"Byłyśmy ograniczone restrykcyjnymi zwyczajami społecznymi, karmione snobizmem i izolowane nie tylko od wszelkiego kontaktu z ludźmi spoza naszej akceptowanej klasy, lecz nawet od wiedzy o nich". Pisała to Barbara Cartland, która tak samo jak Agatha Christie w młodości utraciła majątek i ojca. *
W przypadku Agathy owe "restrykcyjne zwyczaje społeczne" były jeszcze trudniejsze do pokonania, bo chociaż Millerowie [rodzice Agaty Christie – przyp.red.] tracili pozycję, Clara [matka Agathy – przyp.red.] nadal pragnęła drogi w górę dla młodszej córki.**
Agatha nadal musiała poślubić człowieka z klasy nieco wyższej niż ta, do której należała. Matka Agathy wierzyła, że będzie to bardziej prawdopodobne, jeśli nie zapewni córce wykształcenia. Sądziła, że "najlepszym sposobem na wychowanie dziewcząt jest dobrze je odżywiać, zmuszać do częstego przebywania na świeżym powietrzu i w żadnym razie nie pozwalać na wysiłek umysłowy".***
Wykluczone, by Agatha posiadła umiejętności niezbędne do zarabiania na życie, to była sprawa jej przyszłego męża. Spis z 1901 roku otwierającego epokę edwardiańską ujawnia, że jedynie 31,6 procent kobiet w Wielkiej Brytanii pracowało, głównie jako służba domowa lub w przemyśle tekstylnym.****
Agatha tak opisywała filozofię, w której została wychowana: 'ujęta zwięźle, polegała na tym, że czekałaś na Męża, a kiedy się pojawiał, zmieniał całe twoje życie'.
Oczywiście to nie dotyczyło chłopców i Monty [brat Agathy – przyp.red.] poszedł do prywatnej szkoły. Ciekawe, że do szkoły poszła także starsza siostra Agathy Madge. Bardziej dynamiczna od marzycielskiej młodszej siostry Madge uczyła się w szkole z internatem w Brighton, która później stanie się znana jako Roedean. Wraz z Cheltenham Ladies’ College szkoła Madge znajdowała się w czołówce placówek edukacyjnych dla dziewcząt, przygotowujących je do studiów w Girton lub Newnham, nowych żeńskich college’ach w Cambridge. W szkole Madge została ukształtowana na nowy rodzaj kobiety, który na początku XX wieku wyłaniał się w feministycznych kręgach klasy średniej, zwany dosłownie "nowa kobieta".
Agatha bardzo podziwiała śliczną, bystrą siostrę. Najbardziej charakterystyczną cechą Madge była "niecierpliwość", a jej motto brzmiało: "naprzód"***** . Zawsze jednak miała czas dla Agathy. "Mam nadzieję, że prowadzisz się wysoce szacownie i nie zapominasz o mnie" − pisała w jednym z listów ze szkoły z internatem****** .
Zdaniem Agathy Madge należała do osób, które potrafiły zrealizować niemal każde swoje postanowienie. Gdy Madge zaczęła pisać opowiadania, drukowano je w "Vanity Fair". Kiedy jednak Madge wróciła ze szkoły do domu, rodzice byli niezadowoleni. Ona zaś twierdziła, że grzesznicy lepiej się bawią niż ludzie dobrzy. Agatha zauważyła także, że siostra emanowała "wielkim magnetyzmem seksualnym". To było niepokojące, rodzice zdecydowali więc, że Madge nie powinna studiować w Girton, tylko wkroczyć na rynek matrymonialny. Znalazłszy się tam, poradziła sobie doskonale, co było do przewidzenia, chociaż przy właściwych zachętach Margaret Frary Miller bez wątpienia dokonałaby jednak w swoim życiu czegoś bardziej niezwykłego.
Po niesatysfakcjonującym eksperymencie z Madge Clara powróciła do bardziej tradycyjnej edukacji dla Agathy, w której nacisk kładziono na muzykę, francuski i "charakter".
Clara nie należała do wyjątków: wielu ludzi w ostatniej dekadzie XIX wieku wierzyło, że zbyt wysokie wykształcenie jest zagrożeniem dla zdrowia dziewcząt. W książce o rozwoju dziecka z 1895 roku twierdzono, że jeśli dziewczyna nazbyt często używa mózgu, niszczy to jej zdolności reprodukcyjne.
