) i rozrastającą się przestrzeń mieszczańską ukształtowała się stopniowo między XI a XVI wiekiem. W rezultacie tego procesu utworzył się wielowarstwowy układ urbanistyczny, łączący elementy romańskie, gotyckie i barokowe.

Katedra św. Piotra i św. Jerzego jako główny symbol sakralny miasta przeszła kilka faz odbudowy po pożarach. Obecna budowla pochodzi w dużej mierze z przejścia od romanizmu ku gotykowi i została konsekrowana w pierwszej połowie XIII wieku. W średniowieczu i wczesnej nowożytności Bamberg był też miejscem złożonych procesów społecznych, w tym co zasługuje na wyraźne podkreślenie, intensywnych procesów czarownic w XVII wieku, które odcisnęły trwałe piętno na źródłach sądowych miasta.

Po sekularyzacji na początku XIX wieku i integracji z państwem bawarskim Bamberg utracił część dawnych funkcji księstwa biskupiego, ale zachował niezwykłą ciągłość zabudowy — co dziś stanowi wartość uniwersalną i uzasadnia ochronę zabytkowego układu miejskiego. Stąd wpis na listę UNESCO.

Stary Ratusz (Altes Rathaus) w Bambergu

Stary Ratusz jest zdecydowanie najbardziej rozpoznawalnym symbolem miasta, ale pewnie też całej Frankonii. Wszystko przez niesamowite położenie na sztucznej wyspie na rzece Regnitz. Decyzja o budowie ratusza w tak nietypowym miejscu miała charakter polityczny i symboliczny. W średniowieczu władza biskupia i mieszczańska toczyły spory o przestrzeń i kompetencje. Ponieważ biskup nie chciał oddać żadnej części ziemi pod budowę ratusza, mieszczanie postanowili wznieść go na sztucznej wyspie, powstałej dzięki usypaniu gruntu w nurcie Regnitz. Pierwsze wzmianki o ratuszu pochodzą z XIV wieku, choć obecny kształt budowli jest efektem wielokrotnych prac budowlanych i remontowych. W XV wieku nadano mu formę późnogotycką, a w kolejnych stuleciach dodano elementy renesansowe i barokowe, co widać szczególnie w wystroju elewacji i wnętrz.

Ratusz wiszący nad wodą

Zewnętrzne mury ratusza wznoszą się wprost z mostowych filarów, tworząc wrażenie zawieszenia nad wodą. Część zachodnia, widoczna od strony części mieszczańskiej miasta, posiada bogato zdobione malowidła iluzjonistyczne (freski) autorstwa Johanna Anwandla z połowy XVIII wieku. Przedstawiają one alegorie cnót obywatelskich, a także personifikacje miast i regionów Cesarstwa. Freski stanowią przykład późnobarokowego iluzjonizmu. Perspektywa i światłocień nadają im efekt trójwymiarowości, co potęguje wrażenie ruchu i lekkości. Efekt jest niesamowity i w realu wygląda o wiele lepiej niż na zdjęciach.

Wnętrza ratusza, zwłaszcza dawna sala rajców (Ratsstube), zachowały fragmenty oryginalnego wystroju z okresu renesansu. w tej chwili część pomieszczeń zajmuje Kolekcja Porcelany Ludwigsburga i Bawarii (samodzielny oddział Bawarskiego Muzeum Państwowego), co nadaje obiektowi dodatkową wartość muzealną.

Stary Ratusz w Bambergu to więcej niż atrakcja turystyczna: to pomnik historii miasta, jego autonomii i kultury obywatelskiej. Połączenie funkcji reprezentacyjnej, symbolicznej i urbanistycznej czyni z niego jeden z najciekawszych ratuszy w Europie. Jego lokalizacja na granicy dwóch sfer: duchownej i świeckiej – przypomina o historycznych napięciach, ale i o umiejętności współistnienia, które zadecydowały o wyjątkowym charakterze Bambergu.

Katedra w Bambergu

Katedra św. Piotra i św. Jerzego (Dom St. Peter und Georg) to nie tylko imponująca budowla romańska z elementami gotyckimi, ale również bogata w wyposażenie liturgiczne, dzieła sztuki sakralnej oraz funkcjonujące do dziś instrumenty muzyczne. Wyposażenie to odzwierciedla różne epoki -od wczesnego średniowiecza, przez gotyk, renesans i barok, po czasy nowożytne i współczesność.

Jednym z głównych wejść do katedry jest Fürstenportal (Portal Książęcy), znajdujący się na północnej stronie korpusu nawowego, w jednym z naw bocznych. To wejście jest używane tylko z okazji najważniejszych uroczystości. Ikonografia portalu jest bogata: centralnie umieszczone jest przedstawienie Sądu Ostatecznego (Jüngstes Gericht), z Chrystusem jako sędzią. Po jednej stronie przedstawieni są zbawieni, po drugiej potępieni; dodatkowo znajdują się tu alegorie takie jak Ecclesia i Synagoga. Portal składa się z trzech części: nad portalem (tympanon) z rzeźbioną sceną, liczne figury świętych, proroków czy personifikacje, które znajdują się w obrębie podporowych kolumn.

Ołtarze, nagrobki, szczególne obiekty sakralne w katedrze

Papstgrab (Grób papieża Clemens II) — jeden z najbardziej niezwykłych reliktów. Papież Clemens II, który był wcześniej biskupem Bambergu, zmarł w 1046 roku i został pochowany w katedrze.
Kathedra — biskupi fotel, miejsce, z którego biskup przewodniczy liturgii i wygłasza kazania. Eksponowany w tej chwili w katedrze fotel pochodzi z roku 1899 i pokryty jest miedzianymi elementami dekoracyjnymi, mającymi przywoływać historyczne odpowiedniki.
Chorgestühl (stall chórkowy) w Westchor — powstały około 1380 roku — wyróżnia się bogatym rzeźbiarstwem drewnianym: figury proroków i apostołów, motywy roślinne i ornamenty oraz sceny biblijne (np. król Dawid, królowa Saby). Rzeźby te to przykłady późnogotyckiego chóru drewnianego, który zachował się przez wieki bez zmian.
Nagelkapelle (Kaplica gwoździa) — przeznaczona do nabożeństw i adoracji, nazwana od relikwii gwoździa z Ukrzyżowania Jezusa, która od XIV wieku jest przedmiotem kultu. Kaplica jest szczególnie warta uwagi ze względu na swoją atmosferę, ciszę i znaczenie liturgiczne.
Ostkrypta (krypta wschodnia) — pochodzi z trzeciego budynku katedry, około 1200 roku. W Ostkryptie spoczywają szczątki biskupów z XI i XII wieku; znajduje się tam też sarkofag neoromański oraz tzw. „Ziehbrunnen”, studnia która w tej chwili służy jako chrzcielnica.
Marienaltar des Veit Stoß — ołtarz maryjny autorstwa Veit Stoß (lub od niego pochodzący) znajduje się w Domie; to przykład późnośredniowiecznego lub wczesnonowożytnego ołtarza, szczególnie cennego z uwagi na artystyczną jakość rzeźby i malarstwa.
Epitaphien i nagrobki** — wiele epitafiów biskupów i innych dostojników znajduje się w kaplicach i chodnikach chóru; także bogato zdobione nagrobki z kamienia lub marmuru, często z inskrypcjami łacińskimi i herbami.

Dzieło Wita Stwosza w Bambergu

Ołtarz Salwatora, zwany także Ołtarzem Bamberskim, jest jednym z najcenniejszych późnogotyckich dzieł rzeźbiarskich w Niemczech i jednym z najważniejszych przykładów sztuki religijnej w katedrze w Bambergu. Wykonał go około 1520–1523 Veit Stoß (Wit Stwosz) – wybitny snycerz i rzeźbiarz, znany m.in. z monumentalnego ołtarza mariackiego w Krakowie. Dzieło powstało na zamówienie jego syna Andreasa Stossa, karmelity z Norymbergi, z przeznaczeniem dla kościoła pw. Najświętszego Salwatora. W wyniku reformacji i sekularyzacji klasztoru karmelitów ołtarz nie został tam nigdy umieszczony; po licznych zmianach własnościowych trafił do Bambergu, gdzie ostatecznie znalazł schronienie w tutejszej katedrze.

Ołtarz ma formę późnogotyckiego tryptyku wykonanego z lipowego drewna, zachowanego dziś w części centralnej (Mittelschrein). Reliefy przedstawiają sceny z życia Marii i Jezusa: w centrum znajduje się Narodzenie Chrystusa, po bokach zaś epizody takie jak Pokłon Trzech Króli, Ucieczka do Egiptu, Ofiarowanie w świątyni i Narodziny Marii. Ołtarz cechuje mistrzostwo techniczne i bogactwo narracyjne – Stwosz połączył realistyczne modelowanie postaci z głęboką duchowością i emocjonalnym wyrazem. Postacie Maryi i Dzieciątka, o subtelnych twarzach i miękkich draperiach, stanowią centrum kompozycji.