"Nowa kobieta − konkludował autor, będący lekarzem − jest możliwa wyłącznie w powieści, nie w Naturze"******* W rezultacie tej zmiany nastawienia Clary Agatha będzie do końca życia wyrażała niechęć do wartości "nowej kobiety", wypowiadając się nieodmiennie przeciwko karierze kobiet, niezależności finansowej oraz równości z mężczyznami. Ale jednocześnie będzie bardzo zainteresowana ideą "nowej kobiety". W jej książkach pojawią się niezliczone dynamiczne i atrakcyjne bohaterki obdarzone polotem Madge.
Pobieżna edukacja zostawiała Agacie mnóstwo wolnego czasu, aby więc mieć rozrywkę, nauczyła się czytać. "Oczywiście głównie straszliwie się nudziłam" – wspominała********.
Została molem książkowym, pochłaniającym wszystko, co wpadło jej w ręce, kształcąc się sama, skoro dorośli tego nie robili. Biorąc pod uwagę, jak potoczyło się jej życie, jedno istotnie by jej pomogło: edukacja finansowa. Rzecz w tym, że Millerowie nie rozmawiali o pieniądzach. Frederick dawał małej Agacie lekcje arytmetyki przy stole w jadalni i bardzo się jej podobały. Myślała później, że gdyby poszła do szkoły, uwielbiałaby matematykę, bo ta dziedzina zawsze ją fascynowała. Dwa dni w tygodniu uczęszczała do panny Mary Guyer, której prywatna "szkoła dla dam" w Torquay została nazwana od sławetnego Girton Hall. Przez resztę czasu czytała. "Wychowałam się na Dickensie − mówiła pisarka. − Kocham też Jane Austen, bo kto jej nie kocha?"********* .
Brak formalnego wykształcenia sprawił, że Agatha zachowała niezwykle świeży umysł. Później jednak, gdy spotykała ludzi wykształconych, miała poczucie niższości. Kiedy wyrosła z niektórych zastrzeżeń stawianych przez Millerów "nowej kobiecie", wykorzystywała frustrację ludzi słabo wykształconych jako motyw morderstwa.
Jedna z jej morderczyń mówi: „Zawsze miałam rozum, już jako dziewczyna! Ale zmuszali mnie do bezczynności... Musiałam zostać w domu i nic nie robić"********** W końcu ta frustracja każe jej zabić.
Chociaż w programie wykształcenia Agathy zabrakło matematyki i innych przedmiotów ścisłych, był on bardziej rygorystyczny, niż się z pozoru wydaje, ponieważ wielki nacisk kładziono na grę na fortepianie i śpiew.
Jak zawsze, gdy na czymś bardzo jej zależało, Agatha bardzo się przykładała do ćwiczeń. W rezultacie osiągnęła poziom niemal profesjonalny. Kiedy miała piętnaście lat, matka wysłała ją do kilku małych francuskich szkół, w których muzyka była priorytetem. Na fotografii w rodzinnym albumie niemal dorosła i elegancka Agatha − sztywny kołnierzyk, krawat, płaski jak naleśnik kapelusik − uśmiecha się na hotelowym balkonie z widokiem na zimowy paryski bulwar. Po części również chodziło o pieniądze; jeśli Agatha i Clara wyjechały, Ashfield można było zamknąć. Mimo iż Agatha z oddaniem uczyła się muzyki, francuscy nauczyciele orzekli, że brakuje jej osobowości scenicznej gwarantującej prawdziwy sukces. Talent nie wystarczył i muzyka okazała się ślepym zaułkiem.
Clara uważała za rzecz niestosowną, by Agatha zrealizowała swój drugi plan i została pielęgniarką. Praktyczna, precyzyjna, interesująca się rozwiązywaniem problemów Agatha mogłaby zająć się nauką. Ale oczywiście zamiarem matki było, żeby młodsza córka poszła śladem starszej i dobrze wyszła za mąż.
**Publikujemy fragment książki Lucy Worsley "Agata Christie. Nieuchwytna kobieta" w przekładzie Aliny Siewior-Kuś. Książka ukazała się 24 kwietnia nakładem wydawnictwa Świat Książki.
* Barbara Cartland, cytowana w: Juliet Nicolson, Great Silence: 1918−1920 (2009, wyd. z 2010), s. 3–4
*** Barbara Cartland, cytowana w: Juliet Nicolson, Great Silence: 1918−1920 (2009, wyd. z 2010), s. 3–4. 54
**** http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/census/living/ making/women/html
***** CAT, „Confessions" (14 października 1897)
****** CAT, list Madge do Agathy (26 lutego 1898)
******* James Burnett, Delicate, Backward, Puny and Stunted Children (1895), s. 90−91
******** Gillian Franks, „Aberdeen Press and Journal" (23 września 1970), s. 5.
********* Wyndham (1966)
********** Murder is Easy (1939) [polski tytuł Morderstwo to nic trudnego].