Charakterystyczna dla artysty przestrzenność i teatralność rzeźby sprawiają, iż sceny niemal wychodzą w stronę widza, a architektoniczne tło przypomina mury Norymbergi – rodzinnego miasta twórcy. Ołtarz w obecnej formie różni się od pierwotnego: nie zachowały się niektóre partie skrzydeł i zwieńczenia, a część detali została przemalowana w XIX wieku. Mimo tych zmian to dzieło wyjątkowe, które jest pomostem między późnym gotykiem a rodzącym się renesansem.

Katedra w Bambergu – godziny zwiedzania i ceny biletów

Zwiedzanie katedry w wersji podstawowej jest darmowe. Kościół dla turystów otwarty jest w zależności od sezonu. Od listopada do marca od poniedziałku do środy w godzinach 09.00-17.00, w czwartek i piątek w godzinach 09.30-17.00, w sobotę w godzinach 09.00-16.00, w niedzielę w godzinach 13.00-17.00; w kwietniu od poniedziałku do środy w godzinach 09.00-18.00, w czwartek i piątek w godzinach 09.30-18.00, w sobotę w godzinach 09.00-16.30, w niedzielę w godzinach 13.00-18.00; od maja do października od poniedziałku do środy w godzinach 09.00-18.00, w czwartek i piątek w godzinach 09.30-18.00, w sobotę w godzinach 09.00-11.30 i 13.00-16.30, w niedzielę w godzinach 13.00-18.00. Jets też możliwość zwiedzania z przewodnikiem (katedra, Muzeum Diecezjalnego i krużganki) – bilet kosztuje 12 euro normalny, 9 euro ulgowy.

Klein Venedig – Mała Wenecja nad Regnitz

W samym sercu Bambergu, tuż poniżej wschodniego zbocza katedry, rozciąga się jeden z najbardziej rozpoznawalnych fragmentów miasta – „Klein Venedig”, czyli Mała Wenecja. To malowniczy zespół dawnych domów rybackich nad rzeką Regnitz, który nie tylko przyciąga turystów urodą i romantycznym położeniem, ale także stanowi żywe świadectwo historii miejskiego rzemiosła, gospodarki i codzienności minionych wieków.

Zabudowa Małej Wenecji powstała głównie w XVII i XVIII wieku, w czasach, gdy Bamberg przeżywał intensywny rozwój gospodarczy po zakończeniu wojen religijnych. Domy te, pierwotnie należące do rybaków, cieśli i przewoźników rzecznych, stanowią typowy przykład architektury mieszczańskiej Dolnej Frankonii: wąskie, wysokie budynki szachulcowe, z drewnianymi gankami i stromo spadzistymi dachami, zbudowane jeden przy drugim wzdłuż koryta Regnitz. Ich tylne ściany wychodzą bezpośrednio na wodę, często z małymi pomostami, do których niegdyś przybijano łodzie rybackie. Od frontu zaś, od strony dawnej ulicy rybackiej (Fischerei), budynki otwierały się na wąskie zaułki i targowiska.

Dawne tradycje są podtrzymywane w formie festynu – „Fischerstechen zu Bamberg”, odbywającego się latem, kiedy mieszkańcy w historycznych strojach odtwarzają dawne widowiska wodne. Współcześnie „Klein Venedig” jest objęta ścisłą ochroną konserwatorską jako część Starego Miasta w Bambergu, wpisanego w 1993 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wpis ten obejmuje nie tylko monumentalne katedry i pałace, ale także właśnie takie fragmenty dawnego życia miejskiego.

Sztuka współczesna w historycznej scenografii

W samym centrum historycznego miasta miasta stoi niezwykła rzeźba to – „Liegende mit Frucht” autorstwa Fernando Botero. Rzeźba została wykonana w 1996 roku przez kolumbijskiego artystę, znanego z charakterystycznego stylu, w którym figury ludzkie i formy są silnie zaokrąglone, często o proporcjach wyolbrzymionych, wprowadzających elementy groteski, ale też humoru i refleksji nad ciałem, formą, pięknem. Artysta z założenia od lat kwestionuje kanony piękna, idealnych proporcji i kult szczupłości. Dodamy iż mieszkańcy w lokalnym dialekcie nazywają rzeźbę „Blunnzn”, co oznacza kaszanka. Oj, nieładnie!

Zamek Altenburg nad Bambergiem – dawna strażnica i wyjątkowo romantyczne miejsce

Zamek Altenburg położony jest na najwyższym z siedmiu bamberskich wzgórz, na wysokości około 386 metrów n.p.m., od ponad dziewięciu stuleci czuwa nad miastem, będąc jednocześnie jego dawnym bastionem obronnym, rezydencją władzy duchownej i ulubionym celem spacerów mieszkańców.

Pierwsze wzmianki o zamku pochodzą z roku 1109, gdy biskup Otto wspomniał w dokumentach o „Altenburgu z lasem i jego granicami”. Nazwa „stary zamek” – wskazuje, iż już wówczas istniała tu jakaś wcześniejsza budowla obronna, prawdopodobnie drewniano-ziemna. Pierwotnie Altenburg pełnił funkcję warowni, do której mieszkańcy mogli schronić się w razie zagrożenia. Dopiero z czasem, około XIV wieku, zamek zyskał znaczenie polityczne, stając się jedną z siedzib książąt-biskupów bamberskich. W murach warowni łączyły się zatem dwa porządki – sakralny i świecki, tak charakterystyczne dla Bambergu, miasta powstałego z inicjatywy cesarza Henryka II jako duchowa stolica Frankonii.

Losy zamku, jak wielu średniowiecznych twierdz, nie były spokojne. W roku 1553, podczas tzw. Drugiej Wojny Markgrafa, Altenburg został niemal doszczętnie zniszczony przez wojska Albrechta Alcibiadesa z Brandenburgii-Kulmbach. Pozostała jedynie część murów i masywna wieża strażnicza, której kamienna sylwetka do dziś góruje nad miastem. Przez pewien czas ruiny służyły jako więzienie, później popadały w zapomnienie, aż do przełomu XVIII i XIX wieku, gdy miejscowy lekarz Adalbert Friedrich Marcus wykupił zamek i rozpoczął jego odbudowę.

To właśnie w tym okresie pojawiła się nowa warstwa znaczeniowa Altenburga – zrujnowany niegdyś bastion przekształcał się w romantyczne miejsce kontemplacji historii. W jednej z wież, nazwanej później Hoffmannsklause, mieszkał i tworzył E.T.A. Hoffmann, jeden z najważniejszych pisarzy niemieckiego romantyzmu. Dzisiaj na dziedzińcu zamkowym mieści się restauracja i gospoda, w której można spróbować lokalnych specjałów.

Zamek Altenburg – godziny otwarcia i ceny biletów

Zamek Altenburg jest otwarty codziennie w godzinach 09.00-19.00. Wejście na teren zamku na dziedziniec i mury zewnętrzne jest bezpłatne. Płatne jest tylko wejście na wieżę zamkową (bilet normalny 8 euro, ulgowy 4 euro).

Emigracja ludności bamberskiej do Poznania i Wielkopolski

Mieszkamy w Poznaniu, a to miasto ma szczególny historyczny związek z Bambergiem. Żeby to zrozumieć, musimy cofnąć się do XVIII wieku. Wówczas po zniszczeniach wojennych i epidemiach do naszego regionu przybywają osadnicy niemieccy właśnie z okolic Bambergu. Dla Niemców wyjazd do Wielkopolski oznaczał szansę na uzyskanie ziemi, niezależności gospodarczej i ulg podatkowych. Z kolei dla władz Poznania sprowadzenie solidnych, katolickich osadników było atrakcyjne również z powodów religijnych i politycznych — zapewniało utrzymanie katolickiego charakteru ludności przy jednoczesnym ożywieniu ekonomicznym. Pierwsze grupy przybyły w 1719 roku, osiedlając się w miejscowościach wokół Poznania: w Luboniu, Dębcu, Wildzie, Jeżycach, Ratajach, Górczynie, Winiarach i innych.

Każda z tych wsi z czasem przyjęła charakter mieszany, ale nowi przybysze zachowali wiele elementów swojej kultury. Choć osadnicy pochodzili z obszaru niemieckojęzycznego, ich katolicka religia i pokrewne wzorce kulturowe sprzyjały szybkiej integracji z ludnością polską. Początkowo mówili własnym dialektem frankońskim, ale w ciągu kilku pokoleń przeszli na język polski. Małżeństwa mieszane, uczestnictwo w życiu parafialnym i szkolnym oraz wspólne interesy gospodarcze stopniowo zatarły wyraźne różnice etniczne. W XIX wieku, w okresie zaborów, Bambrzy w pełni utożsamiali się z ludnością polską. Wielu z nich uczestniczyło w życiu narodowym, wspierało polskie instytucje społeczne. Kultura, zwyczaje, a zwłaszcza specyficzny strój ludowy przetrwały w Poznaniu do dziś.